iis exceptis, qui per haec decreta generalia permittuntur. -- 2. Libri apostatarum, haereticorum, schismaticorum et quorumcunque scriptorum haeresim vel schisma propugnantes, aut ipsa religionis fundamenta utcunque evertentes, omnino prohibentur. 3. Item prohibentur acatholicorum libri, qui ex professo de religione tractant, nisi constet 5 nihil in eis contra fidem catholicam contineri. 4. Libri eorundem auctorum, qui ex professo de religione non tractant, sed obiter tantum fidei veritates attingunt, iure ecclesiastico prohibiti non habeantur, donec speciali decreto proscripti haud fuerint.

c. II. De editionibus textus originalis et versionum non vulgarium sacrae scripturae. 5. Editiones textus originalis et antiquarum 10 versionum catholicarum sacrae scripturae, etiam ecclesiae orientalis, ab acatholicis quibuscunque publicatae, etsi fideliter et integre editae appareant, iis dumtaxat, qui studiis theologicis vel biblicis dant operam, dummodo tamen non impugnentur in prolegomenis aut adnotationibus catholicae fidei dogmata, permittuntur. - 6. Eadem ratione, et sub iisdem conditionibus, permittuntur aliae versiones sacrorum bibliorum sive latina sive 15 alia lingua non vulgari ab acatholicis editae.

c. III. De versionibus vernaculis sacrae scripturae. 7. Cum experimento manifestum sit, si sacra biblia vulgari lingua passim sine discrimine permittantur, plus inde, ob hominum temeritatem, detrimenti quam utilitatis oriri, versiones omnes in lingua vernacula, etiam a viris catholicis confectae, omnino prohibentur, nisi 20 fuerint ab apostolica sede approbatae, aut editae sub vigilantia episcoporum cum adnotationibus desumptis ex sanctis ecclesiae patribus atque ex doctis catholicisque scriptoribus. 8. Interdicuntur versiones omnes sacrorum bibliorum quavis vulgari lingua ab acatholicis quibuscunque confectae, atque illae praesertim, quae per societates biblicas, a Romanis pontificibus non semel damnatas, divulgantur, cum in iis saluberrimae ecclesiae. 25 leges de divinis libris edendis funditus posthabeantur. Hac nihilominus versiones iis, qui studiis theologicis vel biblicis dant operam, permittuntur iis servatis, quae supra (n. 5) statuta sunt.

c. IV. De libris obscenis. 9. Libri, qui res lascivas seu obscenas ex professo tractant, narrant aut docent, cum non solum fidei sed et morum, qui huiusmodi librorum 30 lectione facile corrumpi solent, ratio habenda sit, omnino prohibentur.-10. Libri auctorum sive antiquorum sive recentiorum, quos classicos vocant, si hac ipsa turpitudinis labe infecti sunt, propter sermonis elegantiam et proprietatem iis tantum permittuntur, quos officii aut magisterii ratio excusat: nulla tamen ratione pueris vel adolescentibus, nisi sollerti cura expurgati, tradendi aut praelegendi erunt.

35

c. V. De quibusdam specialis argumenti libris. 11. Damnantur libri, in quibus Deo aut beatae virgini Mariae vel sanctis aut catholicae ecclesiae eiusque cultui vel sacramentis aut apostolicae sedi detrahitur. Eidem reprobationis iudicio subiacent ea opera, in quibus inspirationis sacrae scripturae conceptus pervertitur 1 aut eius extensio nimis coarctatur. Prohibentur quoque libri, qui data opera ecclesiasticam 40 hierarchiam aut statum clericalem vel religiosum probris afficiunt. 12. Nefas esto libros edere, legere aut retinere in quibus sortilegia, divinatio, magia, evocatio spirituum 2 aliaeque huius generis superstitiones docentur vel commendantur. - 13. Libri aut scripta, quae narrant novas apparitiones, revelationes, visiones, prophetias, miracula vel quae

1 vgl. Leo XIII. Enzyklika,,Providentissimus Deus" über d. Studium d. HS v. 18. Nov. 1893: AKR 71, 320 ff.

