latebra et in latronum spelunca adulterae aquae contagio tinctus non tantum peccata antiqua non exposuerit, sed adhuc potius nova et maiora cumulaverit? Quare baptisma nobis et haereticis commune esse non potest, cum quibus nec pater deus nec filius Christus nec sanctus spiritus nec fides nec ecclesia ipsa communis est. Et ideo b a p tizari cos oportet, qui de haeresi ad ecclesiam veniunt, ut qui legitimo et 5 vero atque unico sanctae ecclesiae baptismo ad regnum dei regeneratione divina praeparantur sacramento utroque nascantur, quia scriptum est: nisi quis natus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei1. — 26. Haec tibi . . rescripsimus . . nemini praescribentes aut praeiudicantes, quo minus unusquisque episcoporum, quod putat, faciat, habens arbitrii sui liberam potestatem.

71. 16. Kritik des römischen Bischofs Stephan.

ep. 74 an Pompeius: op. 11 799 ff. 805 f. RITSCHL 110 f.; FRIEDRICH 114 ff.; LANGEN I 323 ff.; HARNACK, LG I 656 ff.

10

15

1. (Stephanus) inter caetera vel superba vel ad rem non pertinentia vel sibi ipsi contraria, quae imperite atque improvide scripsit etiam illud adiunxit, ut diceret etc. 2. praecepit nihil aliud innovari nisi quod traditum est. - 3. Quae ista obstinatio est quaeve praesumptio, humanam traditionem divinae dispositioni anteponere nec animadvertere, indignari et irasci deum, quotiens divina praecepta solvit et praeterit humana traditio. 7. In tantum Stephani fratris nostri obstinatio dura prorupit, ut etiam de Marcionis baptismo, item Valentini et Apelletis et caeterorum blaspheman- 20 tium in deum patrem contendat filios deo nasci, et illic in nomine Iesu Christi dicat remissionem peccatorum dari, ubi blasphematur in patrem et dominum deum Christum. —9. Nec consuetudo, quae apud quosdam obrepserat, impedire debet, quo minus veritas praevaleat et vincat. Nam consuetudo sine veritate vetustas erroris est.

72. 17. Gleichheit aller Bischöfe.

Concilium Carthaginense 256: op. I 435 f. — HEFELE I 118 ff.

25

Cyprianus dixit: (nach Bericht über die Korrespondenz mit Iubaianus) Superest, ut de hac ipsa re singuli, quid sentiamus, proferamus, neminem iudicantes aut a iure communicationis aliquem, si diversum senserit, amoventes. Neque enim quisquam nostrum episcopum se episcoporum constituit aut tyrannico ter- 30 rore ad obsequendi necessitatem collegas suos adigit, quando habeat omnis episcopus pro licentia libertatis et potestatis suae arbitrium proprium tamque iudicari ab alio non possit, quam nec ipse possit alterum iudicare. Sed exspectemus universi iudicium domini nostri Iesu Christi, qui unus et solus habet potestatem et praeponendi nos in ecclesiae suae gubernatione et de actu nostro iudicandi.

73. 18. Verdienstlichkeit guter Werke.

35

De opere et eleemosynis: op. 1 373 ff. KHWIRTH, D. Verdienstbegriff i. d. chr. K., II, 01. c. 1. Cum dominus adveniens sanasset illa quae Adam portaverat vulnera et venena serpentis antiqua curasset, legem dedit sano et praecepit, ne ultra iam peccaret, ne quid peccanti gravius eveniret. Coartati eramus et in angustum innocentiae praescriptione 40 conclusi. Nec haberet quid fragilitatis humanae infirmitas atque imbecillitas faceret, nisi iterum pietas divina subveniens iustitiae et misericordiae operibus ostensis viam quandam tuendae salutis aperiret, ut sordes postmodum, quascunque contrahimus, ele e m osynis ablua mu s. c. 2. Loquitur in scripturis spiritus sanctus et dicit: eleemosynis et fide delicta purgantur 2. Non utique illa delicta, quae fuerant ante contracta, 45

