IN PORPHYRIUM DIALOGI A VICTORINO TRANSLATI. DIALOGUS PRIMUS. Hiemantis anni tempore in Aurelia montibus con- A essent subdita species appellari: porro autem nuncesseramus, alque ibi tunc cum violentior auster ejecisset noctis placidam atque exturbasset quietem, recensere libitum est ea quæ doctissimi viri ad illuminandas quodammodo acies intellectus densitate caligantissimas,quibusdam quasi introductoriis commentariis ediderunt. Ejus vero rei Fabius initium fecit,qui cum me lectulo recumbentem,et quædam super eisdem rebus cogitantem meditantemque vidisset, hortatus, ut quod sæpe eram pollicitus, aliquam illi ejus rei traderem disciplinam.Complacitum est igitur,quoniam tunc et familiarium salutationes, et domestica negotia cessabant. Interrogatus a me ergo super quibus vellet rebus me enodare atque expedire,tunc Fabius : Quoniam,inquit, tempus ad studia vacat,et hoc otium in honestum negotium B converti licet, rogo ut mihi explices id quod Victorinus orator sui temporis ferme doctissimus a Porphyrio per cicaywy, id est per introductionem in Aristotelis Categorias dicitur transtulisse. Et primum disciplinis didascalicis quibusdam me imbue, quibus expositores vel etiam commentatores,ut discipulorum animos'docilitate quadam assuescant, utuntur. Tunc ego Sex omnino, inquam, magistri in omni expositione prælibant.Prædocent enim quæ sit cujuscunque operis intentio, quod apud illos axOTOS vocatur.Secundum quæ utilitas,quod a Græcis p pov appellatur. Tertium qui ordo,quod Græci vocant tav..Quartum si ejus cujus esse opus dicitur, germanus propriusque liber est,quod hotov interpretari solet. Quintum quæ sit ejus operis inscriptio, quod mypaphy Græci nominant. In hoc etiam quod intentionem cujusque libri insolerter interpretarentur, de inscriptione quoque operis apud quosdam minus callentes hæsitatum est.Sextum est id dicere, ad quam partem philosophiæ cujuscunque libri ducatur intentio, quod Græca oratione dicitur els πoľov μέρος φιλοσοφίας ἀνάγεται. Hæc ergo omnia in quolibet philosophiæ libro quæri convenit, atque expediri. Tunc Fabius,quæ esset introductionis intentio interrogavit. Et ego inquam : Aristoteles, qui factus est introductionis pons,non aliter intelligi potest, nisi ipsas res de quibus disputaturus est ad intelligentiam præparemus. Videns enim Porphyrius quod in rebus omnibus essent quædam prima natura,ex quibus omnia, velut ex aliquo fonte manarent, et illa quæ prima essent, et subsistentia esse, et generis vocabulo nuncupari.Porro autem nunquam esse genus posse, nisi ei quædam alia subderetur, et quæ PATROL. LXIV. C D quam genus uni speciei genus esse posse,sed pluribus. Plures autem species non posse esse multiplices,nisi eas aliqua discretio separet. Si enim nihil sibi dissimiles forent, una species non multiplices viderentur.Illa igitur divisio et dissimilitudo specierum differentiæ nomine vocitantur.Omnia vero quæ aliqua re differunt, fieri aliter non possunt nisi quibusdam propriis solitariisque naturis insignita sint. Atque hæc hactenus. Videns ergo quod omnis omnium disparilitas in gemina rerum principia secaretur.in substantiam atque accidens,ita ut neque accidens sine substantia, neque sine accidenti substantia esse possit. Accidens quippe sine aliquo substantiæ fundamento esse non potest: substantia vero ipsa sine superjecto accidente videri nullo modo potest. Ut enim color sit quod est accidens, in corpore erit quod est substantia. Porro autem cum corpus, id est substantiam videris, insignitam eam accidenti, id est aliquo colore, respicies. Itaque fit ut neque substantia præter accidens sit,neque accidens a substantia relinquatur. Ubi enim substantia fuit,mox accidens consecutum est. Speculatus igitur Porphyrius in his duabus rebus, id est accidenti et substantia,genera, species, propria, differentiasque versari,et