Obrazy na stronie
PDF
ePub

Ilic cingit cum gladio, et dicit : « Accipe | tatis insigne, virgam scilicet rectam regni, gladium cum Dei benedictione tibi colla- virgam virtutis, qua te ipsum bene regas, tum, in quo per virtutem Spiritus sancti resistere et ejicere omnes inimicos tuos valeas, et cunctos sanctæ Dei ecclesiæ adversarios, regnumque tibi commissum tutari, atque protegere castra Dei, per auxilium invictissimi triumphatoris Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre in unitate Spiritus sancti vivit et regnat in sæcula sæculorum, Amen. »

Oratio post gladium: « Deus qui providentia tua cœlestia simul et terrena moderaris, propitiare Christianissimo Regi nostro, ut omnis hostium suorum fortitudo virtute gladii spirituali frangatur, atque illo pugnante penitus conteratur. »

Hic coronetur. Tunc archidiaconus accipiat coronam de altari sancti Mauricii, et porrigat domino Papæ, quam quum dominus Papa posuerit super caput Electi, dicat hanc orationem : « Accipe signum gloriæ in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, et spreto antiquo hoste, spretisque contagiis omnium vitiorum, sic judicium et justitiam diligas, et ita misericorditer vivas, ut ab ipso Domino nostro Jesu Christo in consortio Sanctorum æterni regni coronam percipias. Qui cum Patre etc. »

Impositio coronæ super caput Reginæ, quam cum imponit dominus Papa super caput ejus, imponant manus septem episcopi, et dicat dominus Papa alta voce :

<< Accipe coronam regalis excellentiæ, quæ licet ab indignis, episcoporum tamen manibus capiti tuo imponitur. Unde velut hæc exterius auro est et gemmis redimita, ita tu interius auro sapientlæ, virtutumque gemmis decorari contendas; quatenus post occasionem hujus sæculi cum prudentibus virginibus sponso perenni Domino nostro Jesu Christo digne et laudabiliter occurras, januamque cœlestis regni cum eodem ingredi merearis, qui cum Deo Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per infinita sæcula sæculorum. Amen. »

Hic det dominus Papa sceptrum imperii et dicat: « Accipe sceptrum regiæ potes

(1) L'importance des fonctions du Juge dans Rome et sa haute situation, à cette époque, sont indiquées par des documents contemporains dans lesquels la signature du juge est accompagnée de l'énumération de ses fonctions, ainsi qu'on peut le voir, par exemple, dans Muratori Antiq. ital. t. V,

sanctam Ecclesiam, populumque Christianum tibi a Deo commissum regia virtute ab improbis defendas, pravos corrigas, rectos pacifices, et ut viam rectam tenere possint, tuo juvamine dirigas, quatenus de temporali regno ad æternum pervenias, ipso adjuvante cujus regnum et imperium sine fine permanet in sæcula sæculorum. Amen. »

Oratio post datum sceptrum. Omnium Domine fons bonorum, cunctorumque Deus institutor profectuum, tribue quæsumus famulo tuo N adeptam bene regere dignitatem, et a te sibi præstitum honorem corroborare dignare; honorifica eum præ cunctis regibus terræ, uberi eum benedictione locupleta, et in solio regni firma stabilitate consolida. Visita eum in sobole, præsta ei prolixitatem vitæ, in diebus ejus semper oriatur justitia, ut cum jucunditate et lætitia æterno glorietur in regno. Per Dominum, etc.

Post hæc, dominus Papa cum suis ministris ad altare beati Petri revertitur. Tunc præfectus urbis et primicerius judicumde ducant Imperatorem, Imperatricem vero præfectus stabuli et secundicerius judicum (1). Quibus in locis suis jam stantibus, dominus Papa incipit: Gloria in excelsis Deo. Et schola respondet. Deinde dicit hanc orationem Deus regnorum omnium, etc. Qua finita, archidiaconus cum coeteris palatii diaconibus, et primicerio et subdiaconis inter crucem et altare incipit has laudes: Exaudi Christe. Schola tunc cum notariis in choro respondent: Domino nostro N a Deo decreto Summo Pontifici et universali Papæ vita. Et hoc ter. Iterum dicit archidiaconus cum cantantibus simul Exaudi Christe. Et schola cum notariis respondet: Domino nostro a Deo coronato magno et pacifico Imperatori vita et victoria. Tribus vicibus: Exaudi Christe. Dominæ nostræ ⚫N. ejus conjugi excellentissimæ Imperatrici vita. Tribus vicibus item, exaudi Christe respondetur. Exercitui Romanorum teutonico vita et victoria. Tribus vicibus item. Salvator mundi. Respondetur: tu illos ad