2 Nach Entscheidung d. hl. Officiums v. 30. März 1898 auch nicht durch Vermittlung des hl. Michael gestattet, ARNDT 10.

novas inducunt devotiones, etiam sub praetextu quod sint privatae, si publicentur absque legitima superiorum ecclesiae licentia, proscribuntur. - 14. Prohibentur pariter libri, qui duellum 1, suicidium vel divortium licita statuunt, qui de sectis massonicis vel aliis eiusdem generis societatibus agunt, easque utiles et non perniciosas ecclesiae et civili societati esse contendunt et qui errores ab apostolica sede proscriptos tuentur.

c. VI. De sacris imaginibus et indulgentiis. --c. VII. De libris liturgicis et precatoriis. - c. VIII. De diariis, foliis et libellis periodicis. 21. Diaria, folia et libelli periodici, qui religionem aut bonos mores data opera impetunt, non solum naturali sed etiam ecclesiastico iure proscripti habeantur. Curent autem ordinarii, ubi opus sit, de huiusmodi lectionis periculo et damno fideles 10 opportune monere. 22. Nemo e catholicis, praesertim e viris ecclesiasticis in huiusmodi diariis vel foliis vel libellis periodicis quidquam, nisi suadente iusta et rationabili causa, publicet.

c. IX. De facultate legendi et retinendi libros prohibitos. 23. Libros sive specialibus sive hisce generalibus decretis proscriptos ii tantum legere et 15 retinere poterunt, qui a sede apostolica aut ab illis, quibus vices suas delegavit, opportunas fuerint consecuti facultates2. - 24. Concedendis licentiis legendi et retinendi libros quoscunque prohibitos Romani pontifices sacram indicis congregationem praeposuere. Eadem nihilominus potestate gaudent tum suprema s. officii congregatio tum sacra congregatio de propaganda fide pro regionibus suo regimini subiectis. Pro Urbe tantum haec facultas 20 competit etiam sacri palatii apostolici magistro.

c. X. De denuntiatione pravorum librorum. 27. Quamvis catholicorum omnium sit, maxime eorum, qui doctrina praevalent, perniciosos libros episcopis aut apostolicae sedi denuntiare; id tamen speciali titulo pertinet ad nuntios, delegatos apostolicos, locorum ordinarios atque rectores universitatum doctrinae laude flo- 25 rentium. 28. lis ad quos denuntiatio defertur, sanctum erit, denuntiantium nomina secreta servare.

Titulus II. De censura librorum.

c. I. De Praelatis librorum censurae praepositis. 32. Quae ad causas beatificationum et canonisationum servorum Dei utcunque pertinent, absque 30 beneplacito congregationis sacris ritibus tuendis praepositae publicari nequeunt. 33. Idem dicendum de collectionibus decretorum singularum Romanarum congregationum. 36. Regulares, praeter episcopi licentiam, meminerint teneri se sacri concilii Tridentini 3 decreto operis in lucem edendi facultatem a praelato, cui subiacent, obtinere. Utraque autem concessio in principio vel in fine operis imprimatur.

3

35

c. II. De censorum officio in praevio librorum examine. c. III. De libris praeviae censurae subiiciendis. 41. Omnes fideles tenentur praeviae censurae ecclesiasticae eos saltem subiicere libros, qui divinas scripturas, sacram theologiam, historiam ecclesiasticam, ius canonicum, theologiam naturalem, ethicen aliasve huiusmodi religiosas aut morales disciplinas respiciunt, ac 40 generaliter scripta omnia, in quibus religionis et morum honestatis specialiter intersit.

1 Studentische Mensuren gelten als Zweikampf, Entscheidung der congr. concilii, 9. Aug. 1890, Acta s. sedis 23, 234 f.

2 ARNDT 30:,,Geborgte Bücher, die verboten sind, dürfen eigentlich ihrem Herrn nicht zurückgegeben werden, wenn dieser keine Erlaubnis hat, dieselben zu bewahren, doch entschuldigen sonst entstehende Feindschaft und andere Unannehmlichkeiten.“

3 oben Nr. 357.

5

42. Viri e clero saeculari ne libros quidem, qui de artibus scientiisque mere naturalibus tractant, inconsultis suis ordinariis publicent, ut obsequentis animi ergo illos exemplum praebeant. Iidem prohibentur, quominus absque praevia ordinariorum venia diaria vel folia periodica moderanda suscipiant.