quod ipsa per se sint genera,subjectis et subjacentibus speciebus,quæ differentiis et propriis insignitæ sunt, statuit principaliter de genere,specie, differentia, propriisque tractare. Et quoniam tractatus hic in definitionibus, ut post docebimus, proderit,si quis autem in definitione generali ponat accidens, eum non recte definire manifestum est, quod suo loco tractabitur,statuit pauca de accidentibus prælibare. Ita enim nos prudentissimus doctor instituit,ut tunc in definitionibus quibuslibet plenam scientiam queamus accipere, cum quod prosit dictum sit,et quod non sit utile,segregetur. Hæc igitur hujus operis intentio est,de genere,specie, differentiis, propriis, accidentibusque tractare. Hic Fabius Expedisti,inquit, de intentione,nunc utilitatem explica. Varia, inquam, et multiplex in hoc opere commoditas utilitasque versatur. Primum enim in Aristotelis categorias perquam uberrime prodest. Quid autem prosit dicemus, cum de ejus libri inscriptione tractabimus, sed in quibus aliis prosit,paucis philosophiæ ipsius divisione facta perstringam. Et prius quid sit ipsa philosophia considerandum est. Est enim philosophia amor et studium et amicitia quodammodo sapientiæ.Sapientiæ vero 1 B non hujus quæ in artibus quibusdam et in aliqua fa- A faciens pœnitendum, Secunda vero est quæ reipublibrili scientia notitiaque versatur,sed illius sapientiæ,quæ nullius indigens, vivax mens,et sola rerum primæva ratio est. Est autem hic amor sapientiæ intelligentis animi ab illa pura sapientia illuminatio, et quodammodo ad seipsum retractio atque advocatio, ut videatur studium æque sæpientiæ, studium divinitatis et puræ mentis illius amicitia. Hæc igitur sapientia cuncto animarum generi meritum suæ divinitatis imponit,et ad propriam naturæ vim puritatemque reducit. Hinc nascitur speculationum cogitationumque veritas, et sancla puraque actuum castimonia. Quæ res in ipsius philosophiæ divisionem sectionemque convertitur.Est enim philosophia genus, species vero ejus duæ,una quæ fewρntix dicitur,altera quæ рaxtix, id est speculativa et activa. Erunt autem tot speculativæ philosophiæ species, quot sunt res in quibus justæ speculatio considerationis habetur.Quotque actuum diversitates, tot species varietatesque virtutem.Est igitur ewprzs, id est contemplativæ vel speculativæ triplex diversitas, atque ipsa pars philosophiæ in tres species dividitur. Est enim 0εwρtixis pars una de intellectibilibus, alia de intelligibilibus, alia de naturalibus. Tunc interpellavit Fabius, miratusque est quid hoc novi sermonis esset,quod unam speculativæ partem intellectibilem nominassem. Nota,inquam,quoniam Latino sermone nunquam dictum reperi,intellectibilia,egomet mea verbi compositione vocavi. Est enim intellectibile quod unum atque idem per se in propria semper divinitate consistens,nullis unquam sensibus, sed sola tantum mente intellectuque capitur. C Quæ res ad speculationem Dei atque ad animi incorporalitatem considerationemque veræ philosophie indagatione componitur.Quam partem Græci (0X0glav nominant. Secunda vero pars est intelligibilis, quæ primam intellectibilem cogitatione atque intelligentia suscipiens,ea comprehendit quæ sunt omnium cœlestium supernæ divinitati operum causæ, et quidquid sub lunari globo beatiore animo atque puriore substantia valet; postremo humanarum animarum conditionem atque statum,quæ omnia cum prioribus illis intellectibiles substantiæ fuissent, sed corporum tactu,ab intellectibilibus ad intelligibilia degenerarunt, ut non magis ipsa intelligantur quam intelligant, et intelligentiæ puritate tunc beatiora sunt, quoties sese intellectibilibus applicarint. Ter- D tia 0εwρnτx species est,quæ circa corpora atque eorum scientiam cognitionemque versatur, id est physiologia,quæ naturas corporum passionesque declarat.Secunda vero,intelligibilium