col. 845, col. 849: « Ego Johannes Leonis, sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ scriniarius, habens potestatem dandi tutores et curatores, emancipandi, decretum interponendi, et alimenta decernendi, complevi et absolvi.

juva. Ter item, Sancte Michaël. R. Tu illos adjuva. Ter Sancte Gabriel. R. Tu illos adjuva. Ter Sancte Raphaël. R. Tu illos adjuva. Ter sancte Petre. R. Tu illos adjuva. Ter Sancte Paule. R. Tu illos adjuva. Ter Sancte Johannes. R. Tu illos adjuva. Ter Sancte Gregorii. R. Tu illos adjuva. Ter Sancte Maurici. R. Tu illos adjuva. Ter Sancte Mercuri. R. Tu illos adjuva. Ter Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat. Respondent alii similiter ter, spes nostra. R. Christus vincit. Salus nostra. R. Christus vincit. Victoria nostra. R. Christus vincit. Honor noster. R. Christus vincit. Murus noster inexpugnabilis. R. Christus vincit. Laus nostra. R. Christus vincit. Triumphus noster. R. Christus vincit. Principi laus, honor et imperio per immortalia sæcula sæculorum. Amen. » Hac laude finita, legitur epistola, et cantatur graduale et alleluia.

Post quem Imperator et Imperatrix deponunt coronas. Tunc legitur evangelium. Post quod Imperator deponit gladium, et ascendit ad sedem domini Papæ, Imperatrice sequente et offert domino Papæ panem simul et cercos et aurum. Singillatim vero Imperator vinum, Imperatrix aquam, de quibus debet ea die fieri sacrificium. Quibus finitis, revertuntur ad loca sua. Quum autem præfatio incipit, Imperator extrahit pluviale, et induitur manto proprio. Quum dicitur : Pax Domini, ascendit ad communicandum indutus proprio manto, et Imperatrix cum eo. Et accepta communione iterum redeunt ad loca sua. Finita vero missa, accedat ad Imperatorem comes palatii, et discalciet eum sandalis et caligis, et calciet eum ocreas imperiales, et calcaria sancti Mauricii, et acceptis coronis sequantur dominum Papam pergentem ad equitandum, deducti usque ad equos a supra ductoribus. Quum Dominus Papa venerit ad equum, Imperator teneat stapham (1) et coronetur, et intret in possessionem. Imperator cum suis ductoribus eum sequatur. Imperatorem Cæteri barones sequantur.

Clerici urbis omnes sicut soliti sunt laudes faciant per loca sua. Judæi similiter in loco suo. Coronetur civitas, campanæ sonent omnes. Camerarii Imperatoris præcedant, et sequantur nummos projicientes, et equitantium iter non impediatur. Quumque pervenerint ad ascensorium, prior Cardi

nalium sancti Laurentii foras muros incipit laudes sicut mos est, et cæteri respondent. Quibus finitis, Imperator descendit, et tenent stapham domino Papa descendente, deposita prius corona. Deinde ducitur dominus Papa ab Imperatore et præfecto urbis usque ad cameram majoris palatii, ut inde separentur. Imperatrix vero deducitur a primicerio et secundicerio judicum usque ad cameram Julia Imperatricis, in qua ipsa comedere debet cum episcopis et cœteris baronibus suis. Camerarii Imperatoris cum camerario domini Papæ dent presbyterium omnibus ordinibus sacri palatii, Pontifice et Imperatore in camera pausantibus. Quo peracto comedat Imperator ad dexteram domini Papæ, et cæteris in locis suis sedentibus. Finito prandio, surgat unus ex diaconibus quem archidiaconus jusserit, et legat lectionem; qua perlecta, surgant cantores et cantent quod soliti sunt. Finito cantu, surgant omnes cum benedictionibus. Dominus Papa redeat ad cameram suam, Imperator ad cameram Juliæ.

