FIANÇAILLES.

Pragmatique prescrivant de stipuler les fiançailles dans une écriture publique. Usage remontant au commencement du siècle. Discipline particulière des diocèses d'Espagne. Décision du 31 janvier 1880. Placentina. Sponsalium. Die 31 januarii 1880. Carolus IV Hispaniarum rex die 28 aprilis anni 1803 Pragmaticam edidit, qua praecepit ut a nullo cujuscumque jurisdictionis judice, tribunalique admitteretur supplex libellus impedimenti ad matrimonium contrahendum, sponsalium causa, nisi publica scriptura fuerint roborata. Carolinam dispositionem ecclesia Hispaniae, invita licet, et aliquibus episcopis contradicentibus, ab exordio tamen admisit constanter universaliterque eam observans; hinc consuetudinario jure canonicae disciplinae et sanctionis ecclesiasticae vim adepta est atque in praesentiarum vires suas exerit. Memoria recolendum insuper est, praxim pariter vigere inchoandi, perficiendive processum ante curiam episcopalem, cui publicus notarius simul ecclesiasticus ac civilis subscribit, quoties agatur de impetranda a S. Sede Apostolica dispensatione super aliquo publico impedimento. Hisce praehabitis praestat modo facti speciem texere.

Agapitus Augustinus et Maria Teresa dioeceseos Placentinae dispensationem tertii consanguinitatis gradus a sacratissimo principe obtinuere, matrimonii contrahendi gratia. Qua de re vicarius capitularis oratorum precibus denuo comprobatis et ratificatis, perlectisque in ecclesia parochiali tribus denunciationibus a sacrosancto concilio Tridentino praescriptis absque alio impedimento, matrimonialem licentiam in scriptis expedivit. Hujuscemodi venia ad exitum illico demandata haud fuit, siquidem penes patrem puellae circa duos menses permansit. Interea vero temporis Agapitus et Maria sponsalia antea mutuo inter se contracta roborarunt, semel atque iterum ratificarunt, atque varia munuscula ab Agapito puellae oblata fuere, quae libenti animo eadem accepit.

Oborta at vero quaestione inter patrem Mariae, et tutores Agapiti, ille filiae matrimonium cum Agapito quominus celebraretur omnino interdixit. Imo transacto aliquo tempore, pater acquievit alteri adolescenti expetenti manum Mariae, eamque in uxorem promisit.

Hujusmodi sponsio vix ad aures Agapiti pervenit, illico ad episcopum, parochi ministerio recursum habuit, adducens mutuae promissionis, seu sponsalium interpositionem. Exinde quaestio proposita fuit viris ecclesiasticis utriusque juris scientia pollentibus; quibus in varias sententias abeuntibus tum circa validitatem, vel nullitatem horum sponsalium, tum circa ipsorum deductionem ad forum contentiosum, eo quod mutua eorum promissio, juxta Carolinam pragmaticam publica scriptura erat destituta, egregius parochus operae pretium duxit amplissimo vestro Ordini sequentia dubia enodanda proponere:

I. Supposito quod talia sponsalia nulla fuissent ante dispensationem impedimenti, quia oratores non erant personae jure habiles, estne valida ipsorum roboratio et ratificatio facta post licentiam a judice apostolico expeditam, quae omnino tollit impedimentum?

II. Esto quod valida sint praedicta sponsalia, processus existens in curia episcopali habetne valorem scripturae publicae, eo quod a notario publico ecclesiastico simul et civili sit subscriptus ad finem deducendi talia sponsalia ad forum contentiosum, ideoque praedictus orator jus habet impediendi suae sponsae novum matrimonium?

Precibus acceptis rescriptum editum fuit die 3 julii 1875: Episcopo pro informatione et voto. Mandatis H. S. Ordinis

morem gerens episcopus die 12 augusti anni nuper nunciati, relata historia pragmaticae haec subdit: «Si sponsalia conditionata eorum qui aliquo impedimento ligantur absoluta non redduntur absque novo consensu dum auctoritate legitima tollitur impedimentnm, attamen valida erunt sponsalia ab oratoribus de quibus in precibus, contracta et ratificata, postquam delegatus apostolicus dispensationem concesserat. Retentio documenti a patre puellae vim tollere auctoritati dispensantis non poterat. Sed pro foro externo erunt valida? Mihi etiam in hoc foro valida videntur, quia coram legitimo judice probari possunt testibus et aliis mediis, quae non sunt scriptura a notario publico confecta: et Carolus IV hoc medium probationis interdicens, quoad sponsalia, tribunalibus ecelesiasticis, videtur limites potestatis excessisse; sed casu probabilissimo. quo tribunalia non admitterent testium probationem, affirmare non auderem actuationes notarii publici, in processu ad dispensationem impedimenti tertii consanguinitatis gradus, a curia ecclesiastica confecto, tamquam sponsalium scripturam a pragmatica Carolina requisitam considerari posse. »

Istiusmodi accepta informatione rescriptum fuit die 9 septembris 1876: « Eminentissimo pro-nuntio pro informatione et voto, qui referat an memoratà Pragmatica Caroli IV in viridi observantia servetur etiam quoad forum ecclesiasticum tum externum tum internum, et an sine gravibus difficultatibus hujusmodi negotium pro foro ecclesiastico revocari queat ad tramites juris canonici. »

S. Ordinis mandatis obsequens emus pro-nuntius die 29 septembris citati anni transcripsit votum rmi assessoris apostolicae nuntiaturae, de quo inferius erit sermo, atque sententiae a clarissimo viro banditae subscribit. Cum autem in hodierno conventu causa disceptanda proponatur sub dubiorum formula in calce exscripta, hinc praestat rationes utriusque partis, ceu moris est, recensere.

