Postquam Apostolus ostendit quod casus Judæorum non est universalis, hic incipit ostendere quod casus eorum non est inutilis neque irreparabilis. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit casum Judæorum esse utilem et reparabilem. Secundo excludit gloriam Gentilium Judæis insultantium, ibi: Quod si aliqui ex ramis, etc. Circa primum duo facit. Primo proponit quæstionem. Secundo solvit, ibi: Absit, etc.

Dicit ergo primo. Dictum est et probatum quod cæteri Judæi præter electos sunt excæcati. Dicit ergo quæstionem movens: Nunquid sic offenderunt ut caderent? Quod potest dupliciter intelligi. Uno modo sic. Numquid Deus permisit eos offendere solum, ut caderent, id est, propter nullam aliam utilitatem inde consequentem, sed solum volens eos cadere? Quod quidem esset contra bonitatem divinam, quæ tanta est, ut Augustinus dicit in Enchi. quod numquam permitteret aliquid mali fieri nisi propter bonum, quod ex malo elicit. Unde et (Job. 34.) dicitur: Conteret multos et innumerabiles, et stare faciet alios pro eis. Et (Apoc. 3.) dicitur: Tene quod habes ne alter accipiat coronam tuam, quia, sc. Deus aliquos sic permittit cadere ut quorumdam casus sit aliorum salutis occasio. Alio modo potest intelligi sic. Nunquid sic offenderunt ut caderent? id est, perpetuo in casu remanerent ? (Ps. 40.) Numquid qui dormit non adjiciet ut resurgat?

Deinde cum dicit, absit, etc. solvit quæstionem. Et primo secundum primum intellectum ostendens casum Judæorum fuisse utilem. Secundo solvit quæstionem quantum ad secundum intellectum ostendens casum Judæorum esse reparabilem, ibi: Quod si delictum illorum, etc. Dicit ergo primo,

absit, ut sc. inutiliter caderent: Sed magis illorum, sc. Judæorum, delicto, salus Gentibus facta est occasionaliter.

Unde et Dominus dicit (Joan. 4.) Salus ex Judæis est. Quod quidem potest intelligi tripliciter. Primo modo, quia per delictum quod in occisione Christi commiserunt, est subsecuta salus Gentium per redemptionem sanguinis Christi. (1 Petr. 1.) Non enim corruptibilibus auro vel argento redempti estis de vana vestra conversatione paternæ traditionis, sed pretioso sanguine agni immaculati.

Secundo modo potest intelligi de delicto quo doctrinam Apostolorum repulerunt, ex quo confectum est ut Apostoli gentibus prædicarent, secundum illud (Act. 13.) Vobis oportebat primum loqui verbum Dei, sed quoniam repulistis illud, ecce convertimur ad Gentes, etc. Tertio modo potest intelligi de hoc quod propter suam impœnitentiam sunt in omnes Gentes dispersi. Et sic Christus et Ecclesia ubique a libris Judæorum testimonium habuit fidei Christianæ, ad convertendos Gentiles qui suspicari potuissent prophetias de Christo, quas prædicatores fidei inducebant esse confictas, nisi probarentur testimonio Judæorum, unde in (Ps. 58.) dicitur: Ostendit mihi super inimicos meos, sc. Judæos, ne occidas eos, ne quando obliviscantur populi mei disperge illos in virtute tua; sequitur : Ut illos æmulentur. Et quia non dicit qui vel quos, cum etiam sit duplex æmulatio, sc. indignationis et imitationis, potest hoc quatuor modis exponi.

Primo modo ut intelligatur sic. Ut gentiles illos, sc. Judæos, æmulentur, id est, imitentur in cultu unius Dei. (Ephes. 2.) Eratis in illo tempore sine Christo alienati a conversatio ne Israel, et postea subdit: Nunc autem vos qui

aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine Christi. (1 Tim. 2.) Vos imitatores facti estis Ecclesiarum Dei, quæ sunt in Judæa. Vel ut gentiles œmulentur Judæos, id est, indignentur contra eos propter incredulitatem eorum. (Ps. 119.) Vidi prævaricantes et tabescebam, quia eloquia tua non custodierunt. Tertio modo potest intelligi sic, ut Judæi æmulentur, id est, imitentur Gentiles quando ubique et nunc aliqui eorum particulariter convertuntur ad fidem, imitantes fidem Gentium, et finaliter omnis Israel salvus fiet cum plenitudo Gentium intraverit, et sic impleatur quod dicitur (Deut. 28.) Ille erit in caput, et tu eris in caudam. Quarto modo potest exponi sic, Ut Judæi æmulentur Gentiles, id est, contra eos ex invidia turbentur dum vident ad eos eorum gloriam translatam. (Deut. 32.) Ego provocabo eos in eo qui non est populus.

