Obrazy na stronie
PDF
ePub

crucifixus est et sepultus, tertia die resurrexit vivens 8o) a mortuis, ascendit in caelum, sedet ad dexteram Patris, inde venturus est judicare vivos et mortuos. Credo in Spiritum sanctum, sanctam ecclesiam catholicam, remissionem peccatorum, carnis resurrectionem et vitam aeternam. 81)

e. Symbol des Venantius Honorius Clementianus Fortunatus. 82)

§ 27. Credo in Deum Patrem omnipotentem. Et in Jesum Christum, unicum Filium. Qui natus est de Spiritu sancto Chrysologo in citatis sermonibus. Non aliud in ecclesia Taurinensi in usu erat, uti addiscimus ex homilia sancti Maximi in traditione symboli. Anathematismos animadverte, qui in eodem Scrutinio Aquilejensi feruntur in Arianos, Sabellianos, Nestorianos, Theodotianos, Macedonianos, Pelagianos, Priscillianistas, Eutychianos, Photinianos. Quidni ex ipsa haereticorum antiquitate colligi queat Scrutinii antiquitas? Quidni etiam seculo ecclesiae sexto primaevum Romanum apostolorum symbolum receperint Aquilejenses cum ritibus liturgicis a Gelasio summo pontifice coordinatis? ld ego verisimillimum puto.

80) Der Zusatz vivens ist dieser Formel ganz eigenthümlich. Einen entsprechenden Zusatz, nämlich vivus, hat nur noch die Formel des Nicetas und die spanische.

81) Eine zweite Besprechung des apostolischen Symbolum, welche sich in demselben Scrutinium bald nach der ersten findet, lautet (vgl. de Rubeis, de vetust. liturg. aliisque sacris ritibus etc. p. 243): Item Diaconus dicat: signate vos omnes et audite Symbolum. Et dicant: Credo in Deum (ut supra). Et tractet Presbyter his verbis: „Haec summa est fidei nostrae, dilectissimi, haec verba sunt Symboli, non sapientiae humanae sermone facta, sed vera divinitatis ratione disposita. Quibus comprehendendis atque servandis nemo non idoneus, nemo non aptus est. Hic Dei Patris et Filii una aequalis pronunciatur potestas. Hic unigenitus Dei de Maria virgine et Spiritu sancto secundum carnem natus ostenditur. Hic ejusdem crucifixio et sepultura, ac die tertia resurrectio praedicatur. Hic ascensio ipsius super caelos et consessio a dextris paternae majestatis agnoscitur, venturusque ad judicandum vivos et mortuos declaratur. Hic Spiritus sanctus in eadem, qua Pater et Filius, deitate indiscretus accipitur. Hic postremo ecclesiae vocatio, peccatorum remissio et carnis resurrectio perdocetur. Quae brevissima plenitudo ita debet nostris cordibus inhaerere, ut omni tempore praesidio hujus confessionis utamini" etc. Ganz dieselbe Formel findet sich auch im Sacramentarium Gelasianum (bei Muratori, Liturg. Rom. vet. T. I. p. 542).

82) Venantii Hon. Clem. Fortunati, presbyteri Italici, Episcopi Pictaviensis Carminum, Epistolarum, Expositionum (libri XI. illustr. notis variis a Christoph. Browero. Mogunt. 1617. 4.) lib. XI., dessen

ex Maria virgine, crucifixus sub Pontio Pilato, descendit ad infernum, tertia die resurrexit, ascendit in caelum, sedet ad dexteram Patris, judicaturus vivos et mortuos. Credo in sancto Spiritu. Sanctam ecclesiam, remissionem peccatorum, resurrectionem carnis.

