dam præparat res neceffarias. Eademque-na-4 tura vi rationis hominem conciliat homini et ad orationis, et ad vitæ focietatem : ingeneratque in primis præcipuum quemdam amorem in eos, qui procreati funt: impellitque, ut hominum cœtus et celebrationes et effe, et a fe obiri velit, ob eafque cauffas ftudeat parare ea, quæ fuppeditent et ad cultum, et ad victum nec fibi foli, fed conjugi, liberis, ceterifque, quos caros habeat tuerique debeat. Quæ cura exfufcitat etiam animos et majores ad rem ge

4. Et ad orationis et ad vitæ focietatem.] Natura, duce ratione, efficit, ut alter alterius colloquium et convictum adpetat.

Celebrationes.] Nomen minus frequentatum. Tamen a Cicerone etiam pro celebritate ufurpatur pro Sulla c. 26. et a Lactant. lib. vi. c. xx. 34. qui ludorum celebrationes deorum fefta effe dicit. Quæ hic celebrationes, alio nomine concilia et civitates vocat Cicero lib. iii. de Fin. c. 19, ubi ait: "Itaque natura fumus apti ad cœtus, concilia, civitates." A fe obiri velit dicitur, pro obire velit. Catil. i. 2. 7. "Cupio, P. C. me effe clementem: cupio in tantis reip. periculis non diffolutum videri." Vide plura apud Heumannum ad Orat. pro Arch. v. 6.

1

Suppeditent.] Etiam Lucretius lib. i. 547. Materies ut fuppeditet rebus reparandis. Plautus ii. Afin. iv. 17. "Itaque jam hercle clamore ac

ftomacho non queo labori fuppeditare." Non primus ergo Cicero fuppeditare pro fuppetere dixit.

Sed conjugi.] Sed etiam conjugi. Vide, quæ dixi ad Cornel. Nep. Cim. c. 4. pr. infra ad c. 39. 3.

Tuerique] Alere, fuftentare. Columell. lib. vi. 3. 3! "Minus commode tuemur armentum paleis."

Exfufcitat etiam animos.] Quafi lomno fopitos.

Ad rem gerendam.] Jo. Frid. Gronovius, Grævio non rcpugnante, mallet ad rem quærendam: quod rem gerere ad fortitudinem pertineat, de qua hic non fit fermo. Sed rem gerere latius patet, ad omnem, non bellicam tantum, fed et domefticam induftriam accommodatur, et a&tum rerum honeftarum et utilium, operam amicis et reip. præftandam fignificat. Hoc vero præcipuum juftitiæ munus effe vult ipfe Cicero cap. vi. 6. Quin et mercatores rem gerere

5 rendam facit. In primifque hominis eft pro pria veri inquifitio atque investigatio. Itaque cum fumus neceffariis negotiis curifque vacui, tum avemus aliquid videre, audire, ac difcere: cognitionemque rerum aut occultarum, aut admirabilium, ad beate vivendum neceffariam ducimus. Ex quo intelligitur, quod verum, fimplex, fincerumque fit, id effe naturæ hominis 6 aptiffimum. Huic veri videndi cupiditati adjuncta eft appetitio quædam principatus, ut nemini parere animus bene a natura informa

dicuntur ab eodem lib. ii. c. i1. ubi iis, qui vendunt, emunt, conducunt, locant, contrahendifque negotiis implicantur, juftitiam ad rem gerendam neceffariam effe fcribit. Contra male rem gerentibus patribus bonis interdici ait Cat. Maj. c. 7. Supervacanea igitur eft Gronovii fufpicio.

5. Veri inquifitio.] Lib. ii. de Fin. c. 14. "Et quoniam eadem natura cupiditatem ingenuit homini veri inveniendi; quod facillime apparet, cum vacui curis, etiam quid in cælo fiat, fcire avemus: his initiis inducti omnia vera diligimus."