nam illa Christi sanguine et sanctificatione purgantur. Item denuo dicit: sicut aqua ignem extinguet, sic eleemosyna extinguet peccatum1. Hic quoque ostenditur et probatur, quia sicut lavacro aquae salutaris gehennae ignis extinguitur, ita eleemosynis atque operationibus iustis delictorum flamma sopitur. 5 c. 5. Remedia propitiando deo ipsius dei verbis data sunt, quid deberent facere peccantes, magisteria divina docuerunt, operationibus iustis deo satisfieri, misericordiae meritis peccata purgari . . . (Raphael angelus) ostendit2 orationes nostras ac ieiunia minus posse, nisi eleemosynis adiuventur, deprecationes solas parum ad impetrandum valere, ni factorum et operum accessione satientur. Revelat angelus et manifestat 10 et firmat eleemosynis petitiones nostras efficaces fieri, eleemosynis vitam de periculis redimi, eleemosynis a morte animas liberari.

...

74. Firmilian, B. v. Cäsarea 3: Ansprüche und Kritik des Bischofs Stephan von Rom.

15 Brief an Cyprian. In der Briefsammlung Cyprians ep. 75: op. II 811. 813 f. 821. 825 ff. — JERNST, ZkTh, XVIII, 209 ff.; RITSCHL 126 ff.; HARNACK LG I 407 ff.; FRIEDRICH 117 ff.; LANGEN I 327 ff.; KRÜGER, RE VI 79.

c. 2. Nos gratiam referre Stephano in isto possumus, quod per illius inhumanitatem nunc effectum sit, ut fidei et sapientiae vestrae experimentum caperemus. 3. Sed haec 20 interim, quae ab Stephano gesta sunt, praetereantur, ne, dum audaciae et insolentiae eius meminimus, de rebus ab eo improbe gestis longiorem maestitiam nobis inferamus. 6. Eos autem qui Roma e sunt non ea in omnibus observare, quae sint ab origine tradita et frustra apostolorum auctoritatem praetendere, scire quis etiam inde potest, quod circa celebrandos dies paschae et circa mul25 ta alia divinae rei sacramenta videat esse apud illos aliquas diversitates nec observari illic omnia aequaliter, quae Hierosolymis observantur, secundum quod in ceteris quoque plurimis provinciis multa pro locorum et hominum diversitate variantur, nec tamen propter hoc ab ecclesiae catholicae pace atque unitate aliquando discessum est. Quod nunc Stephanus ausus est facere, rumpens adversus nos pacem, quam semper 30 antecessores eius vobiscum amore et honore mutuo custodierunt, adhuc etiam infamans Petrum et Paulum beatos apostolos, quasi hoc ipsi tradiderint, qui in epistolis suis haereticos execrati sunt et, ut eos evitemus, monuerunt. Unde apparet traditionem hanc humanam esse, quae haereticos asserit et baptisma, quod non nisi solius ecclesiae est, eos habere defendit. 17. Atque ego in hac parte iuste indignor ad hanc tam apertam et 35 manifestam Stephani stultitiam, quod qui sic de episcopatus sui loco gloriatur et se successionem Petri tenere contendit, super quem fundamenta ecclesiae collocata sunt, multas alias petras inducat et ecclesiarum multarum nova aedificia constituat, dum esse illic baptisma sua auctoritate defendit.. Stephanus, qui per successionem cathedram Petri 40 habere se praedicat, nullo adversus haereticos zelo excitatur. - 24. Vide qua imperitia tu reprehendere audeas eos, qui contra mendacium pro veritate nituntur. . Lites enim et dissensiones quantas parasti per ecclesias totius mundi? peccatum vero quam magnum tibi exaggerasti, quando te a tot gregibus scidisti? excidisti enim te ipsum, noli te fallere, si quidem ille est vere schismaticus, qui 45 se a communione ecclesiasticae unitatis apostatam fecerit. Dum enim putas omnes a te 3 in Kappadokien.

