Obrazy na stronie
PDF
ePub

Secundo jejunium et hoc modo distinguitur, aliud videlicet esse institutionis, aliud devotionis, aliud paritatis, et aliud dispensationis. Jejunium Institutionis est: Quadragesima olim a SS. Patribus instituta. Quemadmodum enim in Lege Veteri, Sancti Patres rerum suarum omnium decimas et primitias Deo reddere consueverunt: Ita nos

institué dans le paradis. Ce n'est pas l'homme qui l'établit, c'est Dieu même. Tant qu'Eve garda l'abstinence, elle resta vierge intacte et elle demeura dans le paradis; mais lorsqu'elle eut transgressé le précepte du jeûne, elle ressentit aussitôt la corruption de la chair, et, soumise à l'homme, elle fut bientôt après expulsée du pa-. radis. De même, Adam ayant rompu le jeûne fut jeté quoque debemus ei decimas et primitias offerre, non solum

dans la misère de la mortalité.

Avant la loi, sous la loi, et à l'époque de la grâce, le jeûne exista constamment.

Moïse parla avec Dieu après avoir jeûné. Elie fut enlevé au ciel dans un char de feu après avoir à son tour observé le jeûne. C'est par la vertu du jeûne que Josué arrêta le cours du soleil et de la lune et triompha de ses ennemis. Jérusalem assiégée par Sennachérib, vit périr cent quatre-vingt-mille soldats dans la même nuit. Les Ninivites jeûnant dans le sac et la cendre obtinrent le pardon.

Auctoritas jujunii triplex est. Habet enim auctoritatem partim ab auctoritate temporis, partim a loci qualitate, partim denique a preceptorum institutione et majestate. Ab antiquitate temporis, quod statim post orbem conditum in ipsa hominis creatione esse caeperit, cum dicebatur: De ligno scientiae boni et mali ne comedas. A loci vero qualitate, quia in paradiso fuit institutum. A praeceptore, quia non ab homine, sed a Deo ordinatum fuerit. Rursus commendatur a temporibus et personis. Et a temporibus quidem, quod in tempore ante legem, in tempore sub lege et in tempore gratiae jejunium semper fuerit observatum. Ante legem a Moyse, sub lege ab Helia, in tempore gratiae a Christo. Ejus autem commendatio plena est exemplis. Heva quando abstinuit, virgo fuit incorrupta, mansitque in Paradiso. Sed cum praeceptum jejunii violasset, extemplo carnis sensit corruptionem, et sub viro est constituta ac paulo post e Paradiso turpiter ejecta. Ad eumdem sane modum Adam simul ac jejunium fregisset, ex deliciis Paradisi in hanc mortalitatis miseriam detrusus est. Moyses post jejunium cum Deo locutus est. Helias similiter post jejunium igneo curru in coelum subvectus est. Hierosolyma a Sennacherib tempore Ezechiae Regis et Isaiae 185 millibus coelitus una nocte interfectis, fuit liberata, et ne inter cineratos foetarent, solus Sennacherib cum decem tantum aufugit in Ninivem, ubi sexagessimo die post a propriis suis filiis fuit interemptus. Item, Jona iram Dei concionante Ninivitae in sacco et cinere jejunium poenitentiae agentes consecuti sunt veniam. Sic quoque Josue filius Nave jejunio, dum illud per integrum diem agebat ad Gabaon, Solis et Lunae cursum cohibuit, et hostes suos superavit. Ab his itaque personis jejunium commendatur. A loco vero quod in Paradiso natum sit.

Beleth distingue le jeùne d'institution, celui de dévotion, celui de parité, et celui de dispense (chap. 10 et 11). Le carême est jeûne d'institution. Sous l'ancienne loi, les saints pères offraient à Dieu les dimes et les prémices de leurs biens. Le chrétien doit lui offrir les dìmes et les prémices des biens temporels mais aussi celles de lui-même, en jeûnant d'esprit et de corps, par l'abstinence des aliments et des vices. Quatre jours ont été ajoutés au carême; le premier est jour de sanctification et de purification; les trois autres sont des prémices.

De distinctione jejunii. Jejunium sic primo dividi potest, quod aliud sit carnis, aliud mentis. Carnis est cum quis abstinet a cibis. Mentis quando quis jejunat a vitiis.

ex rebus nostris, nempe ex frugibus et aliis quae possidemus, verum etiam ex nobis metipsis scilicet, jejunando, idque corpore quidem a cibis, mente vero a vitiis. Est enim, ut diximus, carnis pariter et mentis jejunium. Offerimus autem a Deo ex nobis primitias et decimas, si quando bene operamur.