Electus descendens de Monte-Gaudii et veniens ad Ponticellum, jurat hoc sacramentum Romanis: « Ego N⚫ futurus Imperator, juro me servaturum Romanis bonas consuetudines, et firmo chartas tertii generis et libelli sine fraude et malo ingenio. Sic Deus me adjuvet et hæc sancta evangelia. » Et ad portam Collinam similiter jurare debet; in gradibus sancti Petri similiter.

JUSJURANDUM FREDERICI II

IMPERATORIS

LE Spicilegio Romano, p. 239]

Hæc prænotat card. Maï.

Ex eodem Cincii camerarii codice, fol. 161, placet heic exscribere formulam jurisjurandi quod Fredericus II, imperator, Honorio III Papæ obtulit per diploma, anno 1219, quod deinde altero diplomate, anno 1221, confirmavit. Deest enim hoc monumentum inter illa quæ card. Borgia collegit in Hist. domin. temp. Sedis Ap. in utraque Sicilia. Est autem diploma multo certissimum, siquidem utrumque hoc Frederici jusjurandum diserte commemorat Innocentius IV, PP., in bulla damnationis ejusdem imperatoris, edita in concilio Lugdun. apud Labb. Concil. T. XI, part. 1, p. 640.

431

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, amen. Ego Fredericus secundus, Dei gratia Romanorum rex, semper augustus et rex Siciliæ, tibi domino meo sanctissimo et patri carissimo Honorio Papæ tertio, tuisque successoribus et Ecclesiæ Romanæ, præsentibus suscriptis principibus imperii et nobilibus, spondeo, polliceor, promitto, et juro, quod omnes possessiones, honores, et jura Romanæ Ecclesiæ, pro posse meo, bona fide protegam et servabo. Possessiones autem quas Ecclesia Romana recuperavit, liberas et quietas sibi dimittam, et ipsam ad eas retinendas bona fide juvabo. Quas autem nondum recuperavit, adjutor ero ad recuperandum, et recuperatarum secundum posse meum ero sine fraude defensor; et quæcumque ad manus meas devenient, sine difficultate restituere procurabo. Ad has pertinet tota terra, quæ est a Radicofano usque Ceperanum, exarchatus Ravennæ, Pentapolis, marchia Anconitana, ducatus Spoletanus, terra comitissa Mathildis, comitatus Brutenorii, cum adjacentibus terris expressis in multis privilegiis imperatorum a tempore Lodoici. Has omnes pro posse meo restituam, et quiete dimittam, cum omni jurisdictione, districtu et honore suo. Verumtamen quum ad recipiendam coronam imperii, vel pro necessitatibus Ecclesiæ ab Apostolica Sede vocatus accessero, de mandato Summi Pontificis, accipiam procurationem ab eis. Adjutor etiam ero ad retinendum et defendendum Ecclesiæ Romanæ regnum Siciliæ. Tibi etiam domino meo Honorio Papæ et successoribus tuis, omnem obedientiam et honorificentiam exhibebo, quam devoti et catholici imperatores consueverunt Sedi Apostolicæ exhibere. Et si propter negotium meum Romanam Ecclesiam oportuerit incurrere guerram, subveniam ei sicut necessitas postulaverit in expensis. Omnia vero supra dicta tam juramento quam scripto firmabo quum imperii

fuero coronam adeptus. Principes autem im perii et nobiles, coram quibus juravi, ii sunt: Henricus Argentinus episcopus, Henricus Basiliensis episcopus, abbas sancti Galli, Hugo abbas Morbacensis, Golfradus abbas de Wicziburc, Tibaldus, dux Lotharingiæ, comes Egeno de Urahc, comes Lodowicus de Wirtiberc, comes Everardus de Helfinsten, Henricus de Niffen, et quamplures alii. Actum apud Hagenowem anno Dominicæ Incarnationis millesimo ducentesimo non odecimo, mense Septembri, indictione octaya.