6. Appetitio quædam principatus.] Lib. ii. de Fin. c. 14. "Eadem ratio habet in fe quiddam amplum atque magnificum, ad imperandum magis, quam ad parendum, accommodatum."

Animus bene a natura informatus.] Non eft metaphora a præceptoribus, sed a fabris, fta

tuariis et aliis artificibus tranflata, qui, cum operibus fuis formam induere incipiunt, ea informare dicuntur. Nihil enim aliud eft informare, quam formare. Columell. lib. ii. z. 10. "Sarmentis connexus velut funis informabitur in eam craffitudinem, quam folum foffæ poffit anguftæ, quafi accommodatam coartatamque, capere." Idem lib. xi. 3. 13. "Humus refoffa in areas dividitur: quæ tamen fic infor mandæ funt, ut facile runcantium manus ad dimidiam partem latitudinis earum perveniant." Plinius lib. vii. ep.

Út laus eft ceræ,

mollis cedenf

que fequatur Si dotos digitos, jussaque fiat

opus; Et nunc informet Martem, caftamque Minervam,

Nunc Venerem effingat, nunc

Veneris puerum. Eft ergo animus bene a natura informatus nihil aliud, quam

tus velit, nifi præcipienti, aut docenti, aut utilitatis cauffa jufte et legitime imperanti: ex quo magnitudo animi exfiftit humanarumque rerum contemtio. Nec vero illa parva vis na-7 turæ eft rationifque, quod unum hoc animal fentit, quid fit ordo, quid fit, quod deceat, in factis dictifque qui modus. Itaque eorum ipforum, quæ afpectu fentiuntur, nullum aliud animal pulchritudinem, venuftatem, convenientiam partium fentit. Quam fimilitudinem 8 natura ratioque ab oculis ad animum transferens, multo etiam magis pulchritudinem, conftantiam, ordinem in confiliis factisque conser

Nifi præcipienti.] Præcepta recte vivendi tradenti: docenti vero eft, quæ vera fint, monftranti.

Humanarum rerum contemtio.] Quas hic humanas res dicit, externas vocat cap. xx. 1. ubi eafdem paullo poft n. 3. humanas appellat, docetque, primum effe ea, quæ eximia plerifque et præclara videntur : deinde, quæ acerba in hominum vita fortunaque verfantur. Sunt ergo, quæcumque in utramque partem homini accidunt. Earum contemtio five defpicientia eft animi æquitas in utraque fortuna. Vide cap. v. 5. xviii. 6.

7. Qui modus.] Interpunctio

variat: alii, Quid fit, quod deceat in falis di&ifque, qui modus. Non improbo.

Itaque eorum ipforum.] Ordo verborum eft: Itaque nullum aliud animal fentit pulchritudinem, venuftatem, convenientiam partium eorum ipforum, [in iis ipfis] quæ adfpectu fentiuntur.

8. Quam fimilitudinem natura ratioque ab oculis ad animum transferens.] Similitudines transferre eft, fimilia inter fe comparare, quod in una re confentaneum eft, id ad fimilem alteram accommodare, eodemque modo de ea judicare. Vide ad n. 3. ibique locum Ciceronis ex ii. de Fin. c. 14. Quod igitur natura oculis fentit, id ad res, quæ mente tantum percipiuntur, transfert, et multo magis pulchritudinem, conftantiam et ordinem in iis confervandum putat.

vanda putat, cavetque, ne quid indecore, effeminateve faciat; tum in omnibus et opinionibus et factis, ne quid libidinofe aut faciat aut 9 cogitet. Quibus ex rebus conflatur et efficitur id, quod quærimus honeftum: quod etiam fi nobilitatum non fit, tamen honeftum fit; quodque vere dicimus, etiam fi a nullo laudetur, natura effe laudabile,

t V. Formam quidem ipfam, Marce fili, et tamquam faciem honefti vides: quæ, fi oculis cerneretur, mirabiles amores, ut ait Plato, ex