substantia, merito in medio collocata est, quod habeat et corporum animationem,et quodammodo vivificationem, et intellectibilium considerationem cognitionemque, ut dictum est. Practicæ vero philosophiæ, quam activam superius dici demonstratum est, hujus quoque triplex est divisio. Est enim prima quæ sui curam gerens cunctis sese erigit, exornat, augetque virtutibus,nihil invita admitens,quo non gaudeat, nihil cæ curam suscipiens, cunctorum saluti suæ providentiæ solertia,et justitiæ libra,et fortitudinis stabilitate,et temperantiæ patientia medetur. Tertia vero quæ rei familiaris officium modiocri componens dispositione distribuit. Sunt harum etiam aliæ subdivisiones,quas nunc persequi supersedendum est. Ad hæc igitur ut sciri possint et superiora intelligi queant,necessarius maxime uberrimusque fructus. est artis ejus,quam Græci λoyızv, nos rationalem possumus dicere,quod recta orationis ratione quid verum, quidque decens sit,nullo erroris flexu diverticulove fallatur. Quam artem quidam partem philosophiæ,quidam non partem, sed ferramentum et quodammodo supellectilem judicarunt. Qua autem id utrique impulsi ratione crediderint, alio erit opere commemorandum. Hæc autem generis, speciei,differentia, proprii atque accidentis disputatio in omni nobis philosophiæ cognitione quasi quamdam viam parat. Nam cum quid genus sit docemur, quid species, intelligimus genus esse philosophiam, species vero indubitanter θεωρητικήν et πρακτικήν,id est speculativam et activam. De logica vero utrum sit species, eadem hac possumus ratione perpendere. Prodest nobis differentiæ cognitio ad ipsarum philosophiæ specierum differentias cognoscendas. Prodest proprii scientia ad cognoscendum quid unicuique philosophiæ speciei solitaria natura videatur ac substantia innatum. Prodest accidentis cognitio: per hoc enim quid principaliter in rebus sit cernere,et quid secundo contingentique loco conveniat,discernere valemus. Ita nobis harum quinque rerum scientia, ramosa quadam et multifida vi, in omnibus sese philosophiæ partes infundit. Ad grammaticam vero, non minor hujus rei usus est, quando orationem genus dicimus: octo vero partes orationis, per species, differentias propriaque metimur. Est vero hujus rei perquam rhetorice amica conjunctaque cognitio.Ita enim rhetoricam in tribus causarum possumus separare generibus, et eas in subjectis constitutionibus dissecare. Definitionem quoque quæ ad logicam pertinent magna atque utilis uberrimaque cognitio est,quas definitiones nisi per genera, species, differentias, proprietatesque tractaveris, nullus unquam definitionibus terminus imponetur.Nam si quid definis, ex quo sit genere primum tibi dicendum est,atque in hoc genus species que consummata sunt.Nam cujuscunque rei genus dixeris, ad quam rem illud dixeris, speciem facis. Ut si quid sit homo definias, dicas hominem esse animal. Igitur quoniam ad hominem aptasti animal,genus esse animal,et hominem speciem a te declaratum est, sed non sufficit sola generis in definitione monstratio.Si enim solum animal hominem esse dixeris, num potius hominem quam bovem asinumque aut equum definitione depinxeris? Prodest igituretiam differentias adhibere, per quas id quod definies a speciebus aliis sejungatur, ut dicas hominem esse animal rationale. Et quoniam sub eadem differentia plures frequenter spe cies inveniuntur, ut sub rationali Deus atque homo A cesse est,librum Iept purvelas, qui inscribitur de B Propositionibus, adnotavit. Omnes vero propositiones ex sermonibus aliquid significantibus componuntur. Itaque liber quem de decem prædicamentis scripsit, quæ apud Græcos xxτnyoplz: dicuntur, de primis rerum nominibus significantibusque est. Vidit enim Aristoteles infinitam miscellamque esse rerum omnium,verborumque disparilitatem,et ut eorum ordinem reperiret, in decem primis