turque religiones pie magis, quam magnifice. Hisdem auctoribus cognitum est, Aequos Volscosque summa vi bellum apparare. Itaque partiri provincias consules jussi. Hora30tio Sabini, Valerio Aequi Volscique evenere. Quum ad ea bella delectum edixissent, favore plebis non juniores modo, sed emeritis etiam stipendiis, pars magna voluntariorum, ad nomina danda praesto fuere. eoque non copia modo, sed genere etiam militum, veteranis admistis, firmior exercitus. $5fuit. Priusquam urbem egrederentur, leges decemvirales, quibus tabulis duodecim' est nomen, in aes incisas in publico proposuerunt. Sunt, qui jussu tribunorum aediles functos eo ministerio scribant.

6

LVIII. C. Claudius, (qui, perosus decemvirorum scelera, et ante omnes fratris filii superbia infestus, Regillum, antiquam in patriam, se contulerat,) is maguo jam natu, quum ad pericula ejus deprecanda redisset, cujus vitia fugerat, sordidatus cum gentilibus clientibusque in foro prensabat singulos; orabatque, Ne Claudiae genti eam inustam maculam vellent, ut carcere et vinculis viderentur digni virum, honoratissimae imaginis futurum ad 'posteros, legum latorem conditoremque Romani juris, 10' jacere vinctum inter fures nocturnos ac latrones. Averterent ab ira parumper ad cognitionem cogitationemque 'animos: et potius unum tot Claudiis deprecantibus condonarent, quam propter unius odium multorum preces asper'narentur. Se quoque id generi ac nomini dare, nec cum 15' eo in gratiam redisse, cujus adversae fortunae velit succur· sum. Virtute libertatem recuperatam esse: clementia 'concordiam ordinum stabiliri posse.' Erant, quos moveret sua magis pietate, quam ejus, pro quo agebat, causa. sed Virginius, sui potius ut misererentur,' orabat, filiae£ que: nec gentis Claudiae, regnum in plebem sortitae, sed necessariorum Virginiae trium tribunorum preces audirent; qui, ad auxilium plebis creati, ipsi plebis fidem atque auxilium implorarent.' Justiores hae lacrimae videbantur. itaque, spe incisa, priusquam prodicta dies 25adesset, Appius sibi mortem conscivit. Subinde arreptus a P. Numitorio Sp. Oppius, proximus invidiae, quod in urbe fuerat, quum injustae vindiciae a collega dicerentur. Plus tamen facta injuria Oppio, quam non prohibita, invidiae fecit. testis productus, qui, septem et viginti enu30meratis stipendiis, octies extra ordinem donatus, donaque

ea gerens in conspectu populi, scissa veste tergum laceratum virgis ostendit, nihilum deprecans, quin, si quam 'suam noxam reus dicere posset, privatus iterum in se 'saeviret.' Oppius quoque ductus in vincula est, et ante judicii diem finem ibi vitae fecit. Bona Claudii Oppiique35 tribuni publicavere. collegae eorum exsilii causa solum verterunt: bona publicata sunt. et M. Claudius, assertor Virginiae, die dicta damnatus, ipso remittente Virginio ultimam poenam, dimissus Tibur exsulatum abiit: manesque Virginiae, mortuae quam vivae felicioris, per tot do-40 mos ad petendas poenas vagati, nullo relicto sonte tandem quieverunt.

LIX. Ingens metus incesserat Patres, vultusque jam iidem tribunorum erant, qui decemvirorum fuerant, quum M. Duilius tribunus plebis, inhibito salubriter modo nimiae potestatis, Et libertatis,' inquit, nostrae et poenarum ex inimicis satis est. itaque hoc anno nec diem dici cui- 5quam, nec in vincula duci quemquam sum passurus. 'Nam neque vetera peccata repeti jam obliterata placet, quum nova expiata sint decemvirorum suppliciis ; et nihil 'admissum iri, quod vim tribuniciam desideret, spondet perpetua consulum amborum in libertate vestra tuenda 10 cura. Ea primum moderatio tribuni metum Patribus dempsit, eademque auxit consulum invidiam; quod adeo toti plebis fuissent, ut Patrum salutis libertatisque prior plebeio magistratui, quam patricio, cura fuisset; et ante inimicos satietas poenarum suarum cepisset, quam obviam15 ituros licentiae eorum consules appareret. 1 Multique erant, qui mollius consultum dicerent, quod legum ab iis latarum Patres auctores fuissent. neque erat dubium, quin, turbato reipublicae statu, tempori succubuissent.