"Confervanda putat.] Numero teftium prævalet confervandam. Ita femininum, quamvis fubftantivum mafculini generis proxime prægrediatur, legimus apud Cic. lib. x. ad Diverf. ep. 25. "" Iftamque operam tuam, navitatem, animum in rem publicam celeritati præturæ anteponendam cenfeo." Tamen aliis probatum illud confervanda et frequens veterum ufus, et non contemnendæ auctoritatis libri magnopere commendant. Vide Cort. ad lib. vii. ep. 20. n. 4. et ad Salluft. Jug. xxxviii.

8.

Tum in omnibus et opinionibus et fatis.] Gloffemata in his verbis doctiffimi viri fagaciter odorati funt. Equidem crediderim, genuina Ciceronis effe illa: "Cavetque, ne quid indecore effeminateve, ne quid libidinofe aut faciat aut cogitet."

Libidinofe.] Ex libidine, quæ eft temeraria cupiditas non

voluptatis tantum, fed et gloriæ et pecuniæ et vindictæ. Vide Cort. ad Salluft. Cat. ii.

2.

9. Quod quærimus.] De quo agimus. Vid. ad c. ii. 4.

Nobilitatum.] Etiamfi populari fama gloriofum non fit, nec multitudinis rumore laudetur, ut ipfe loquitur lib. ii. de Fin. c. 15. Infra ii. 7. 16. "Teftis eft Phalaris, cujus præter ceteros nobilitata crudelitas." Nobilitata, id eft, divulgata, nota. Plinius lib. i. epift. viii. 14. "Sequi gloria, non adpeti debet nec, fi cafu aliquo non fequatur, idcirco, quod gloriam meruit, minus pulchrum eft." Hæc Epicuri fententiæ oppofita effe, difces ex eo loco de Finibus, quem proxime indicavi.

V. 1. Plato.] In Phædro, his verbis: H govnos 8% beãται· δεινὸς γὰρ ἂν παρείχεν έρως σας, εἰ τοιῦτον ἑαυτῆς ἐναργές dwhor wagsixsto się "lóv. Interpres eft ipfe Cicero lib. ii.

citaret fapientiæ. Sed omne, quod eft hone-2 ftum, id quatuor partium oritur ex aliqua. Aut enim in perfpicientia veri follertiaque verfatur: aut in hominum focietate tuenda, tribuendoque fuum cuique, et rerum contractarum fide: aut in animi excelfi atque invicti magnitudine ac robore: aut in omnium, quæ fiunt quæque dicuntur, ordine et modo, in quo ineft modeftia et temperantia. Quæ qua-3 tuor quamquam inter fe colligata atque implicata funt, tamen ex fingulis certa officiorum genera nafcuntur. Velut ex ea parte, quæ prima descripta eft, in qua fapientiam et pruden

conducendo, locando." Lib. iii. c. 15. "Tollendum igitur

ex rebus contrahendis omne mendacium." Eadem funt diEta et conventa hoc libro c. 7.

3. Implicata.] Hoc Ciceroni familiarius eft, quam implicita.

Velut ex ea parte.] Ex hac, ea, aliqua, nulla, magna, dimidia parte dicitur, ubi noftri fermonis confuetudo in parte poftulat; vel ubi, quod ad partem attinet, intelligitur. Vide Cortium ad Salluft. Jug. c. xcvii. 3. et Schwarzium ad Turfellin. de Particul. cap. lxxvii. n. 12. p. 305.

Quæ prima defcripta eft.] Pofita, collocata, ordinata. Cap. vii. 3. "Similifque eft privatarum poffeffionum defcriptio." Cap. xxvii. 10. "Eft autem ejus defcriptio duplex :" id eft, dis vifio. Cap. xliv, 9. “Servare leges, jura defcribere," Catil. i. 4. "Defcripfifti urbis par