1 Si 3 30.

2 To 12 8 f.

abstineri posse, solum te ab omnibus abstinuisti. 25. Haec apostoli mandata et monita salutaria (scil. Eph 4 1-6), quam diligenter Stephanus implevit, humilitatem sensus et lenitatem primo in loco servans! Quid enim humilius aut lenius quam cum tot episcopis per totum mundum dissensisse, pacem cum singulis vario discordiae genere rumpentem, modo cum orientalibus, quod nec vos latere confidimus, modo vobiscum, qui in meridie estis, a quibus legatos episcopos patienter satis et leniter 5 suscepit, ut eos nec ad sermonem saltem colloquii communis admitteret, adhuc insuper dilectionis et caritatis memor praeciperet fraternitati universae, ne quis eos in domum suam reciperet, ut venientibus non solum pax et communio sed et tectum et hospitium negaretur. Hoc est servasse unitatem spiritus in coniunctionem pacis, abscidere a caritatis unitate et alienum per omnia fratribus facere et contra sacramentum et vinculum pacis fu- 10 rore discordiae rebellare... Non pudet Stephan u m.. propter haereticos asserendos fraternitatem scindere, insuper et Cyprianum pse u dochristum et pseudoapostolum et dolosum operarium dicere; qui omnia in se esse conscius praevenit, ut alteri ea per mendacium obiceret, quae ipse ac merito audire deberet.

75. Pseudo-Cyprian, De aleatoribus: Alle Bischöfe im Besitz der apost. 15 Gewalt, der Statthalterschaft Christi und der Statthalterschaft Petri. Cypriani op. III 92. Diese Schrift von Harnack früher dem römischen Bischof Viktor zugeschrieben (TU, V 1), nach DG I 483 Anm. 4 „einem novatianischen römischen Bischof aus den Jahren 210-309".

c. 1. Magna nobis ob universam fraternitatem cura est, fideles, † maxime et rea per- 20 ditorum hominum audacia id est aleatorum, animos ad nequitiam † se in lacum mortis inmergunt. Et quoniam in nobis divina et paterna pietas a postolatus ducatum contulit et vi cariam domini sedem caelesti dignatione ordinavit et originem authentici apostolatus super quem Christus fundavit ecclesiam1 in superiore nostra portamus, accepta simul potestate solvendi ac ligandi et cum ratione peccata 25 dimittendi; salutari doctrina admonemur, ne, dum delinquentibus adsidue ignoscimus, ipsi cum eis pariter torqueamur. 2. Et ideo sal terrae dicimur, ut ex nobis omnis fraternitas caelesti sapientia saliatur. Nam cum dicat2: sal autem si infatuatum fuerit, nihilo valebit, nisi ut proiciatur foras et conculcetur ab hominibus, hoc veremur et timemus, ne, cum in ecclesia securi, quod nobis sacerdotalis dignitas a domino tradita est, 30 neglegentiae f. 3. In evangelio dominus ad Petrum dixit3: Petre inquit amas me? et Petrus respondit: etiam domine, tu scis quoniam amo te. Et dixit: pasce oves meas. Et sollicite mandans tertio confirmavit dicendo: pasce oves meas. Et quoniam episcopi idem spiritum sanctum per impositionem manus cordis excepimus hospitio, cohabitatori nostro nullam maestitiam proponamus.

Dionysius, Bischof von Alexandrien (gest. 264). CWEIZSÄCKER (HARNACK), RE IV 685; HARNACK, LG I 409 ff.; DITTRICH, Dion. d. Gr., Fr. 67. 76. 1. Liebestätigkeit der römischen Gemeinde.

Brief an Stephan, B. v. Rom: Eusebius h. e. VII 5 2. - UHLHORN I 195.

35

Αἱ μέντοι Συρίας ὅλαι καὶ ἡ ̓Αραβία, οἷς ἐπαρκεῖτε ἑκάστοτε καὶ οἷς νῦν ἐπεστείλατε, ἥ τε Μεσοποταμία, Πόντος τε καὶ Βιθυνία καὶ συνελόντι 40 εἰπεῖν ἀγαλλιῶνται πάντες πανταχοῦ τῇ ὁμονοίᾳ καὶ φιλαδελφία, δοξάζοντες τὸν θεόν.

30

Kaiser Aurelian: Paul von Samosata. Die Pseudoklementinen: Klemens B. v. Rom.

77. 2. Verhalten des Stephan v. Rom in dem Ketzertaufstreit.
Brief an Stephan, B. v. Rom: Eusebius h. e. VII 54.