Deinde cum dicit: Quod si delictum eorum, etc. solvit quæstionem quantum ad secundum intellectum, ostendens casum Judæorum esse reparabilem, quod quidem ostendit tripliciter. Primo ex utilitate. Secundo ex Apostoli intentione, ibi: Vobis enim dico, etc. Tertio ex conditione illius populi, ibi: Quod si delibatio sancta, etc. Circa primum ponit talem rationem. Bonum est potentius ad utilitatem inferendam quam malum, sed malum Judæorum magnam utilitatem gentibus contulit: ergo multo majorem confert mundo eorum bonum: hoc est ergo quod dicit. Dictum est quod eorum delicto salus gentibus facta est: quod pro sed, illorum, sc. Judæorum, Delictum divitiæ sunt mundi, id est, Gentilium, quia sc. delictum Judæorum redundavit in spirituales divitias Gentilium, de quibus dicitur (Is. 33.) Divitiæ salutis sapientia et scientia, quod

quidem refert ad eorum culpam. Et diminutio eorum, qua sc. decreverunt ab illa celsitudine gloriæ quam habebant, pertinet ad pœnam. (Dan. 3.) Imminuti sumus plusquam omnes Gentes, sumusque humiles in universa terra hodie propter peccata nostra. Sunt autem divitiæ Gentium per occasionem ut dictum est, vel, Diminutio eorum, id est, aliqui minimi et abjecti ex Judæis, Gentes spiritualiter ditaverunt, sc. Apostoli, de quibus dicitur (1 Cor. 4.) Infirma mundi elegit Deus, ut confundat fortia. Quanto magis plenitudo eorum, id est, abundantia eorum spiritualis, vel multitudo eorum ad Deum conversa in divitias Gentium redundabit. (Eccl. 24.) In plenitudine sanctorum detentio mea. Et sic, si Deus propter utilitatem totius mundi permisit Judæos delinquere et diminui, multo magis implebit ruinas eorum propter totius mundi utilitatem.

Deinde cum dicit, Vobis enim dico Gentibus, etc. ostendit idem ex sua intentione quam primo proponit. Secundo ejus rationem assignat, ibi: Si enim amissio, etc. Circa primum considerandum est, quod cum in superioribus hujus epistolæ partibus locutus fuerit omnibus fidelibus existentibus Romæ, sive fuerint ex Gentibus, sive ex Judæis, nunc specialiter sermonem suum dirigit ad Gentiles conversos. Dicit ergo: Dixi quod plenitudo eorum divitiæ mundi essent. In hujus enim si : gnum dico, Vobis Gentibus, sc. Gentib. ad fidem conversis. (Is. 65.) Dixi, ecce ego ad Gentes, etc. Hoc inquam vobis dico: Quamdiu ego sum Gentium Apostolus, quarum cura specialiter mihi incumbit ex injuncto officio. (Gal. 2.) Dextras dederunt mihi et Barnabæ societatis, ut nos in Gentes, ipsi autem in circumcisionem. (1 Tim. 2.) In quo po¬ situs sum ego prædicator, et Apostolus,

veritatem enim dico in Christo Jesu, non mentior doctor Gentium in fide et veritate. Ministerium meum honorificabo, non quidem his quæ ad sæcularem honorem pertinent, sed primo quidem ornando ipsum bonis moribus. (2 Cor. 6.) In omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut Dei ministros in multa patientia.

Secundo per supererogationem operum, ad quæ non tenebatur. (1 Cor. 9.) Qux est ergo merces mea ut evangelium Christi prædicans sine sumptu, etc. Tertio ampliando sollicitudinem ad omnium salutem. (2 Cor. 11.) Præter illa quæ extrinsecus sunt instantia mea quotidiana solicitudo omnium Ecclesiarum. Unde et hic subdit: Si quomodo ad æmulandum provocem carnem meam, id est, Judæos, qui sunt mihi cognati secundum carnem, ut supra 9. dictum est. (Is. 58.) Carnem tuam ne despexeris. Et hoc ad æmulandum bona æmulatione, secundum illud (Cor. 12.) Æmulamini charismata meliora. Et per hunc modum, Ut salvos faciam aliquos ex illis, sc. ex Judæis. (1 Cor. 40.) Non quærens quod mihi utile est, sed quod multis, ut salvi fiant. Sed contra est quod ipse dicit (2 Cor. 40). Nos autem non in immensum gloriamur, sed secundum mensuram regulæ, qua mensus est nobis Deus mensuram pertingendi usque ad vos. Non autem acceperat mensuram sui ministerii, nisi super Gentes. Non ergo debebat

se intromittere de Judæis.