Mox, folio 162, idem diploma repetitur, diversis tamen initio et clausula, prout heic subteximus; nam brevis cujusdam periocha in medio omissio, librarii incuria accidit.

Fredericus, divina favente clementia, Romanorum imperator augustus et rex Siciliæ. Per præsens scriptum notum facimus tam præsentibus quam futuris, quod nobis existentibus anno præterito, in mense Septembri octavæ indictionis, apud Hagenowem fieri fecimus quoddam scriptum ad mandatum carissini in Christo patris domini nostri sanctæ Romanæ ecclesiæ Summi Pontificis, et nuntiorum ejus, quod continebat : In nomine sanctæ, etc., ut supra. Nos autem præ oculis habentes dilectionis et gratiæ puritatem, quam prædictus pater noster Summus Pontifex in nostra promotione laudabiliter dignoscitur habuisse, et quod de bono in melius ad exaltationem nostram intendit, scriptum ipsum sicut continetur superius confirmamus et volumus ab omnibus observari. Et ad majorem securitatem præsens scriptum fieri fecimus, bulla aurea typario nostræ majestatis impressa formatum. Datum Capuæ, post curiam solemniter celebratam, anno Dominicæ Incarnationis millesimo ducentesimo vigesimo primo, mense januario, indictione nona, et anno imperii nostri primo, feliciter. Amen.

LIBER CENSUUM

AUCTORE CENCIO [HONORIO III]

MONITUM IN SEQUENTEM LIBRUM

Le Liber Censuum ou Liber Censualis existait avant Cencius Camerarius (Honorius III), qui déclare l'avoir refait ou rétabli dans un meilleur ordre: A quibusdam aliis ordinatum, reordinare necesse. Ce n'est point un ouvrage didactique, mais un registre de comptabilité. Cencius dit l'avoir disposé de façon à recevoir les intercalations, les addimenta, sans qu'il devienne utile de recommencer le travail dans son entier. Il avait reconnu le besoin de faciliter une perception qui n'était pas sans embarras, à raison de la multiplicité des détails. Il songeait à rendre la besogne toute matérielle du cens à percevoir, plus commode pour lui et ses successeurs, jusqu'à la fin du monde: Successoribus meis... usque ad exitum mundi.

Le Liber Censuum ou Liber Censualis n'est, à proprement parler, qu'un registre matricule, indiquant les noms des contribuables, pour nous servir du langage moderne, et le montant de la cote de chacun d'eux, comme on le verra ci-après. Les pièces justificatives, qui ne sont pas le Liber Censuum, ne lui sont pas cependant étrangères. Muratori ne donne pas il est vrai, toutes les pièces justificatives, toutes les chartes qui sont in codice Cencii, mais une partie. On les trouvera dans les extraits servant ici de prolégomènes.

On pourrait former un ouvrage plus complet si l'on faisait du Liber Censualis proprement dit, une première partie, et des chartes extraites du Codex Cencii une deuxième partie. Mais celle-ci ne comprendrait, en tout cas, que des pièces recueillies, n'appartenant pas en propre à Cencius,

et il pourrait être douteux qu'il ait luimême recueilli le tout, puisque son travail était disposé pour recevoir toutes les additions, in eodem volumine, spatiis adaptato.

Deux extraits de Muratori, empruntés à la dissert. 69, et un autre à la dissertat. 71, sont les meilleurs prolégomènes du Liber Censuum. Ils en feront connaitre l'importance historique, qui est la compensation de son inévitable aridité.

Le Liber Censualis doit être nettement distingué du Cæremoniale (V. supr. Fabricius cité, col. 13), ou Ordo Romanus (duodecimus, V. supr. col. 12 et col. 35), car ces deux derniers titres désignent un seul et même ouvrage écrit à la suite du Liber Censualis, du moins dans le manuscrit de la bibliothèque Barberine, au dire de Fabricius cité plus haut.