Ἐπεστάλκει μὲν οὖν πρότερον καὶ περὶ Ἑλένου καὶ περὶ Φιρμιλιανοῦ καὶ πάντων τῶν τε ἀπὸ Κιλικίας καὶ Καππαδοκίας και δηλονότι Γαλατίας καὶ πάντων 5 τῶν ἑξῆς ὁμορούντων ἐθνῶν, ὡς οὐδὲ ἐκείνοις κοινωνήσων διὰ τὴν αὐτὴν ταύ την αἰτίαν, ἐπειδὴ τοὺς αἱρετικούς, φησὶν, ἀναβαπτίζουσιν. 5. καὶ σκόπει τὸ μέγεθος τοῦ πράγματος. ὄντως γὰρ δόγματα περὶ τούτου γέγονεν ἐν ταῖς μεγίσταις τῶν ἐπισκόπων συνόδοις, ὡς πυνθάνομαι, ὥστε τοὺς προσιόντας ἀπὸ αἱρέσεων προκατηχηθέντας, εἶτα ἀπολούεσθαι καὶ ἀνακαθαίρεσθαι τὸν τῆς παλαιᾶς καὶ ἀκα10 θάρτου ζύμης ῥύπον· καὶ περὶ τούτων αὐτοῦ πάντων δεόμενος ἐπέστειλα. 78. Kaiser Aurelian: Entscheidung über Paul v. Samosata (272). FRIEDRICH 127; KLOSTERMANN, RE II 285 ff.; LANGEN I 364.

Eusebius VII 30 17. 19.

Das an Dionysius, B. v. Rom, und Maximus, B. v. Alexandrien, und die ganze katholische Kirche gerichtete Rundschreiben der Synode zu Antiochien 269 über 15 die Absetzung des Paul v. Samosata hatte geschlossen: Αναγκάσθημεν οὖν, ἀντιτασσόμενον αὐτὸν τῷ θεῷ καὶ μὴ είκοντα έκκηρύξαντες, ἕτερον ἀντ ̓ αὐτοῦ τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ καταστῆσαι ἐπίσκοπον, θεοῦ προνοίᾳ, ὡς πεπείσμεθα, τὸν τοῦ μακαρίου Δημητριανοῦ καὶ ἐπιφανῶς προστάντος προ τούτου τῆς αὐτῆς παροικίας υἱὸν Δόμνον, ἅπασιν τοῖς πρέπουσιν ἐπισκόπῳ καλοῖς κεκοσμημένον· 20 ἐδηλώσαμέν τε ὑμῖν, ὅπως τούτῳ γράφητε, καὶ τὰ παρὰ τούτου κοινωνικὰ δέχησθε γράμματα. - Dann berichtet Eusebius: ἀλλὰ γὰρ μηδαμῶς ἐκστῆναι τοῦ Παύλου τοῦ τῆς ἐκκλησίας οἴκου θέλοντος, βασιλεὺς ἐντευχθείς Αὐρηλιανὸς αἰσιώτατα περὶ τοῦ πρακτέου διείληφεν, τούτοις νείμαι προστάττων τὸν οἶκον, οἷς ἂν οἱ κατὰ τὴν Ἰταλίαν καὶ τὴν Ῥωμαίων πόλιν ἐπίσκοποι 25 τοῦ δόγματος ἐπιστέλλοιεν.

30

Die Pseudoklementinen (Anfang des 4. Jahrh.).

79. 1. Die Einsetzung des Klemens zum Bischof von Rom durch Petrus. Brief des Klemens an Jacobus: Clementina ed. Pde Lagarde, L65, 67 ff. 19 ff. - HARNACK, LG I 212 ff. und DG I331 ff.; UHLHORN, RE IV 171 ff.; HWAITZ, Pseudoklementinen (TU XXV4), L 04, 2 ff.