3. Symbol der Carthaginiensisch - afrikanischen Kirche. a. Nach Cyprianus.

Erste Relation, in Ep. ad Magnum.83)

§ 28. Quod si aliquis illud opponit ut dicat, eandem Novatianum legem tenere, quam catholica ecclesia teneat, eodem symbolo quo et nos baptizare, eundem nosse Deum Patrem, eundem Filium Christum, eundem Spiritum sanctum, ac propter hoc usurpare eum potestatem baptizandi posse, quod videatur in interrogatione baptismi a nobis non discrepare, sciat quisquis hoc opponendum putat, primum non esse unam nobis et schismaticis symboli legem, neque eandem interrogationem. 84) Nam cum dicunt: Credis remissionem 85) peccatorum et vitam aeternam per sanctam ecclesiam? mentiuntur in interrogatione, quando non habeant ecclesiam. Tunc deinde voce sua ipsi confitentur, remissionem peccatorum non dari nisi per sanctam ecclesiam posse; quam non habentes ostendunt, remitti illic peccata non posse.

Zweite Relation, in Ep. ad Januarium et caeteros episcopos Numidas. 86)

§ 29. Sed et ipsa interrogatio, quae fit in baptismo, testis est veritatis. Nam cum dicimus: Credis in vitam aeternam et

1. Abschn. eine Expositio Symboli p. 259–264. bildet, welche nicht zu verwechseln ist mit der Expositio fidei catholicae (Quicunque), welche Muratori demselben Fortunatus zugeschrieben und in seinen Anecdotis Latin. T. II. p. 212 sqq. herausgegeben hat. (Ein Abdruck jener Expositio Symboli nach der Brower'schen Ausgabe findet sich auch in der Bibl. m. PP. Lugdun. T. X. p. 592—594.)

83) Opp. Cypriani ed. Oxon. (1682 fol.) ep. 69. p. 183 und ed. Baluz. (Venet. 1728. fol.) ep. 76 p. 319. Der Brief beantwortet bekanntlich die Frage, an inter ceteros haereticos eos quoque, qui a Novatiano veniant, post profanum ejus lavacrum baptizari et sanctificari in ecclesia catholica legitimo et vero et unico ecclesiae baptismo oporteat.

84) d. h. dass sie nicht dieselbe Bedeutung und Geltung habe.
85) Baluze bemerkt hier: Plerique libri veteres habent: Credis in remissionem.
86) Opp. Cypr. ep. 70. ed. Oxon. p. 190. (Baluz. p. 269.) Es ist eine

remissionem peccatorum per sanctam ecclesiam? 87) intelligimus, remissionem peccatorum non nisi in ecclesia dari, apud haereticos autem, ubi ecclesia non sit, non posse peccata dimitti. Itaque qui haereticos baptizare posse **) asserunt, aut interrogationem mutent, aut vindicent veritatem, nisi si eis et ecclesiam tribuunt, quos baptisma habere contendunt. b. Nach Augustinus. 89)

§ 30. Credimus in Deum Patrem omnipotentem, universorum creatorem, regem saeculorum, immortalem et invisibilem 9o).

Ep. synodica auf ein Schreiben der Numidischen Bischöfe, in welchem sie sich ein Gutachten erbaten de iis, qui apud haereticos et schismaticos baptizati videntur, an ad ecclesiam catholicam, quae una et vera est, venientes baptizari debeant.

97) Zwei Formeln des Taufbekenntnisses in der Afrikanischen Kirche mit diesem Schluss werden in den beiden folgenden Paragraphen mitgetheilt werden.

88) Zu den Worten baptizare posse bemerkt Baluze: Adjecimus haec duo vocabula ex fide quatuor veterum exemplarium, quorum unum est Corbejense, in quo epistola ista bis habetur.

89) Es findet sich dieses Symbol in dem wahrscheinlich ächt augustinischen (siehe oben § 21. Anm. 52.) Sermo in redditione Symboli CCXV. Tom. VII. p. 949-953.