Instituta igitur fuit quadragesima pro dierum decima. Dicitur quadragesima quasi cum decima quatuor. Diebus enim 36 adduntur quatuor. Primus est sanctificationis, hoc est, mundificationis, si sic dicere liceat. Quia tunc homo mundatur et lavatur tam anima quam corpore. Reliqui tres sunt primitiarum. Primus dierum quadraginta est quarta quadragesimae etc.

Jejunium dispensationis est, quod in magnarum solemnitatum vigiliis fieri solet: Solebant enim majores nostri illa nocte quae proxime festum praecedebat, vigilare, unde et vigilias appellabant dies festa proxime praecedentes, ad quas conveniebant juvenes et puellae, cantores et lusores, sicut adhuc fit in plerisque regionibus. Sed quoniam multa inde nascebantur incommoda, institutum fuit, ut in locum vigiliarum succederent jejunia, ut eo demum modo comessationes superfluae et ebrietates tollerentur e medio. Quod in ea forma ab Ecclesia ita dispensatum accepimus etc. Jejunium devotionis est, si quando quis sua sponte jejunat.

Jejunium paritatis est cum in vigilia S. Jacobi, Bartolomaei et aliorum Apostolorum jejunamus, quibus ut jejunaretur statutum non est. Facimus tamen ex eo quod omnes Apostoli in meritis ac praemiis pares sint. Ob quam sane causam Ecclesia consideravit dignum esse ut pariter omnes jejunia haberent. Sed hoc jejunium vocatur paritatis quod secundum merita snscipitur, non institutionis.

V. AMALARIUS FORTUNATUS.

Amalarius fut évêque de Trèves. dédia son traité de ecclesiastico officio à Louis-le-Débonnaire; cet ouvrage est surtout précieux pour l'histoire de la liturgie à cause des reinseignements qu'il donne sur le développement des rites catholiques. Amalarius confirme ce qu'on savait d'ailleurs, que, à l'époque de S. Grégoire-le-Grand et de saint Isidore le carême commencait le dimanche et ne renfermait par conséquent que trente-six jours de jeûne; on a reculé le commencement du carême au mercredi avant le premier dimanche afin de compléter quarante jours de jeûne effectif, les six dimanches n'étant pas compris dans le jeûne. Voici ce qu'on lit, chap. 7 d'Amalarius:

Opinio est aliquorum, ut propterea hac die inchoetur jejunium quadragesimale, quia exceptis diebus sex dominicis infra quadragesimam quadraginta tantummodo sunt a 4a feria usque in Sabbato sancto. Illud enim occurrit quod S. Gregorius tantummodo 36 dies abstinentiae nobis insinuat quadragesimalis temporis: forsan quia nondum erant additi 4 dies a supradicta feria 4a usque ad dominicam quadragesimae; ut ergo quadragesimae summa compleatur, 4 dies praecedentes hebdomadae ad illos 36 dies adduntur; quos simili devotione venerabiles pari abstinentia,

idest, jejunii observatione custodiendos, et Sanctorum Patrum auctoritas et ratio ipsa commendat. Unde et 4a feria, quia hoc jejunium inchoamus, caput jejunii appellari consuevit.

VI. LE MICROLOGUS.

Cet auteur explique de la même manière que l'évêque Amalarius l'institution des quatre jours complémentaires, à partir du mercredi des cendres. Si le carême ne commençait qu'au premier dimanche, on n'aurait que trentesix jours de jeûne, et l'on ne suivrait pas l'exemple de Jésus-Christ, qui jeûna quarante jours au désert. Dans les jeunes ordinaires la messe est célébrée après sexte, et la réfection se prend après none. Pendant le carême. la messe se dit après l'heure de none et la réfection est renvoyée après vêpres.