sermonibus, prima rerum genera significantibus,omne quidquid illud vel rerum, vel sermonum poterat esse, collegit. Sed Aristoteles hactenus. Speculatus autem Porphyrius si categoria genera sunt rerum, rerum vero sermonumque diversitas, speciebus,differentiis, propriisque insigniretur,videns etiam quod accidentium in categoriis magna vis esset (omnes enim res Aristoteles in duas primum partes dividit, in accidens atque substantiam),et accidens in novem membra dispersit,dicens, aut substantiam esse quamcumque illam rem, aut si accidens esset, quoniam aut qualitas, aut quantitas, aut ad aliquid, aut ubi, aut quando,aut jacere, aut habere, aut facere esset, aut pati. Prælibat igitur nos Porphyrius ad horum verissimam cognitionem hoc de generibus,speciebus, differentiis, propriis, accidentibusque tractatu. Sic igitur cum ante apodicticam dialecticamque rem syllogistica prælegantur,ante syllogisticam in propositionibus primus labor sit, ante, propositiones in categoriis pauca desudent, ante categorias in isagogis plurimum laborent, quæ de generibus, speciebus, differentiis, propriis, accidentibusque censentur, Cordo est de his ipsis rebus pauca prælibare. Recte igitur ut filo quodam hic Porphyrii liber primus legentibus studiorum prægustator, et quodammodo initiator occurrit. Quod si in hac re, quod dictum est, sat est,rem etiam de inscriptione confecimus. Quo enim alio melius quam introductionis nomine nuncupetur hic liber? Est namque ad categorias Aristotelis introitus,et quædam quasi janua venientes admittit. Tum Fabius: Perge, quæso te; et si ejus hoc propriam germanumque opus est collige. Hoc,inquam,indubitatum est, omnibus enim Porphyrii libris stylus hic convenit. Et mos hic Porphyrio est,ut in his rebus quæ sunt obscurissimæ, introducenda quædam et prægustanda præcurrat, ut alio quodam libro de Categoricis syllogismis fecit,et de multis item aliis quæ in philosophia gravia illustriaque versantur.Et hoc apud superiores indubitatum est, quibus nolle credere inscitia est. Tum Fabius; Restat, inquit, ut ad quam partem philosophiæ ducatur,edisseras. Ei ego Dicam tibi: Quoniam categoriæ ad propositiones aptantur, syllogismi de propositionibus componuntur, apodictici vero vel dialectici syllogismi in logica artis disciplina vertuntur.Constat quoque categorias quæ ad propositiones syllogismosque pertinent, logicæ scientiæ esse connexas. Quare introductio quoque in categorias ad logicam scientiam convenienter aptabitur. Quoniam eaquæ prædicenda sunt explicui, nunc textus ipsius ratio atque ordo videatur. Tum Fabius: Priusquam est, utilissimus proprietatis usus est, ut id dicas, quod sola quam definis species, suum propriumque retineat. Fit ergo hujusmodi hominis definitio. Homo est animal, id est genus, homo vero species; rationale, quod differentia est; risus capax, quod proprium est; accidentium vero in definitionibus nullus usus est. Prodest ergo in definitionibus harum quinque rerum cognitio, ut nec ea quæ sunt utilia prætermittas, nec ea quæ nihil præstant commoditatis, adjungas. In divisione vero tantum prodest, ut nisi per borum scientiam, nulla res recte distribui, secarique possit. Nam quæ generum vel specierum recta distributio divisione erit, ubiipsarum quæ dividuntur rerum nulla scientiæ cognitione dirigimur? Probationum vero veritas in his maxime constituta est: quod per ea quæ dividis, id quod dividis, vel quid aliud probas. Nam Marcus Tullius in Rhetoricorum primo,quoniam divisionem generum,causarum rite atque ordinate faciebat, ejus rei probationem ita esse debere per species generaque disposuit,cum ait easdem res aliis superponi,aliis supponi posse, eisdem et subjectas et superpositas esse non posse. Hæc fere de utilitate ad tempus dicenda credidimus. Tunc Fabius: Valde miror, inquit, cur inchoanti mihi tam subtilius inventas