Dicunt autem quidam quod Judæi in Judæa habitantes non pertinebant ad ejus Apostolatum, sed Petri, Jacobi, et Joannis, ut dicitur (Gal. 2.) Sed Judæi inter Gentes habitantes, ad ejus Apostolatum pertinebant, et eorum saluti insistebat. Sed hoc videtur contra intentionem litteræ. Si enim illi Judæi ad ejus Apostolatum pertinebant in hoc

quod eorum conversioni intendebat, non honorificasset suum ministerium. Et ideo dicendum est quod sic erat sibi commissa prædicatio Gentilium, ut ad eam ex necessitate teneretur, sicut ipse dicit (1 Cor. 9.) Si non evangelizavero, væ mihi. Necessitas enim mihi incumbit. Nec tamen erat ei prohibitum Judæis prædicare, quamvis ad hoc non teneretur. Et secundum hoc eorum saluti insistendo : ministerium suum honorificabat. Quod quidem non faceret, si casum eorum irreparabilem reputaret. Unde ipsum Apostoli studium quod adhibebat ad conversionem Judæorum, inducit pro signo quod casus Judæorum sit reparabilis.

Deinde cum dicit, Si enim, etc. assignat rationem suæ intentionis, quia sc. videbat quod conversio Judæorum proveniebat in salutem Gentium, unde dicit, Si enim amissio eorum, id est, incredulitas et inobedientia eorum, sicut dicitur servus amissus, quando sub cura et obedientia Domini refugit esse. (Jer. 50.) Grex perditus factus est populus meus. Si inquam ista Judæorum amissio est occasionaliter, Reconciliatio mundi, inquantum per mortem Christi sumus reconciliati Deo : Quæ assumptio nisi vita ex mortuis, id est, quod Judæi reassumantur a Deo, secundum illud (Zach. 11.) Sumpsi mihi duas virgas. Quid inquam faciet talis assumptio, nisi quod Gentiles resurgere faciat ad vitam ? Gentiles enim sunt fideles qui tepescent. (Matth. 24.) Quoniam abundavit iniquitas, refrigescet charitas multorum. Vel etiam qui totaliter cadent decepti ab Antichristo Judæis conversis in pristinum fervorem restituentur. Et etiam sicut Judæis cadentib. Gentiles post inimicitias sunt reconciliati, ita post conversionem Judæorum, imminente jam fine mundi erit resurrectio generalis, per

quam homines ex mortuis ad vitam inmortalem redibunt.

Deinde cum dicit: Quod si delibatio, etc. ostendit idem ex conditione ipsius gentis Judæorum. Et hoc quidem dupliciter. Primo ex parte Apostolorum, cum dicit, Quod si delibatio sancta est, et massa. Dicitur autem delibatio, id quod ex massa pastæ sumitur, quasi ad probandum. Sunt autem Apostoli ex gente Judæorum assumpti a Deo, sicut delibatio ex massa. Et ideo si Apostoli sunt sancti, consequens est quod gens Judæorum sit sancta. (1. Pet. 2.) Gens sancta, populus acquisitionis, etc. Secundo probat idem ex parte patriarcharum, qui comparantur ad Judæos, sicut radix ad ramos, unde el (Is. 14.) dicitur: Egredietur virga de radice Jesse. Si ergo patriarchæ, qui sunt radix, sunt sancti, et Judæi qui ex eis processerunt sicut rami, sunt

sancti. (Osex 14.) Erumpet radix ejus, ut libani, ibunt rami, etc. Sed contra est quod dicitur (Ezech. 18.) Vir si fuerit justus, vita vivet. Sic ergo non sequitur quod si radix est sancta, et rami. Ibidem etiam subditur quod si filius videns peccata patris sui timuerit et non fecerit simile, non morietur, sed vita vivet, unde etiam videtur non sequi quod si delibatio sancta est, et massa. Sed dicendum quod Apostolus hic non loquitur de actuali sanctitate. Non enim intendit ostendere Judæos incredulos esse sanctos, sed de sanctitate potentiali. Nihil enim prohibuit eos separari in sanctitate, quorum patres et quorum filii sunt sancti. Vel potest dici quod illi sunt specialiter rami Patriarcharum, qui eos imitantur secundum illud (Joan. 8.) Si filii estis Abrahæ, opera Abrahæ facite.

17. Quod si aliqui ex ramis fracti sunt, tu autem cum oleaster esses, insertus es in illis, et socius radicis et pinguedinis olive factus es.

18. Noli gloriari adversus ramos; quod si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te.

19. Dices ergo: fracti sunt rami, ut ego inserar.

20. Bene, propter incredulitatem fracti

sunt. Tu autem fide stas: noli altum sapere, sed time.

21. Si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat. 22. Vide ergo bonitatem et severitatem Dei. In eos quidem qui ceciderunt, severitatem, in te autem, bonitatem Dei si permanseris in bonitate. Alioquin et tu excideris.

23. Sed et illi si non permanserint in incredulitate, inserentur. Potens est enim Deus iterum inserere illos. 24. Nam et si tu ex naturali excisus es oleastro, et contra naturam insertus es in bonam olivam, quanto magis hi, qui secundum naturam inserentur suæ oliva.

Postquam Apostolus ostendit casum Judæorum fuisse utilem et reparabilem, hic excludit gloriationem Gentilium contra Judæos. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit Gentilib. conversis, non esse gloriandum contra Judæos. Secundo respondet objectioni Gentilium, ibi: Dicis ergo fracti sunt, etc. Circa primum duo facit. Primo