In capite jejunii missam dicimus ad nonam, et omnia facimus ut in quadragesima. Cum enim illi quatuor dies pro complemento quadragesimalis jejunii recipiantur, necessario quadragesimalem observantiam obtinebunt, ut tandem post vesperam jejunium solvatur, sicut in canonibus praecipitur: quod tamen alio tempore statim post nonam solvitur, cum et missa ad sextam celebratur. In hoc enim quadragesimale jejunium ab aliis differt diebus, quod in aliis post nonam, in hoc autem post vesperam reficere debemus. Nec juxta canones quadragesimaliter jejunare censemur, si ante vesperam reficimur. Ergo et in iis 4 diebus etiam jejunare debemus, si cum iis quadragesimale jejunium adimplere volumus, Unde et missa his diebus ad nonam, non ad sextam celebratur. Est enim ecclesiastica consuetudo, ut ad nonam reficiamur, cum ad sextam Missam celebramus: ad vesperam autem cum ad nonam sacrificamus. Ut ergo et in iis diebus usque ad vesperam jejunemus, canonicum est ut et missam ad nonam differamus.... ... Subsequens tamen dominica proprie initium quadragesimae dicitur: unde et 42 dies usque in Pascha computantur, quibus cum 6 dominicas subtrahimus, nonnisi 36 in abstinentia observamus. Ergo a capite jejunii necessario incipimus, si cum Domino jejunium 40 dierum complere volumus. Exinde etiam orationem super populum juxta Gregorii institutionem exordimur, quam numquam dicimus, nisi cum et quadragesimaliter jejunare debemus etc.

Que signifie l'oraison super populum que l'on dit pendant le carême ? Le Micrologus donne l'explication suivante. L'oraison après la communion n'est que pour ceux qui communient. Quoique le peuple assiste tous les jours à l'office durant le carême, il ne communie pas, comme il devrait. Afin donc qu'il ne fût pas privé de l'oraison comme il s'abstient de la communion, l'on a établi l'oraison super populum, laquelle ne fait pas d'allusion à la communion. On ne la dit pas le dimanche parce que ce jour-là ne comporte pas la génuflexion. D'ailleurs, au témoignage de Saint Ambroise, le peuple devrait communier, tous les dimanches du carême. C'est pour le même motif que la bénédiction a été récemment instituée, à la fin de la messe; puisque le peuple ne communie pas, il convient qu'il reçoive tout au moins la bénédiction sacerdotale.

Orationem super populum in Quadragesima ideo frequentamus: quia cum majorem conflictum in jejuniis et orationibus contra spirituales nequitias sumimus, necessario nos instantius Deo commendare debemus. Nam oratio post communionem pro solis communicantibus solet orare. Po

pulus autem etsi quotidie in Quadragesima conveniat, non tamen quotidie, ut deberet, communicat. Ne ergo populus ita oratione ut communione careret, adjecta est oratio super populum. In qua non de communicatione, sed pro populi protectione specialiter oratur. In dominicis tamen diebus non dicitur, quia genuflexio vitatur, quae huic orationi a populo antiquitus persolvebatur: vel potius ideo, quia omnes juxta attestationem S. Ambrosii, in Dominicis diebus comunicare deberent, quibus et oratio post communionem sufficere posset. Sciendum est tamen juxta antiquos Patres, quod soli communicantes divinis mysteriis interesse consueverunt, unde et ante oblationem juxta canones jubebantur exire catechumeni et poenitentes, et qui nondum se paraverunt ad comunicandum. Hoc quoque ipsa sacramentorum innuit confectio. In qua sacerdos non pro sola sua oblatione et communicatione, sed et aliorum rogat et maxime in oratione post communionem, pro solis communicantibus orare videtur. Nec proprie communio dici potest, nisi plures de eodem sacrificio participent etc. Sed quia hoc modo nec ab omnibus presbyteris in quadragesima nedum a laicis observatur, congrue adjecta est oratio super populum, ut vel eo tempore ultima benedictione populus non careret, dum tamen communicare non soleret. Hinc quoque illa consuetudo apud modernos, quae non fuit apud antiquos, inolevisse videtur, ut et in aliis temporibus, etiam presbyteri post finem missae benedicant, ne populum ita benedictione, ut communione, privatum discedere permittant. »

VII. SAINT IVES DE CHARTRES.

L'abstinence ne suffit pas pour rendre l'homme parfait; au contraire, elle rend les vices encore plus honteux. Le jeûne qui n'est pas accompagné de l'aumône et des autres œuvres de piété n'a pas plus de valeur qu'une vieille tunique racommodée avec une étoffe grossière. Il faut donner aux pauvres ce dont on se prive. Les génuflexions usitées pendant le carême, indiquent que nous sommes accablés par le poids et la servitude du péché; mais, après Pâques nous rompons le jeûne et nous prions debout pendant cinquante jours, parce que nous avons été délivrés de l'esclavage et que nous espérons une entière émancipation dans la vie future.

Ces pensées sont empruntées à un sermon de Saint Ives de Chartres sur le carême.