exercitatasque res edideris. Sed dic, quæso,quodnam hoc totum fuit consilium ? Et ego, Dicam tibi quod assuescendus animus auditoris et mediocri subtilitate imbuendus est,ut cum sese hic primum exercuerit palæstra ingenii, quasi quo. dammodo prius luctatus,ea quæ sequentur sine ulla labore conficiat Sed quid restet dicas licebit. Et Fabius: Ordinem,inquit,restare arbitror,si bene commemini.Atqui, inquam, hic ordo valde cum inscriptione conjunctus est.Si enim alterum noris, ambo noveris.Ordo tamen est quod omnes post Porphyrium ingredientes ad logicam, hujus primum libelli tractatores fuerunt,quod primus hic ad simplicitatem tenuitatis usque progressus, quo procedentibus viandum sit, præparat. Aristoteles enim, quoniam dialecticæ atque apodictice disciplinæ volebat posteris ordinem scientiamque contradere, vidit apodicticam dialecticamque vim uno syllogismi ordine contineri.Scribit itaque primos resolutorios quos Græci avaλutinous vocant, qui legendi essent antequam aliquid dialecticæ vel apodicticæ artis attinge- D rent.Imprimis enim resolutoriis de syllogismcrum ordine complexioneque et figuris tractatur. Et quoniam syllogismus genus est apodictici et dialectici syllogismi,dialecticam in Topicis suis exercuit, apodicticam in secundis resolutoriis ordinavit: horum disciplina,quam ille in monstrandis syllogismis ante collegerat, prius etiam in studiis lectitatur. Itaque primi prius resolutorii quam secundi qui de apodictico syllogismo,vel Topica quæ de dialectico syllogismo sunt,accipiuntur. Traxit igiturAristoteles dialecticam atque apodicticam scientiam, adunavitque in syllogismorum resolutoria disputatione.Sed quoniam syllogismum ex propositionibus constare ne explanatio sensus procedat id scire desidero, cur A vertitur. Animal enim et homo univocum est. Animal cum posset dicere: Cum necessarium sit, præposterato ordine, cum sit necessarium dixit. Et ego; Quoniam, inquam, nullum accidens est, quod non substantia fundamento nitatur. Porro autem quidquid ad cujuslibet superjecti firmitatem est, id antequam ipsum esset, fuisse necesse est: ut enim in domibus, nisi prius fundamenta subjicias, nulla unquam fabrica, sic nisi prius substantiæ fundamenta sint, nulla unquam accidentia superponentur. Oportet enim prius esse aliquid, ut formam qualitatis arripiat, nam necessarium qualitas est: non absurde igitur prius esse posuit, post etiam necessarium, id est post substantiam, qualitatis nomen aptavit. Hic Fabius Subtilissime, inquit, et lucide, sed nunc ordo ipse operis textusque videatur. Cum sit necessarium,Menanti, sive ad Aristotelis calegorias, sive ad definitionis disciplinam, nosse quid sit genus,quidve species, quid differentia, quid proprium, quid accidens, et omnino ad ea quæ sunt divisionis, vel quæ approbationis, quorum utilitas est et magna cognitio, breviter tibi explicare tentabo. Quæ apud antiquos quidem alle et magnifice quæstionum genera proposita sunt. [ego simplici sermone cum quadam cunjectura in res consideratione alia ista explicabo mediocriter. C enim animalis nomine dicitur. Porro autem homini nomen etiam convenit animalis, ut dicatur animal, uno ergo nomine animalis homo et animal appellantur. Aaimalis vero diffinitio est, substantia animata sensibilis,quam si ad hominem vertas nihil absurdum feceris potest enim homo esse substantia animata sensibilis, sed animal genus, homo vero species; univoce igitur genus et species prædicantur. Equivoca vero qui fuerint, quoniam definitionibus differunt, et eorum quorum definitiones aliæ sunt, alia est etiam substantia:quorum alia substantia est alia sunt etiam omnino genera, in his eisdem æquivocis constat,quod neque genus, neque species poзsit aptari: etenim si quis hominem marmoreum et hominem vivum hominis nomine appellet, idem nomen utrique fecerit substantiæ, differentia