c. IV. De typographis et editoribus librorum. 43. Nullus liber censurae ecclesiasticae subiectus excudatur, nisi in principio nomen et cognomen tum auctoris tum editoris praeferat, locum insuper et annum impressionis atque editionis. 46. Quicunque librorum venditores, praecipue qui catholico nomine gloriantur, libros de obscenis ex professo tractantes neque vendant neque commodent neque retineant: caeteros prohibi10 tos venales non habeant, nisi a sacra indicis congregatione veniam per ordinarium impetraverint, nec cuiquam vendant nisi prudenter existimare possint, ab emptore legitime peti. c. V. De poenis in decretorum generalium transgressores statutis. 47. Omnes et singuli scienter legentes, sine auctoritate sedis apostolicae, libros apostatarum et haereticorum haeresim propugnantes, nec non libros cuiusvis auc15 toris per apostolicas literas nominatim prohibitos, eosdemque libros retinentes, imprimentes et quomodolibet defendentes, excommunicationem ipso facto incurrunt, Romano pontifici speciali modo reservatam. - 48. Qui sine ordinarii approbatione sacrarum scripturarum libros vel earundem adnotationes vel commentarios imprimunt, aut imprimi faciunt, incidunt ipso facto in excommunicationem nemini reservatam. 49. Qui 20 vero caetera transgressi fuerint, quae his decretis generalibus praecipiuntur, pro diversa reatus gravitate serio ab episcopo moneantur; et, si opportunum videbitur, canonicis etiam poenis coerceantur.

542. Leo XIII. 18. Canisius-Jubilaeum 1897.

-

Leo XIII. Enzyklika,,Militantis ecclesiae", 1. Aug. 1897: AE V 369 ff. - FIRIESS, Der sel. Cani25 sius, Fr 65; PDREWS, P. C., Ha 92; GKRÜGER, P. C., Gi 97; Jubiläumsliteratur, ThJB XVII, 369; BAUMGARTNER, KL II 1796 ff.; BENRATH, RE III 708 ff.; BDUHR, Gesch. d. Jesuiten i. d. Ländern deutscher Zunge im XVI. Jahrh., Fr 07.

Refert praesens aetas similitudines quasdam eius temporis, in quod incidit Canisius 1, cum novarum rerum cupidinem et liberioris doctrinae cursum ingens iactura fidei se30 queretur morumque perversitas. Utramque pestem, cum a caeteris omnibus tum impensius a iuventute propulsandam curavit alter ille post Bonifatium Germaniae apostolus, neque solum opportunis concionibus aut disputandi subtilitate sed scholis praesertim institutis editisque optimis libris.

Quanti negotii munus susceperit vir catholicae fidei retinentissimus, proposita sibi 35 causa rei sacrae et civilis, facile occurrit Germaniae faciem intuentibus sub initia rebellionis lutherana e. Immutatis moribus atque in dies magis collabentibus, facilis ad errorem aditus fuit; error autem ipse ruinam morum ultimam maturavit. Hinc sensim plures a catholica fide desciscere; mox pervagari malum virus provincias fere universas; tum omnis conditionis fortunaeque homines inficere, adeo ut multorum animis opinio 40 insideret causam religionis in illo imperio ad extrema esse deductam, morboque curando vix quidquam superesse remedii.

Etenim si fuit unquam aetas, quae ad rei catholicae defensionem, doctrinae atque eruditionis copiam maxime postularet, ea profecto nostra aetas est, in qua celerior quidam ad omnem humanitatem cursus occasionem aliquando praebet impugnandae fidei chri45 stiani nominis hostibus. Pares igitur vires afferendae sunt ad horum impetum excipiendum; praeoccupandus locus; extorquenda e manibus arma, quibus nituntur foedus omne inter divina et humana abrumpere.

1
1 gest. 21. Dezember 1597.

Qua in re haec potissimum curanda. Primum ut catholici scholas, praesertim puerorum, mixtas non habeant, sed ubique proprias magistrique deligantur optimi ac probatissimi. Plena enim periculi est ea disciplina, in qua aut corrupta sit, aut nulla religio, quod alterum in scholis, quas diximus mixtas, saepe videmus contingere. Nec facile quisquam in animum inducat impune posse pietatem a doctrina 5 seiungi. Etenim si nulla vitae pars neque publicis neque privatis in rebus vacare officio religionis potest, multo minus arcenda ab eo officio est aetas et consilii expers, et ingenio fervida, et inter tot corruptelarum illecebras constituta. Igitur qui rerum cognitionem sic instituat, ut nihil habeat cum religione coniunctum, is germina ipsa pulchri honestique corrumpet, is non patriae praesidium sed humani generis pestem ac perniciem parabit. 10 Quid enim, deo sublato, adolescentes poterit aut in officio retinere aut iam a recta virtutis semita devios et in praerupta vitiorum praecipites revocare?