Audivit fraternitas vestra ex praedicatione Apostolica, quoniam qui dicit se in Christo manere, debet, sicut Christus ambulavit, et ipse ambulare. Discat ergo Christianus quomodo ambulavit Christus, ut ex vita Christi informetur vita christiana. Discat neophytus, quid a Baptismo recedens fecerit Christus. Audiat provectus, quae lucis exempla a principio suae praedicationis discipulis suis ostenderet Christus. Attendat perfectus, quod per acerbitatem passionis consummatus est Christus. Inveniet enim in capite suo omnes gradus, unde imbuatur, unde provehatur, unde consummetur. Discat ergo neophytus quare Jesus regressus a Jordane, a Spiritu Sancto ductus est in desertum: ibi 40 diebus jejunavit, et post jejunium esuriens, tentari se permisit. Abiit in desertum, ut neophytis monstraret exemplum, ne recenter a conversione sua ad publicum prodeant, ne statim praedicationis officium arripiant, ne iterum tumultuosis hujus mundi actionibus se immergant, sed quasi in solitudinem mentis fugientes, solummodo castigandae suae vitae intendant, ibique expectent Eum, qui salvos faciat eos a pusillo animo et inquieto etc.

Ideo jejunavit, ut appetitum gulae nos refraenare doceret, et ab illecebris vitae temporalis nos abstinere moneret. Sicut enim baptismo non indiguit, quo in se peccatum originale purgaret; sic et ei jejunium non fuit necessarium, quo in se, quae non habebat carnis incentiva refraenaret. Tentari voluit in seipso insinuans, quia omni pie vivere inchoanti tentatio non deerit. Sed sicut tentatorem suum in omnibus repulit, sic et nos post concupiscentias nostras non eamus et a voluntate nostra cohibeamur. Fortitudinem mentis nostrae non resolvat carnis delectatio, non nos retardet curiositas a bono proposito, non nos in sinistram partem deflectat saecularis ambitio. In quacumque enim tentatione vicit Christus, vincere debet Christianus. . .

.....

Ideoque sub universi temporis typo haec nobis est quadragesimalis observantia commendata, quatenus quod ex multiplici occasione reliquo tempore minus explevimus, nunc sine excusatione reddamus, non tantum in parcitate ciborum, sed etiam in extirpatione vitiorum, et exercitatione virtutum. Tantum enim valet jejunium sine eleemosyna et aliis operibus pietatis, quantum valet veteri tunicae insertus pannus rudis..... Sola abstinentia ciborum non reddit perfectum hominem, sed notabiliorem facit reliquam ejus turpitudinem. Sentiat ergo jejunium vestrum languores decumbentium, esuries mendicantium, lassitudo peregrinantium, ut quod corpori vestro subtrahitis, necessitati indigentium ministretis. Estote quasi studiosi mercatores, ut hoc tempore et praeteriti anni damna reparetis, ut in futurum unde vivat anima vestra praeparetis. Sic appetitum gulae coerceatis, ut etiam verba detrahentia, scurrilia, otiosa et maledica, nec ipsi dicatis, nec dicentes libenter audiatis..... Non debet quis hoc tempore operam dare voluptati, quo per poenitentiam desiderat a perpetratis voluptatibus emundari. Quamvis enim Christus mox a Jordane reversus, hoc jejunium suo exemplo dedicaverit, ideo tamen tempora paschali festivitati vicina huic observantiae deputata sunt, ut et populus christianus caput suum etiam in hoc jejunio pro posse suo imitari studeret, et nos hoc jejunio purificatos dies sanctificatus exciperet: et valde congruum erat, ut post tempus afflictionis, succederet laetitia Dominicae Resurrectionis, quatenus post superatas tentationes vitae praesentis, speremus et ipsi nos accepturos gaudia nostrae resurrectionis, quoniam liberamur a servitute corruptionis hujus, in libertatem glorie filiorum Dei. Sicut euim genuflexionibus et afflictionibus hujus temporis nos peccatorum pondere pressos et dura servitute incurvatos significamus, ita solutione jejunii 50 dierum post resurrectionem, et eo, quod stantes oramus, libertatem nostrae incorruptionis quam possumus imagine praefiguramus. Ergo fratres, sic interim istam teneamus imaginem, ut illam nunc teneamus in spe, et tandem percipiamus in re: Quoniam haec peregrinantibus congrua sunt in via, illa autem expleta militia jam emeritis retribuetur in patria.

VIII. HUGUES DE SAINT-VICTOR.

Les Hébreux firent quarante-deux stations avant d'arriver à la terre promise. La généalogie selon l'évangile de S. Mathieu comprend quarante-deux générations d'Abraham à Jésus-Christ. On compte quarante-deux jours entre le premier dimanche de carême jusqu'au samedi saint, qui est le jour du baptême solennel.