vero diffinitioque est dissimilis. Porro autem hominis et statuæ non unum genus est, sed statuæ inanimatum, hominisanimatum.Quare constat quoniam nunquar sub eisdem generibus continentur quæcunque æquivoce prædicantur. Quam vim,nisi prius de generibus, speciebus,propriis et differentiis notitiam scientiamque perceperis, nullo nunquam tempore discernis. Idem Aristoteles ait quid sint primæ substantiæ,quid secundæ,et primas substantias dicit esse individuorum corporum et singulorum, ut est Cicero, aut Plato,aut Socrates. Secundas vero substantias species appellavit, ut est homo; vel genera in quibus ipsæ species continentur,ut est animal. Hæc igitur nisi prælibata generis specieique cognitione scirinen. C possunt.Idem ait substantiam ab alia substantia, in eo quod substantia sit, nulla differentia disgregari. Idem substantiæ proprietates requirit, ut quasi impresso aliquo signo, sic proprietate nota, facilius. quid substantia sit invenire atque expedire possimus. Atque hoc idem in accidentibus fecit. Nam et quantitatis et qualitatis et ad aliquid relationis propria collegit,et idem magna apud Aristotelem cura diligentiaque conspicitur.Videsne ut sesequinque harum rerum vis in categorias interserat,et prædicamento rum virtutibus inseparabiliter colligetur? Non mendax igitur Porphyrius de hac cognitione, harum quin que rerum nobis in categorias, utilitate promisit. Definitionis vero disciplinam superius diximus præter genera, species, differentias et propria non posse tractari.Sed quoniam sunt quædam genera quæ genus habere non possunt, ut est substantia, et alia quæ Aristoteles in prædicamentis constituit, dicat quis hæc ad horum cognitionem nihil omnino prodesse quod non sit in his a genere trahenda definitio, in quibus genus inveniri non possit,quod si qua res genus non haberet, species non esset. Hoc ita posito ad generalissimorum generum definitionem nihil genera et species utilitatis habere. Ridicula mehercle at que absurda propositione. Præter scientiam enim generum specierumque magis genera illa generalissima cognoscere qui potis est, cum,hæc sola generum specierumque cognitio si amissa sit,nihil de generi Tuncego: Prædiximus quidem pauca superius,sed vel his quædam addere, vel hæc eadem rursus commemorare absurdum esse non arbitror. Totus autem sensus talis est: Scribens ad Menantium de utilitate libri, summatim pauca prædicit, quod elucubratior animus auditoris exercitatiorque ad hæc capienda perveniat. Prodesse autem ad Aristotelis categorias dicit, quod cum omnium sermonum significantium varietatem diversa rerum summa divideret, et in substantiam atque accidens omnes res secaret atque dispergeret, accidens in vocem secuit partes, quod superius demonstravi,et hæc genera generalissima nominavit, id est yevixóτatz,quod superista alia genera inveniri non possint. Igitur si sunt genera sine speciebus esse non possunt. Si sub his species supponuntur,differentiis non vacabunt.Quod si differentias retinent, propriis indigebunt. Accidentis vero novem prædicamenta sunt.Quocirca non absurdum fuit hinc introductionem in prædicamenta componi, ut de generibus, speciebus, differentiis propriisque tractaret, quæ in ipsis prædicamentis inseparabiliter D videntur inserta. Amplius. Quod Aristotelica subtilitas priusquam ad prædicamentorum ordinem venire. tur, de æquivocis univocisque tractavit, definit vero æquivoca sic: Æquivoca sunt quorum nomen solum commune est, secundum vero nomen substantiæ alia ratio est, ut si qua sunt,quæ nomine tantum communicent,substantia vero dissimilent: univoca vero quæ sub eodem nomine et sub eodem substantia continentur.Omne igitur genus ad species quæ sunt sub ipso positæ univoce prædicari potest. Porro autem quidquid ad quaslibet res univoce prædicatur,in his sola diffinitio una est, genus vero speciesque con |