90) Die WW. des Sermo T. VII. p. 949 sind: Fides ergo haec et salutis est regula credere nos in Deum Patrem omnipotentem, universorum creatorem, regem saeculorum, immortalem et invisibilem. Dass die Worte,,universorum creatorem etc." nicht Worte der Auslegung, sondern des Symbols sind, erhellt, wie richtig Denzinger (a. a. O. § 5.) und Caspari (a. a. 0. S. 259 f.) erkannt haben, daraus, dass der Redner die Worte in dem gleich darauf Folgenden deutlich commentirt, wenn er fortfährt: Ipse est quippe Deus omnipotens, qui in primordio mundi cuncta ex nihilo fecit, qui est ante saecula, qui fecit et regit saecula. Non enim tempore augetur, aut loco distenditur, aut aliqua materia concluditur aut terminatur, sed manet apud se et in se ipso plena et perfecta aeternitas, quam nec comprehendere humana cogitatio potest, nec lingua narrare. Nam si munus, quod promittit sanctis suis, nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quomodo potest ipsum, qui promittit, aut mens concipere, aut cor cogitare aut lingua narrare? Dasselbe wird dadurch wahrscheinlich, dass auch aus anderen Urkunden unzweifelhaft hervorgeht, dass das carthaginiensisch-afrikanische Symbol diesen oder einen ähnlichen Zusatz enthielt. Als solche sind zu nennen 1) die Sermones de Symb. ad Catech., von denen im folgenden Paragraphen die Rede sein wird; 2) die Symbolauslegung des Fulgentius von Ruspe (siehe § 32.); 3) der Augustinische Sermo CCXII. In traditione Symboli, in dem Augustinus auf

Credimus 91) et in Filium ejus, Dominum nostrum Jesum Christum, natum de Spiritu sancto ex virgine Maria. Qui crucifixus sub Pontio Pilato et sepultus est 92), tertia die resurrexit a mortuis, adscendit ad coelos, sedet ad dexteram Dei Patris. Inde venturus est judicare vivos et mortuos 93). Credimus et in Spiritum sanctum, remissionem peccatorum, resurrectionem carnis et vitam aeternam per sanctam ecclesiam.

C. Nach Pseudo-Augustinus. 94)

§ 31. Credimus 95) in Deum Patrem omnipotentem, universorum creatorem, regem coelorum, immortalem et invisi

-.

[ocr errors]

, qua

den Wortlaut des carthaginiensischen Symbols hinzuweisen scheint, wenn er sagt: „Ad hanc (caritatem) pervenitur ex fide, quae isto Symbolo continetur: ut credatis in Deum Patrem omnipotentem, invisibilem, immortalem, regem saeculorum, visibilium et invisibilium creatorem —“ „Ac per hoc quomodo non erit omnipotens Filius -? Est autem etiam natura invisibilis natura etiam immortalis manet. Est etiam ipse saeculorum visibilium et invisibilium creator Sed quoniam semetipsum exinanivit formam servi accipiens, per hanc formam servi invisibilis visus est In hac forma servi infirmatus est omnipotens Per hanc formam servi immortalis mortuus est Per hanc formam servi rex saeculorum die tertio resurrexit. Per hanc formam servi visibilium et invisibilium creator ascendit in coelum." ,,Haec Trinitas unus Deus est, omnipotens, invisibilis, rex saeculorum, visibilium et invisibilium creator. Einen ähnlichen Zusatz hat auch das Symbol, welches unten § 42 mitgetheilt werden soll, sowie das der aquilejensischen Kirche in älterer Zeit (vgl. § 24).

91) So zweimal 1. c. p. 949 und 950.

--

-.

92) Da die Worte des Symbols mit Erklärungen untermischt angeführt werden, so lässt sich nicht ganz entscheiden, ob nicht vor et sepultus noch mortuus gestanden habe.

93) L. c. p. 952: Postquam ergo resurrexit a mortuis, adscendit ad coelos, sedet ad dexteram Patris und wenige Zeilen darauf: qui modo sedet ad dexteram Patris advocatus pro nobis, inde venturus est judicare

vivos et mortuos.