Jésus-Christ commença son jeûne aussitôt après son baptême. Nous différons le nôtre jusqu'à l'époque de la Passion du Sauveur, afin de nous préparer par l'observance quadragésimale à la manducation de l'agneau pascal.

On peut consulter Hugues de Saint-Victor, traité de specialibus missæ observationibus (Lib. 3, cap. 13).

feria IV ante Pascha, quae vocatur coena Domini. His 40 Quadragesima, quae sequente Dominica incipit, finitur diebus, si duos sequentes addidimus, erunt usque ad solemne baptisma dies 42. Tot enim mansionibus filii Israel pervenerunt ad terram praemissionis. Tot etiam generaChristum, Jechonia bis computato etc. tionum computatione in Evangelio Matthaei pervenitur ad

jejunium suum inchoaverit, cur nos quadragesimale jejuQuaeritur autem cur Dominus cito post baptismum nium, quod in illius commemerationem celebramus, usque ad tempus passionis Christi contiguum differamus? Hoc autem ideo fit, ut per quadragesimae observationem magis efficiamur idonei ad paschalis Agni comestionem, quem qui indigne suscepit, secundum Apostolum, judicium damnationis sibi manducat et bibit.

D'après Hugues de Saint-Victor, l'intervalle entre la septuagésime et le mercredi des cendres est un temps d'observation et d'attente. Ce jour-là le combat s'engage.

Quarta feria inter Quinquagesimam et Quadragesimam, jejunium, quod protenditur usque in Pascha Domini inchoamus. Usque ad hanc diem in expectatione fuimus. Hac die pugnam committimus etc......

In hac die non est alia varietas, nisi quod usque ad hanc diem missa celebratur hora tertia, in hac et deinceps usque ad Pascha, exceptis Dominicis diebus, hora nona.

IX. L'ABBÉ RUPERT.

Si nous avions la science des larmes, si nous sentions ce que le prophète déplore lorsqu'il dit: La couronne de notre tête est tombée, malheur à nous qui avons péché; si nous étions prêts à faire ce qui est dit au même endroit: Brisez vos cœurs et non vos vêtements, alors nous n'aurions pas besoin de couvrir notre tête de cendre et de marcher nu-pieds. Nous reconnaissons ainsi que nous ne sommes pas des dieux, et ne venons pas du ciel, mais que nous sommes hommes et tirés de la terre. Dépouillés de notre gloire, et placés nus au milieu d'ennemis, nous avons besoin de l'ornement de la grâce divine.

Ces pensées sont tirées du traité de Rupert de divinis officiis vinis officiis (lib. 4, cap. 9 et 10).

Apostoli namque primi ejus qui ablatus fuerat, sponsi filii, tota sua vita jejunium plerumque amaverunt, et renuit consolari anima eorum, tantumque in eo, quod ejus memores erant, delectati sunt, etc.

Si omnes lugendi scientiam haberemus, cunctisque aequaliter saperet illud quod propheta deplorans; cecidit, inquit, corona capitis nostri, vae nobis, quia peccavimus: et in omnibus promptu esset facere quod item dicitur nobis: scindite corda vestra et non vestimenta vestra: tunc neque cineribus capita nostra aspergere, neque nudis pedibus opus esset ambulare. Nunc autem maxima pars nostrum neque sponte meminit, qualem ornatum capitis, id est, cordis sui, Deum offendendo perdiderit, neque facile possunt corda lapidea scindi, nisi extrinsecus adhibitis adjuventur instrumentis. Igitur ut nostra nobis calamitas ad memoriam revocetur et meminerimus quia pulvis sumus (quod oblitus fuerat pater noster Adam, quando projecit Deum coronam suam et inde sensit nuditatem suam), idcirco et cinere capita nostra aspergimus, et summas partes corporis, id est, pedes nudamus: hoc habitu confitentes, quia non dii,

[ocr errors][merged small]

neque de caelo sumus, sed homines sumus et de terra principium habuimus: et quia per peccatum gloria nostra spoliati, et inter hostes nudi constituti, ornatu gratiae Dei indigemus.

X. SAINT ANTOINE DE PADOUE.

Les Hébreux employèrent quarante années à la re*construction du temple, lequel avait six parties distinctes. L'Eglise accorde quarante jours pour réédifier le temple de la conscience que le péché a détruit.

Le passage suivant est emprunté au sermon de saint Antoine de Padoue pour le mercredi des cendres. Il y a des sermons pour tous les jours du carême.