1. Γνώριμον ἔστω σοι, κύριέ μου, ὅτι Σίμων, ὁ διὰ τὴν ἀληθῆ πίστιν καὶ τὴν ἀσφαλεστάτην αὐτοῦ τῆς διδασκαλίας ὑπόθεσιν τῆς ἐκκλησίας θεμέλιος εἶναι ὁρισθεὶς καὶ δι' αὐτὸ τοῦτο ὑπ ̓ αὐτοῦ τοῦ Ἰησοῦ ἀψευδεῖ στόματι μετονο μασθείς Πέτρος, ἡ ἀπαρχὴ τοῦ κυρίου ἡμῶν, ὁ τῶν ἀποστόλων πρῶ τος, ᾧ πρώτῳ ὁ πατὴρ τὸν υἱὸν ἀπεκάλυψεν, ὃν ὁ χριστὸς εὐλόγως εμακάρι 35 σεν, ὁ κλητὸς καὶ ἐκλεκτὸς καὶ συνέστιος καὶ συνοδοιπόρος, ὁ καλὸς καὶ δόκι μος μαθητής, ὁ τῆς δύσεως τὸ σκοτεινότερον τοῦ κόσμου μέρος ὡς πάντων ἱκανώτερος φωτίσαι κελευσθεὶς καὶ κατορθῶσαι δυνηθείς . . μέχρις ἐνταῦθα τῆς Ῥώμης γενόμενος, θεοβουλήτῳ διδασκαλία σώζων ἀνθρώπους, αὐτὸς τοῦ νῦν βίου βιαίως τὸ ζῆν μετήλλαξεν.

40

2. Πρὸς αὐταῖς δὲ ταῖς ἡμέραις, αἷς ἔμελλεν τελευτάν, συνηθροισμένων τῶν ἀδελφῶν, αἰφνιδίως λαβόμενος μου τῆς χειρὸς ἐγερθεὶς ἐπὶ τῆς ἐκκλησίας ἔφη· ἀκούσατέ μου, ἀδελφοὶ καὶ σύνδουλοι. ἐπεὶ ὡς ἐδιδάχθην ἀπὸ τοῦ με αποστεί λαντος κυρίου τε καὶ διδασκάλου Ἰησοῦ Χριστοῦ) αἱ τοῦ θανάτου μου ἠγγίκασιν ἡμέραι, Κλήμεντα τοῦτον ἐπίσκοπον ὑμῖν χειροτονῶ, ᾧ τὴν 45 ἐμὴν τῶν λόγων πιστεύω καθέδραν. (cf. 19 τὴν τοῦ διδάσκοντος ἐπιστεύθη καθέδραν.)

Porphyrius: Kurze Wirksamkeit des Apostels Petrus. Synode zu Elvira 306.

31

X 71 heißt es von Antiochia: in qua Petro apostolo constituta est ab omni populo cathedra et omnis multitudo quotidie ad audiendum verbum conveniens credebat sanae doctrinae.

81.

Porphyrius1: Kurze Wirksamkeit des Apostels Petrus; sein Tod in Rom (c. 300).

5

10

Fragmente von Porphyrius κατὰ Χριστιανῶν : Makarius Magnes, ̓Αποκριτικὸς ἢ Μονογενής ΙΙΙ 22. IV 4, Macarii Magnetis quae supersunt ed. C. Blondel, P 76, 102. 162. WAGENMANN, JdTh 1878, 289 ff.; LDUCHESNE, De Macario Magnete et scriptis eius, P 77. Οὗτος ὁ πρωτοστάτης τοῦ χοροῦ τῶν μαθητῶν διδαχθεὶς ὑπὸ τοῦ θεοῦ θανάτου καταφρονεῖν, συλληφθεὶς ὑπὸ Ἡρώδου καὶ φυγών, αἴτιος κολάσεως τοῖς τηροῦσιν ἐγένετο. φυγόντος γὰρ αὐτοῦ νυκτός, ἡμέρας γενομένης, θόρυβος ἦν ἐν τοῖς στρατιώταις πῶς ἐξῆλθεν ὁ Πέτρος· ἐπιζητήσας δὲ αὐτὸν ὁ Ἡρώδης καὶ μὴ εὑρών, ἀνακρίνας τοὺς φύλακας, ἐκέλευσεν ἀπαχθῆναι, τουτέστιν ἀποτμηθῆναι. 15 θαυμάσαι τοίνυν ἐστὶ πῶς ὁ Ἰησοῦς τοιούτῳ ὄντι τῷ Πέτρῳ τὰ κλειδία δέδωκε τῶν οὐρανῶν, πῶς ἐν τοσούτῳ τεταραγμένῳ θορύβῳ καὶ τηλικούτοις πράγμασι καταπεπονημένῳ ἔλεγε 2· ηβόσκε τὰ ἀρνία μου", εἴ γε τὰ μὲν πρόβατά εἰσιν οἱ πιστοὶ εἰς τὸ τῆς τελειώσεως προβάντες μυστήριον, τὰ δ ̓ ἀρνία τῶν ἔτι κατηχουμένων ὑπάρχει τὸ ἄθροισμα, ἁπαλῷ τέως τρεφόμενον διδασκαλίας γάλακτι. 20 ὅμως ἱστορεῖται μηδ ̓ ὀλίγους μῆνας βοσκήσας τὰ προβάτια ὁ Πέτρος ἐσταυρῶσθαι, εἰρηκότος τοῦ Ἰησοῦ ἢ τὰς Αιδου πύλας μὴ κατισχύσειν αὐτοῦ.