LX. Consules, rebus urbanis compositis, fundatoque plebis statu, in provincias diversi abiere. Valerius adversus conjunctos jam in Algido exercitus Aequorum Volscorumque sustinuit consilio bellum. Quod si extemplo rem fortunae commisisset, haud scio, an, (qui tum ani- 5 ini ab decemvirorum infelicibus auspiciis Romanis hostibusque erant,) magno detrimento certamen staturum fuerit. Castris, mille passuum ab hoste positis, copias con

1. Multi-fuissent.] There were many who said, that milder meas ures had been taken, because the Senators had themselves approved of. the laws proposed by the consuls.

tinebat. hostes medium inter bina castra spatium acie 10instructa complebant. provocantibusque ad proelium responsum Romanus nemo reddebat. Tandem fatigati stando, ac nequicquam exspectando certamen, Aequi Volscique, postquam concessum propemodum de victoria credebant, pars in Hernicos, pars in Latinos praedatum abe15unt. relínquitur magis castris praesidium, quam satis virium ad certamen. quod ubi consul sensit, reddit illatum antea terrorem, instructaque acie ultro hostem lacessit. Ubi illi, conscientia quid abesset virium, detractavere pugnam, crevit extemplo Romanis animus, et pro victis 20habebant paventes intra vallum. Quum per totum diem stetissent intenti ad certamen, nocti cessere: et Romani quidem pleni spei corpora curabant. Haudquaquam pari hostes animo nuncios passim trepidi ad revocandos praedatores dimittunt. recurritur ex proximis locis ; ulteriores 25non inventi. Ubi illuxit, egreditur castris Romanus, vallum invasurus, ni copia pugnae fieret. et, postquam multa jam dies erat, neque movebatur quicquam ab hoste, jubet signa inferri consul. motaque acie, indignatio Aequos et Volscos incessit, si victores exercitus vallum potius, quam 30virtus et arma tegerent. igitur et ipsi efflagitatum ab ducibus signum pugnae accepere. Jamque pars egressa portis erat, deincepsque alii servabant ordinem, in suum quisque locum descendentes, quum consul Romanus prius, quam totis viribus fulta constaret hostium acies, intulit 35signa: adortusque nec omnes dum eductos, nec, qui erant, satis explicatis ordinibus, prope fluctuantem turbam trepidantium huc atque illuc, circumspectantiumque se ac suos, addito turbatis mentibus clamore atque impetu, invadit. Retulere primo pedem hostes. deinde, quum ani40mos collegissent, et undique duces, 'victisne cessuri essent,' increparent, restituitur pugna.

LXI. Consul ex altera parte Romanos meminisse' jubebat, illo die primum liberos pro libera urbe Romana · pugnare. Sibimet ipsis victuros, non ut decemvirorum victores praemium essent. Non Appio duce rem geri, 5sed consule Valerio, a liberatoribus populi Romani orto, li'beratore ipso. Ostenderent, prioribus proeliis per duces, non per milites, stetisse, ne vincerent. Turpe esse, contra cives plus animi habuisse, quam contra hostes: et domi, quam foris, servitutem magis timuisse. Unam Virginiam