15

543. Leo XIII. 19. Die Bedeutung der Konfessionsunterschiede für die Behandlung amputierter Glieder (1897). Dekret des S. Officium, 3. August 1897: Acta s. sedis 30, 630; AE VI 142. Superiorissa generalis sororum a matre dolorosa, quarum domus matrix Romae exstat, devotissime exponit, in hospitalibus congregationis, quae in America Septentrionali exstant, singulis hebdomadibus evenire, ut unius vel alterius aegroti brachium seu crus amputetur. Sorores adhuc bona fide eiusmodi membra recisa sive in terra profana sepelierunt sive, suadente medico, igne combusserunt. Cum vero humilis oratrix 20 anxia haereat, num sorores in hac parte recte egerint, devotissime quaerit, utrum eiusmodi agendi ratio etiam in futuro prosequi possit vel non: sive agatur de aegrotis catholicis, sive de acatholicis seu infidelibus. Iuvat forsan adnotare eiusmodi membrorum sepulturam in aliquo coemeterio saepissime moraliter et haud semel physice impossibilem evadere.

25

Entscheidung: Quoad membra amputata acatholicorum, sorores praxim suam tuto servare possunt. Quoad membra amputata fidelium baptizatorum, pro viribus curent ut in loco sacro sepeliantur. Sin vero graves obstant difficultates quominus in loco sacro condi possint, circa praxim hucusque servatam non sunt inquietandae. Quoad membrorum combustionem, praecipientibus medicis, prudenter dissimulent et obediant. Et 30 ad mentem1. Mens est quod, si fieri potest, in proprio horto domui adnexo deputetur aliquod parvum terrae spatium, ad sepelienda membra catholicorum amputata, postquam fuerit benedictum.

35

544. Leo XIII. 20. Taufen von Muhammedanern. (1898). Dekret des s. officium, 30. März 1898: Acta s. sedis 30, 699 ff.; AE VI 186. Dubium: Utrum missionarius conferre possit baptismum in articulo mortis mahumedano adulto, qui in suis erroribus supponitur in bona fide: I. Si habeat adhuc plenam advertentiam, tantum illum adhortando ad dolorem et ad confidentiam, minime loquendo de nostris mysteriis, ex timore ut ipsis non crediturus sit; — II. Quamcunque habeat advertentiam, nihil ei dicendo, cum ex una parte supponitur illi non deesse contritionem, 40 ex alia vero prudens non esse loqui cum eo de nostris mysteriis; III. Si iam advertentiam amiserit, nihil prorsus ei dicendo.

Patres respondere mandarunt: Ad I. et II. Negative, i. e. non licere huius

1 BANGEN, Röm. Curie 175: Der Zusatz et ad mentem bezeichnet eine Modifikation der Entscheidung, die nicht streng zur rechtlichen Lösung des Dubium gehört, aber aus der reformatorischen und korrektorischen Gewalt der Congregation hervorgeht; HINSCHIUS § 55, I 463: mentem = Instruktion.

modi mahumedanis, de quibus in primo et secundo quaesito agitur, sive absolute sive conditionate administrare baptismum; et dentur decreta s. o. ad episcopum Quebecensem sub die 25. ianuarii et 10. maii 1703 1, et instructio s. officii sub die 6. iunii 1860 ad vicarium apostolicum Tsche-Kiang. - Ad III. De mahumedanis moribundis et sensibus iam 5 destitutis respondendum ut in decr. s. officii 18. sept. 1850 ad episc. Perthensem; i. e.: Si antea dederint signa velle baptizari, vel in praesenti statu aut nutu aut alio modo eandem dispositionem ostenderint, baptizari posse sub conditione, quatenus tamen missionarius, cunctis rerum adiunctis inspectis, ita prudenter iudicaverit.

10 545. Leo XIII. 21. Dem Verlangen eines sterbenden Ketzers nach seinem Seelsorger sollen katholische Krankenpfleger nicht willfahren. (1898).