Et quia teste Anselmo super Matthaeum, homilia IV in minori Poenitentia ut constructio templi conscientiae quod per peccatum destruitur, ad susceptionem Christi praeparans humana praecordia, idcirco provide ordinavit Ecclesia, ut sicut materiale templum 40 annis aedificatum fuit, ut dicitur Joël 2, sic templum conscientiae nostrae quadraginta diebus aedificari debeat, dies pro annis, ut in Ezechiele dicitur, computatis. Item, sicut templum habebat sex partes distinctas, quarum una alteram praecedebat ubi ad sextam, ubi ad quintam ingredi poterat, et sic de aliis per ordinem: eodem modo hac Quadragesima sex habet hebdomadas ordinatas, etc. Nota hic modum templi, primo atrium

immundorum etc. Secundo nota atrium mulierum. Tertio atrium hominum. 4° Atrium sacerdotum. 7° Atrium quod dicitur Sancta, scilicet, Sanctorum. Hae sunt sex considerationes quibus ad poenitentiam introducimur. Considerare namque debemus: 1° Quid commisimus, quia malitiae faeditatem, et istud est Atrium immundorum quod erat primum. 2° Quid omisimus quia constantiae firmitatem: et hoc est Atrium mulierum quod erat 2". 3° Quid dimisimus, quia notitiae claritatem, et hoc atrium hominum quod erat 3. 4° Quid deseruimus, quia divinam inspirationem, et hoc est Atrium Sacerdotum quod est 4m Sacerdotibus dicatum. Unde ibi erant columnae, ubi erant scripta divina mandata, litteris Hebraeis, Graecis et Latinis, ut referamus hebraeam ad ea quae sunt scripta in libro creaturarum: Graecam ad illa, quae sunt scripta in libro scripturarum: latinam ad revelationes quae sunt in cordibus. 5. Quid contempsimus, quia stupendam Christi exhibitionem, cum Christus se pro nobis tradidit. 6° Qnid negleximus, quia supernam repromissionem, et haec est Sancta Sanctorum, et hic locus qui dicitur Sancta. Hodie igitur quod est principium Quadragesimae S. Mater Ecclesia ponit nos in opere, ut hoc templum nostrae conscientiae aedificare valeamus. Et quia operantibus datur regula et forma, idcirco ut ordinate procedamus dat nobis regulam quam debemus tenere. Et ostendit nobis quid praemittendum: quia humilitatem abjectionis: Ad quam nos inducit in prima cinerum aspersione, ungendo caput, scilicet, intentionem humilitatis. Quid attendendum, quia deformitatem infectionis quam facit peccatum, in anima nostra, et học ostenditur nobis in Evangnlio crastino: Filius meus jacet in domo, etc. Quid observandum, quia

intimitatem dilectionis. Debemus enim non solum amicos diligere, verum etiam inimicos. Et hoc ostendit nobis in Evanglio 6 feriae. Quid praestolandum, quia severitatem defensionis et protectionis, et hoc ostendit nobis in Evangelio diei sabbati, ubi Christus assistit laborantibus in mari.

XI. ALEXANDRE DE HALÈS.

La question 28 de la quatrième partie de la Somme d'Alexandre de Halès concerne le jeûne: De jejunio,

20. SÉRIE.

parte satisfactionis. Elle est divisée en huit chapitres (membra) et en vingt-trois articles. 1. De quidditate jejunii. 2. De qualitate. 3. De modo. 4. De institutione. 5. De efficacia. 6. De necessitate. 7. De tempore jejunii. 8. De solutione.

Après avoir expliqué la nature du jeûne, sur laquelle il propose trois définitions, dont deux sont empruntées à saint Isidore de Séville, comme on a vu plus haut, Alexandre de Halès entreprend le second chapitre: An abstinere a cibo et potu sit actus virtutis? On peut s'abstenir pour trois raisons: 1. Parce que certains aliments sont immondes. 2. Pour éviter la maladie. 3. Pour réprimer la concupiscence. Les manichéens et les ébionites errèrent sur le premier point. L'abstinence pratiquée de la seconde manière se rattache à la médecine; mais la troisième manière est un acte de la vertu de tempérance, laquelle est soumise à trois lois. 1. La loi de la droite raison. 2. La loi divine. 3. La loi ecclésiastique. Les philosophes réprimèrent la sensualité par les seules lumières de la raison. La loi de Dieu enseigne l'abstinence pour que l'homme s'attache plus librement et plus activement aux choses divines. Enfin, la loi ecclésiastique guérit spirituellement l'homme par le sacrement de pénitence, en lui prescrivant des abstinences proportionnées aux péchés. De là suit que l'abstinence est un acte de vertu, si on la pratique de la manière voulue et dans une intention droite.