Le Liber Censualis doit être distingué pareillement des Acta pontificalia Gregorii VII et Cœlestini III (V, supr. Potthast cité, col. 9) ou des Vita Gregorii VII et Vita Cælestini III. La première de ces vies est citée volontiers cependant comme un Extrait du Liber Censualis, auquel elle ne se rattache pas d'une manière plus directe que le Cæremoniale ou Ordo. L'une et l'autre sont désignées sous le nom d'Acta depuis que Papebroch a donné ce nom à la Vie de Grégoire VII, en la plaçant dans son tome VI, au 25 mai. Ni l'une ni l'autre ne peuvent former des chapitres du Liber Censualis proprement dit.

D'autre part, on ne doit pas perdre de vue ce que dit Muratori, t. V, col. 850, savoir que deux Cencius ont vécu dans le même temps, l'un cardinal de Saint-Lau

rent in Lucina, l'autre, cardinal de Saint Jean et Saint Paul, l'auteur du Liber Censuum, qui fut cardinal-prêtre à partir de 1208. (Potthast paraît dire: 1198, supr. col. 9). Muratori cite des actes dans lesquels les deux cardinaux figurent à la fois, ce qui ne peut laisser place au doute. Ainsi, col. 847, on lit dans la Chartula refutationis, facta a filiis Johannis Capparonis : « In præsentia quoque Dominorum Cardinalium, videlicet Domni Cencii titulo S. Laurentii in Lucina presbyteri cardinalis et Domni Fidancii presbyteri cardinalis titulo S. Mar

celli, propria nostra voluntate renuntiamus et generaliter refutamus vobis Domno Centhio Dei gratia ecclesiæ sanctæ Lucia in silice diacono cardinali et Domni Papæ camerario... » Et cette charte n'est pas la seule qui mette en présence les deux cardi

naux.

Suivant Muratori, col. 842, Antiq., le Liber Censualis fut composé en 1191 ou 1192, et c'est en 1193 que Cencius devient cardinal de Sainte-Lucie, pour devenir plus tard cardinal-prêtre de Saint-Jean et Saint

Paul.

PROLEGOMENA

E MURATORI EXCERPTA

I

[ANTIQUIT. MEDII ÆVI, T. VI, DISSERT. 71]

Splendere nunc videmus illustri potentia, | vectigalia, monetam, flumina, metallorum

ac temporali ditione in castella et urbes, non tantummodo Romanum Pontificem, sed et non paucos Germaniæ, et aliquot Italiæ archiepiscopos, episcopos, et abbates. Sed longe alia fuit olim rerum facies. Latius nimirum sese extendebat cleri utriusque dominatio in populos, et longe major, imo incredibilis opulentia fuit, atque in Italia præsertim cujus rei originem et progressum brevibus innuere juvat.. Duplex erat olim, uti et nunc, temporalium bonorum classis. Ad priorem spectant privata, qualia sunt prædia, ædes, sylvæ, pecunia, et id genus alia, quæ in jure civium, et privatorum hominum dominio sunt, ac emi, venumdari, commutari, obligari, ac donari ex institutione gentium possunt. Altera pars complectitur, bona publica, quæ ad rempublicam sive principem pertinent, et Regalia appellantur, sive corporales res, sive jura sint. Atque inter ea numeramus imperium in populos, angarias, perangarias, jurisdictionem,

fodinas, salinas, aliaque non pauca, apud juris peritos legenda. Per prima septem Ecclesiæ sæcula constat, prioris generis bona complura confluxisse in ecclesias tum ex pietate et oblatione fidelium, tum ex aliis causis, quas in præcedentibus disquisitionibus recensui. Quædam etiam ex minoribus regalibus collata fuisse eo ipso tempore Deo dicatis locis, sacrisque ministris, non difficile fortassis ostendas. Sed quæ majora, sive suprema regalia sunt, habere, videlicet legem dicere populis, eosque legibus et pœnis coercere, judices ac tributa statuere, conscribere milites, suoque jure bellum indicere, uno verbo civitatibus, castellis, ac regionibus, sæculari potestate ac ditione dominari, et principem temporalem agere, nondum legi, ante sæculum a Christo nato octavum cuiquam ex ecclesiasticis viris concessum. Primi, quantum quidem mihi videtur, qui splendidum dominationis hujus temporalis exemplum dedere, Romani Pontifices

« PoprzedniaDalej »