Dekret des S. Officium, 14. Dez. 1898 (Haeretico moribundo postulanti ministrum proprium, non licet morem gerere, sed catholicae personae ipsi servientes passive se habeant): AE VII 98 f. CMIRBT, D. Toleranzantrag d. Zentrums, L 02, 35 f.; SÄGMÜLLER, KR 70 Anm. 1. 15 Frage: Superiorissa generalis instituti parvarum sororum a pauperibus dictarum2, provoluta ad s. v. pedes humiliter postulat quomodo sese gerere debeant sorores quando reperitur inter senes in propriis domibus receptos, acatholicus quidam qu' in extremo

1 Decr. ad ep. Quebecensem, 25. Jan. 1703, sic sonat: Quaeritur utrum antequam adulto conferatur baptisma, minister teneatur ei explicare omnia fidei nostrae mysteria, praesertim si est moribundus, quia hoc perturbaret mentem illius. An non sufficeret si moribundus promitteret fore, ut ubi e morbo convalescet, instruendum se curet, ut in praxim redigat quod ei praescriptum fuerit. Resp.: Non sufficere promissionem, sed missionarium teneri adulto etiam moribundo, qui incapax omnino non sit, explicare mysteria fidei quae sunt necessaria necessitate medii, ut sunt praecipue mysteria trinitatis et incarnationis.

10. Maii 1703. 1. Quaeritur an missionarius possit conferre baptisma aliaque sacramenta infirmo barbaro, cui explicata sunt religionis mysteria, quique pollicitus est observaturum se mandata; missionarius autem certus est quod non promiserit ea servaturum nisi hoc tantum motivo, scilicet quod nolit ei contradicere. Multae ipsi supersunt rationes dubitandi, num moribundus sit bene instructus, quia missionarius linguae barbare rudis fere atque imperitus non potuit nisi obiter explicare mysteria sublimia excedentia captum barbarorum, et quamvis moribundus affirmet se omnia capere, exteriora tamen et exiguitas devotionis persuadent id moribundum dicere ex complacentia, ita ut si alius ad eum accederet qui diceret, quod omnia quae dicta sunt ei nihil sint nisi merae fabulae,,,etiam sunt fabulae" responderet barbarus complacendi gratia. Hoc autem oriri potest ex duobus principiis: Primum quia non capit, quae ei dicuntur; ex. gr. animi levitate, ita ut eo ipso momento, quo dicit: credo et faciam, credat revera, et exequi velit, sed minima ratione contraria sententiam mutabit: quod tamen constat quod barbarus nollet uri in inferno, et sic affirmatio eius esse possit esse vere ex intimo cordis, difficultas est, utrum credat esse unum Deum et utrum credat esse infernum an vero audiat quae dicta sunt ei tamquam historiam sibi narratam, quae vera et falsa esse potest. - 2. An possit baptizari adultus rudis et stupidus, ut contingit in barbaro, si ei detur sola dei cognitio et aliquorum eius attributorum, praesertim iustitiae remunerativae et vindicativae iuxta hunc apostoli locum accedentem ad Deum oportet credere quia est et remunerator est (Hebr. 11 6), ex quo infertur adultum barbarum in certo casu urgentis necessitatis posse baptizari quamvis non credat explicite in Iesum Christum. 3. Utrum missionarius teneatur barbaris adultis baptizatis aut baptizandis omnia praecepta legis positivae divinae intimare, praesertim ea omnia quibus sese submittere difficultatem haberent, ut eiusmodi barbari securitate conscientiae fruantur, licet ea praecepta non observent quae ignorant, eo nitentes iuris axiomate: lex non obligat nisi fuerit promulgata.

Resp. ad 1. Non licere, si missionarius sit moraliter certus, prout in dubio asseritur, barbarum infirmum non sufficienter iuxta proprii captus mensuram intellexisse mysteria religionis christianae sibi explicata, aut ea sufficienter non credere, et ex solo motivo non contradicendi promittere se servaturum mandata eiusdem religionis. Si vero missionarius prudenter credat infirmum barbarum, quando dicit: credo et faciam, revera tunc sufficienter credere serioque promittere se servaturum, ut supra, debere baptizari. Si autem de praedictis missionarius dubitet et tempus non suppetat illum melius instruendi, immineatque periculum mortis, debere itidem baptizari sub conditione. ad 2. Missionarium non posse baptizare non credentem explicite in dominum Iesum Christum, sed teneri illum instruere de omnibus iis quae sunt necessaria necessitate medii iuxta captum baptizandi. — ad 3. Teneri omnia praecepta legis positivae divinae intimare.

Ueber die kleinen Schwestern der Armen vgl. MHEIMBUCHER, Orden und Kongregationen d. kath. Kirche III 2, Pad 08, 388 f.