De quidditate jejunii. Auctor in lucem prodit tres definitiones quee de jejunio traduntur. 1a habetur ab Isidoro. lib. 6 etym.: jejunium est parsimonia victus, abstinentiaque liberum. 2a est illa quam ponit Isidorus lib. de offic. eap. 42; jejunium est res sancta, opus caeleste, janua regni forma futuri. 3 est illa quae ponitur communiter: jejunium est abstinentia a cibo et potu secundum formam ecclesiae, intuitu satisfaciendi vel evitandi peccatum et acquirendi vitam aeternam.

Respondeo dicendum: quod abstinentia haec triplici de causa fieri potest: vel propter immundiciam cavendam, vel propter infirmitatem corporis declinandam, vel propter concupiscentiam refraenandam. Circa formam et modum errabant manichaei et ebionitae, dicendo abstinendum esse a cibis propter ciborum aliquorum immunditiam: abstinere secundo modo pertinet ad medicinam: sed abstinere tertia de causa. est virtutis temperantiae. Et hujusmodi temperantia currere habet secundum triplicem legem. 1° secundum legem rectae rationis, secundum legem divinam, et secundum legem ecclesiasticam; et ideo 2 superaddit primae et tertia. utrique: 1° modo currit temperantia apud philosophos, qui per legem rectae rationis sensualitatem refraenabant, et in cibis et potibus modum inveniebant. Sed lex divina superaddit, quod docet abstinere, ut homo liberius et expeditius assurgat ad divina. Ulterius autem lex ecclesiastica, quae per poenitentiae sacramentum homines sanat spiritualiter, injungendo uni abstinentiam a vino, alii a carnibus, etc. secundum peccata diversa et secundum quod considerat illis expedire. Abstinere ergo opus est virtutis, si fiat modo debito propter finem debitum: et concedendae sunt rationes ad hanc partem.

Le jeune est un acte de la tempérance non seulement imperative mais aussi elicitive. La sobriété se rattache à l'abstinence que Cicéron considère comme une partie de la tempérance. Si l'on a l'intention de satisfaire pour les intempérances passées, le jeûne de

15

vient un acte de justice. C'est un acte de pénitence si on jeûne pour réprimer les péchés charnels, car la pénitence est une vertu générale qui dirige le libre arbitre pour résister aux péchés. Mais ces vertus distinctes commandent l'acte, lequel est directement produit par la tempérance.

Respondeo quod jejunium est actus temperantiae, non solum imperative, sed elicitive, omnes enim virtutes, quae regunt nutritivam et generativam, sub temperantia rediguntur. Potest autem jejunium considerari, vel secundum substantiam actus, vel secundum rationem actus sive ordinem actus ad finem: et in quantum hujusmodi potest considerari vel in quantum bonum, vel in quantum debitum vel in quantum praeceptum. Secundum primam considerationem, prout consideratur secundum substantiam actus est temperantiae: Secundum secundum est charitatis et temperantiae: secundum tertium est justitiae et temperantiae: secundum quartum est obedientiae et temperantiae. Sed temperantiae est elicitive, aliarum trium imperative. Neque in quantum ad substantiam actus, neque quantum ad causam est actus charitatis vel justitiae vel obedientiae elicitive, sed tantum imperative. Vel potest dici secundum quod dicunt quidam quod jejunium est actus plurium virtutum quae ipsum eliciunt rationibus diversis, quae non sunt tantum in ratiocinante, sed sunt quodammodo formae illius. Potest enim considerari jejunium secundum rationes determinatas, quibus moderate se habet, qualiter in sumendo cibum: et sic est actus abstinentiae quae secundum Tullium est pars temperantiae. Potest etiam considerari secundum quod in ipso subtrahitur aliquid delectabile illi, qui immoderate delectabilibus inhaesit, prout habet rationem satisfaciendi pro peccato: sic est actus justitiae specialiter sumptae. Potest etiam considarari secundum quod ordinatur contra radicem inclinantem ad peccata carnis, secundum quod jejunium sanat pestes carnis ex tali sumptione cibi moderata, et sic est actus poenitentiae, secundum quod poenitentia est virtus principalis, ordinans liberum arbitrium ad resistendum peccatis.

Le jeûne après le péché est tout à la fois disciplinaire et moral. Alexandre de Halès est d'avis que le commandement fait au premier homme dans le paradis terrestre fut simplement disciplinaire, en sorte que la bonté du jeûne dans l'état d'innocence venait simplement du précepte spécial qui en avait été fait.