2.

3

Ἴδωμεν δ ̓ ἐκεῖνο τὸ ῥηθὲν τῷ Παύλῳ· εἶπε δὲ δι ̓ ὁράματος ὁ κύριος ἐν νυκτὶ τῷ Παύλῳ· μὴ φοβοῦ, ἀλλὰ λάλει, ὅτι μετὰ σοῦ εἰμι καὶ οὐδεὶς ἐπιθήσε- 25 ταί σοι τοῦ κακῶσαί σε.“ καὶ ὅσον οὐδέπω ἐν Ῥώμη κρατηθεὶς τῆς κεφα λῆς ἀποτέμνεται οὗτος ὁ κομψός, ὁ λέγων ὅτι ἀγγέλους κρινοῦμεν, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ Πέτρος λαβὼν ἐξουσίαν βόσκειν τὰ ἀρνία, τῷ σταυρῷ προσηλωθεὶς ἀνασκολοπίζεται.

82. Petrus, Bischof von Alexandrien (306): Ende des Petrus. περὶ μετανοίας can. 9 : Reliquiae iuris eccles. antiqu. ed. PdeLagarde, L 56, 68 13-17. HARNACK, LG I 444 f.; BONWETSCH, RE XV 215 ff.

30

οὕτως ὁ πρόκριτος τῶν ἀποστόλων Πέτρος πολλάκις συλληφθεὶς καὶ φυλακισθεὶς καὶ ἀτιμασθεὶς ὕστερον ἐν Ῥώμῃ ἐσταυρώθη. ὁμοίως καὶ ὁ περιβόητος Παῦλος πλεονάκις παραδοθεὶς καὶ ἕως θανάτου κινδυνεύσας, πολλά τε 35 ἀθλήσας καὶ καυχησάμενος ἐν πολλοῖς διωγμοῖς καὶ θλίψεσιν ἐν τῇ αὐτῇ πόλει καὶ αὐτὸς μαχαίρᾳ τὴν κεφαλὴν ἀποκείρατο.

Synode zu Elvira in Spanien (306).

Mansi II 57 ff. FERD.DEMENDOZA, De confirmando concilio Illiberitano, 1593 (Mansi 57-396); PGAMS, KG v. Spanien, R 64, II 1, 1 ff.; HEFELE I 148 ff.; FRLAUCHERT, Kanones 40 d. wichtigsten altkirchl. Konzilien, Fr. 96, XVII. 13 ff.; EHENNECKE, RE V 325; ADALE, The synod of Elvira, Lo 82; LDUCHESNE, Le concile d'Elvire: Bibl. de l'école des hautes études, fasc. 83, P 87; LECLERQ, L'Espagne chrétienne, P 06.

83. 1. Bußwesen.

can. 7. De poenitentibus moechiae si rursus moechaverint. 45 Si quis forte fidelis post lapsum moechiae, post tempora constituta, acta poenitentia, denuo fuerit fornicatus, placuit nec in finem habere eum communionem.

1 gest. c. 304.

2 Jo 21 15.

3 Mt 16 18.

4 cf. AG 189. 10.