94) Diese Formel findet sich 1) in 3 Pseudo-Augustinischen Sermonen, welche in Handschriften und Ausgaben in Verbindung mit dem oben (Anm. 52. u. 58.) bereits besprochenen Sermo de Symbolo ad Catechumenos die Aufschrift zu haben pflegen: de Symbolo libri quatuor, so dass die letzteren drei, dem ersten keineswegs ebenbürtigen, Sermones als liber secundus, tertius et quartus erscheinen. In der von mir gebrauchten Benedictiner Ausgabe der Werke des Augustinus finden sie sich T. VIII. p. 1609-1648. (bei Clericus T. VI. p. 407 sqq.) Dieselbe Formel, nur ohne den Zusatz zu omnipotentem, findet sich 2) in einer Rede, welche

bilem 96), Credimus et in Filium ejus Jesum Christum, natum de Spiritu sancto ex virgine Maria. Qui crucifixus sub Pontio Pilato et sepultus tertia die a mortuis resurrexit, 97) assum

in einer Handschrift des 10. Jahrhunderts (cod. Remigianus) die Aufschrift hat: Sermo S. Augustini de Symbolo und in der angeg. Ausgabe T. XVII. p. 2277-2298 sich unter dem Titel: Contra Judaeos, Paganos et Arianos Sermo de Symbolo abgedruckt findet. Die Gegner (Arianer) und die Zeitverhältnisse werden in diesem Sermo c. 1. (p. 2277) 7. (p. 2283 sq.) und 19 und 20 (p. 2294 sq.) in ähnlicher Weise geschildert, wie in jenen Sermonen z. B. (T. VIII.) p. 1628. gegen Ende des Serm. II. p. 1646 und 1648, Serm. III. in der Auslegung des dritten Artikels. Die Verwandtschaft dieser Reden hat schon Usher erkannt 1. c. p. 8.

95) Die Pluralform herrscht durch Serm. II. p. 1612. 1617. 1622. Serm. III. p. 1630, vgl. 1629 sq. 1635, und Serm. cont. Jud., Pag. et Arian. (T. XVII.) p. 2285. vgl. 2279, 2281 und 2294. Nur in Serm. IV. (dem letzten der in voriger Anm. zuerst genannten Sermonen) findet sich der Singular; vgl. (T. VIII.) p. 1641 u. p. 1646.

96) Serm. II. n. 10: Fides itaque catholica haec est, omnipotentem, immortalem atque invisibilem credere Deum Patrem etc. quam unitatem non audemus dicere tres Deos, nec tres omnipotentes, nec tres invisibiles, nec tres immortales, sed unum Deum, de quo dicit Apostolus: Immortali, invisibili, incorruptibili soli Deo honor et gloria. Serm. III. n. 3: Nos autem, dilectissimi, quibus donatum est credere, nec solem credamus Deum vel regem coeli, nec mare aut nescio quem regem ejus Neptunum, quem fingit vanitas, non veritas, nec terram et Plutonem: sed credamus in Deum Patrem omnipotentem, universorum creatorem, regem coelorum. Qui enim cuncta, quae voluit, de nihilo fecit, ipse regit, quae fecit. Immortales isti, qui a nobis superius commemorati sunt, ideo dii non sunt, quia et comprehendi et videri possunt Nostrae autem sacrac literae qualem Deum praedicent, Paulum audite apostolum: Immortali, inquit, invisibili etc. Credimus ergo Deum immortalem et invisibilem. Serm. IV. n. 2: Ecce qualem te fecit omnipotens, qui te creavit. Agnosce te prius, qui sis, et agnosces qui te fecit, qui sit. Rex terrenus ideo mortalis, quia visibilis; rex coelestis immortalis et invisibilis. Rex terrenus, cum nihil creaverit, omnia tamen in potestate accepit; et non credis regem, qui omnia creavit, quod cuncta gubernet et regat etc. Sed ideo ille rex magnus, qui novit, quomodo regat, quod creavit etc. Confiteamur, intelligamus, habere nos regem immortalem et invisibilem.

-

97) Serm. II. (T. VIII.) p. 1621: Exposuimus has tres sententias, quod natus sit de virgine Maria, crucifixus sub Pontio Pilato et sepultus, tertia die a mortuis resurrexerit; Serm. III. p. 1632: Crucifixum sub Pontio Pilato et sepultum und p. 1634: tertia die a mortuis resurrexit; Serm. IV. werden in der Erklärung des Glaubenssatzes nur einzelne Worte des Symbols hervorgehoben: crucifixi p. 1643. tertia die p. 1644. In dem Sermo de

« PoprzedniaDalej »