Generale jejunium debuit institui: ut sicut omnes peccaverunt in Adam, omnes punirentur: ut per jejunium actum corruptionis humanae, secundum quod conveniret, declinarent: et ut perfectam reconciliationem cum Deo mereantur per jejunium, sicut per gulam quodammodo aversi sunt a Deo. et ad Paradisum revocarentur, a quo erant dejecti ut vult August. Ad illud ergo quod objicitur ad oppositum, scilicet quod jejunium sit institutum in Paradiso, potest dici quod etsi aliquo modo fuit ibi institutum: nihilominus jejunium, de quo intendimus hic debuit institui: quia in quantum fuit ibi institutum, fuit pure disciplinale: unde non fuit bonum, nisi quia indictum: modo non est pure disciplinale, sed et morale.

XII. SAINT THOMAS D'AQUIN.

C'est dans la seconde section de la seconde partie de la Somme que le docteur angélique traite avec sa merveilleuse exactitude et lucidité toutes les questions

relatives à l'abstinence et au jeûne. Je dois à mon grand regret me borner à de courts extraits.

D'abord, le jeûne considéré en général est commandé par la loi naturelle. Mais la détermination du temps et de la manière de jeûner est réglée par les lois positives; ces lois sauvegardent et réservent toujours le précepte naturel.

Respondeo dicendum quod sicut ad saeculares principes pertinet praecepta legalia juris naturalis determinativa tradere de his quae pertinent ad utilitatem communem in temporalibus rebus: ita etiam ad praelatos ecclesiasticos pertinet ea statutis praecipere, quae ad utilitatem communem fidelium pertinent in spiritualibus bonis.

Dictum est autem quod jejunium utile est ad deletionem et cohibitionem culpae, et ad elevationem mentis in spiritualia. Unusquisque autem ex naturali ratione tenetur tantum jejuniis uti, quantum sibi necessarium est ad praedicta. et ideo jejunium in communi cadit sub praecepto legis naturae. Sed determinatio temporis, et modi jejunandi secundum convenientiam et utilitatem populi christiani, cadit sub praecepto juris positivi quod est a praelatis Ecclesiae institutum: et hoc est jejunium Ecclesiae. aliud vero naturae.

L'article 5 est intitulé: An convenienter determinentur tempora jejunii Ecclesia? Saint Thomas donne deux raisons excellentes pour montrer la convenance de prescrire le grand jeûne du carême avant la fête de Pâques.

Respondeo dicendum, quod, sicut supra dictum est, jejunium ad duo ordinatur, scilicet ad deletionem culpae et ad elevationem mentis in superna. Et ideo illis temporibus specialiter fuerunt jejunia indicenda, in quibus oportebat homines a peccato purgari et mentem fidelium elevari in Deum per devotionem, quae quidem praecipue imminent ante paschalem solemnitatem, in qua et culpae per baptismum relaxantur, qui solenniter in die Paschae celebratur, quando recolitur dominica sepultura: quia per baptismum consepelimur Christo in mortem, ut dicitur ad Rom. 6. In festo etiam Paschae oportet, maxime mentem hominis per devotionem elevari ad aeternitatis gloriam, quam Christus resurgendo inchoavit. Et ideo immediate ante solennitatem paschalem Ecclesia statuit esse jejunandum. Et eadem ratione in vigiliis praecipuarum festivitatum, in quibus praeparari nos oportet ad festa futura devote celebranda.

Vers la fin du treizième siècle, le diner du carême avait lieu vers l'heure de none, c'est à dire vers trois heures après midi. Saint Thomas donne pour raison que, le reste de l'année tout le monde dine vers midi. Or il faut que le jeûne, qui est institué pour effacer et réprimer les fautes, impose quelque affliction qui pourtant n'accable pas beaucoup la nature.

Respondeo dicendum quod sicut dictum est, jejunium ordinatur ad deletionem et cohibitionem culpae. Unde oportet quod aliquid addat supra communem consuetudinem, ita tamen quod per hoc, non multum natura gravetur. Est autem debita et communis consuetudo comedendi hominibus circa horam sextam, tum quia jam videtur esse completà digestio nocturno tempore, naturali calore interius revocato propter frigus noctis circumstans, et diffusio humoris per membra, cooperante ad hoc calore diei usque ad summum solis ascensum: tum etiam, quia tunc praecipue natura corporis humani indiget juvari contra exteriorem aeris calorem ne humores interius adurantur. Et ideo, ut jejunans aliquam

« PoprzedniaDalej »