fuisse, cujus pudicitiae in pace periculum esset: unum10 Appium civem periculosae libidinis. at, si fortuna belli in'clinet, omnium liberis ab tot millibus hostium periculum fore. Nolle ominari, quae nec Jupiter, nec Mars pater 'passuri sint, iis auspiciis conditae urbi accidere.' Aventini Sacrique montis admonebat, ut, ubi libertas parta es-15 set paucis ante mensibus, eo imperium illibatum refer'rent: ostenderentque, eandem indolemn militibus Roma'nis post exactos decemviros esse, quae ante creatos fuerit: 'nec, aequatis legibus, imminutam virtutem populi Roma'ni esse. Haec ubi inter signa peditum dicta dedit; avo-20 lat deinde ad equites, Agite, juvenes,' inquit, 'praestate 'virtute peditem, ut honore atque ordine praestatis. Primo concursu pedes movit hostem. pulsum vos, immissis equis, exigite e campo. Non sustinebunt impetum. et nunc cunctantur magis, quam resistunt.' Concitant25 equos, permittuntque in hostem, pedestri jam turbatum pugna: et, perruptis ordinibus, elati ad novissimam aciem, pars libero spatio circumvecti, jam fugam undique capessentes plerosque a castris avertunt, praeterequitantesque absterrent. Peditum acies, et consul ipse, visque omnis30 belli fertur in castra: captisque cum ingenti caede, majore praeda potitur. Hujus pugnae fama perlata non in urbem modo, sed in Sabinos ad alterum exercitum. In urbe laetitia modo celebrata est; in castris animos militum ad aemulandum decus accendit. Jam Horatius eos, ex-35 cursionibus sufficiendo, proeliisque levibus experiundo assuefecerat sibi potius fidere, quam meminisse ignominiae decemvirorum ductu acceptae ; 1 parvaque certamina in summam totius profecerant spei. Nec cessabant Sabini, feroces ab re priore anno bene gesta, lacessere atque instare,40 rogitantes, Quid latrocinii modo procursantes pauci recurrentesque tererent tempus, et in multa proelia parvaque carperent summam unius belli? Quin illi congrede'rentur acie, inclinandamque semel fortunae rem darent ? LXII. Ad id, quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur. Jam alterum exercitum victorem in urbem rediturum; sibi ul

1. Parvaque-spei.] And these slight encounters led to the accomplishment of their hopes. Tacitus uses a similar expression, Nihil in summam pacis proficiebatur.

6

'tro per contumelias hostem insultare. quando autem se, 5'si tum non sint, pares hostibus fore?' Ubi haec fremere militem in castris consul sensit, concione advocata, 'Quemadmodum,' inquit, in Algido res gesta sit, arbitror vos, 'milites, audisse: qualem liberi populi exercitum decuit esse, talis fuit. consultu collegae, virtute militum victoria 10' parta est. Quod ad me attinet; id consilii animique ha'biturus sum, quod vos mihi effeceritis. et trahi bellum ⚫ salubriter, et mature perfici potest. Si trahendum est, ego, ut in dies spes virtusque vestra crescat, eadem, qua 'institui disciplina efficiam. Si jam satis animi est, de15' cernique placet, agitedum, clamorem, qualem in acie sublaturi estis, tollite hic, indicem voluntatis virtutisque vestrae.' Postquam ingenti alacritate clamor est sublatus, quod bene vertat, 1 gesturum se illis morem, posteroque die in aciem deducturum,' affirmat. Reliquum 20diei apparandis armis consumptum est. Postero die simul instrui Romanam aciem Sabini videre, et ipsi, jam pridem avidi certaminis, procedunt. Proelium fuit, quale inter fidentes sibimet ambo exercitus, veteris perpetuaeque alterum gloriae, alterum nuper nova victoria elatum. Con25silio etiam Sabini vires adjuvere. nam quum aequassent aciem, duo extra ordinem millia, quae in sinistrum cornu Romanorum in ipso certamine impressionem facerent, tenuere. quae ubi, illatis ex transverso signis, degravabant prope circumventum cornu; equites duarum legionum 30sexcenti fere ex equis desiliunt, cedentibusque jam suis provolant in primum; simulque et hosti se opponunt, et, aequato primum periculo, pudore deinde, animos peditum accendunt. Verecundiae erat, equitem suo alienoque marte pugnare: peditem ne ad pedes quidem degresso 5equiti parem esse.

LXIII. Vadunt igitur in prælium ab sua parte omissum; et locum, ex quo cesserant, repetunt: momentoque non restituta modo pugna, sed inclinatur etiam Sabinis cornu. Eques inter ordines peditum tectus se ad 5 equos recipit. transvolat inde in partem alteram, suis victoriae nuncius; simul et in hostes jam pavidos, quippe fuso suae partis validiore cornu, impetum facit. non alio

1. Gesturum se illis morem.] That he would comply with their res quest. Thus, gestus est ei mos, his wish is complied with. Nepos.