Quod sponsalium impedimentum in themate flocci faciendum sit, ex hoc videtur, quod receptum in regno Hispanico est, sponsalia tunc valida et rata censeri, cum in scriptis legaliter redacta fuerint ad tramites legis 18 lit. 1 lib. 10 novissimae recapitulationis - ibi « in nullo tribunali ecclesiastico vel (civili) nec saeculari dominiorum meorum admittentur petitiones de sponsalibus, si non fuerint ista per publicam scripturam promissa. »

Porro sponsalia de quibus nunc quaestio est, scriptura publica cum roborata atque munita haud fuerint, prono veluti alveo fluit, pro infectis habenda esse.

>>

Hujusmodi vero pragmaticam sanctio nem in Hispanico regno vim legis habere in dubium revocari haud potest. Quandoquidem id evincitur tum ex episcopi informatione, tum ex relatione apostolicae nuntiaturae ad S. C. transmissa. Sane episcopus ad rem haec habet: In omnibus tribunalibus ecclesiasticis dispositio Carolina adamussim adimpleta fuit. Assessor vero apostolicae nuntiaturae quem apostolicus nuntius virum legum Hispanici regni peritissimum renunciat, in voto emittendo scribit praedictam pragmaticam in viridi observantia adhuc servari « quoad utrumque forum minime, sed tantum quoad contentiosum externum, circa quod meo judicio, in praesentiarum maxime abrogari nequit. Quod memorata Carolina pragmatica inter leges cooptetur, quibus regnum Hispanicum regitur, confirmatur praeterea a juris publici scriptoribus, inter quos satis sit recensere La Fuente, qui in opere, Eccl. discept. lect. part. 9, lect. 96, in fine scribit - ibi- « hoc fecit ut fere omnes unanimiter legem admiserint, et quamvis dura foret et ecclesiasticae disciplinae parum consona, nullus contra illam reclamaverit et a toto hoc saeculo inter nos

incunetanter observetur. » Quae cum ita sint, nemini admirationi fore arbitror ea quae episcopus subdit: scilicet hujusmodi sententiam a curiis ecclesiasticis, ad aulas seminariorum, saltem aliquorum pervenisse: professores adesse theologiae moralis et juris canonici qui sententiam de nullitate sponsalium sine scriptura mordicus sustinent, docentque alumnos suos: tandem neque scriptores deficere qui pro Hispania sponsalia definiunt: « Contractus seu promissio facta de futuro matrimonio scriptura a notario publico confecta. » Episcopi verbis chorum agit praedictus nuntiaturae apostolicae assessor referens, hujusmodi pragmaticam ab exordio admissam, constanter universaliterque observatam fuisse; ideoque consuetudinario jure canonicae. disciplinae et sanctionis ecclesiasticae vim fuisse adeptam.

Quo constito, consuetudinem vim legis habere ii etiam norunt qui nihil sciunt. Imo, consuetudinis ea est vis et efficacia ut quamcumque legem abroget, dummodo debitis. requisitis suffulta sit. Ejusdem autem requisita haec sunt: ut sit rationabilis et legitime praescripta, cap. ult. de consuet. Porro in themate consuetudinem rationabilem esse evinci posse videtur ex eo quod ad bonum publicum protuendum maxime confert; ne scilicet utriusqne sexus juvenes hispani nimis faciles promptique sint sponsalia cum pluribus celebrando: ex qua facilitate scandalorum litiumque seminarium saepe saepius exinde oriebatur, ut nuntius apostolicus refert. Legitime autem praescripta dicitur quando ex lapsu temporis de jure requisiti sit obtenta et roborata ad similitudinem praescriptionis. Reiffenst. lib. 1. decret. tit. 3. § 2. n. 25; opus habet nempe diuturnitate temporis, quod in consuetudine contra jus esse debet 40 annorum. Devoti, Instit. canon. lib. 1. cap. 2. § 50: atqui in themate nedum de quadragenaria sed de consuetudine fere 80 annorum agi explorati facti est.

Res cum ita se habeant, Carolinam pragmaticam vim legis habere cum nullo pacto inficiari posse videatur, manifestum erumpit, sponsalia, de quibus quaestio est, non posse consistere, quia in reprobationem tum juris scripti, tum consuetudinis legitime inductae inita fuere.

Heic sed vero objici haud posse videtur Carolinae pragmaticae publicam scripturam in sponsalibus praecipienti obtemperatum fuisse per processum ad dispensationem impedimenti tertii consanguinitatis gradus a curia ecclesiastica notarii ministerio confectum. Re sane vera in quolibet negotio inspici sedulo debet quid actum sit, ut ad text. in leg. semper in stipulationibus, 38, Is. de reg. juris. cap. 2. num. 4. Profecto processus hujusmodi de curiae mandato confectus dispensationem impedimenti consanguimitatis, minime vero mutuam sponsalium promissionem pro fine habuit. Objectum ergo processus a curia episcopali initi cum aliud respiciat diversum ab eo quod prae oculis habuit Carolina pragmatica, sponte sua fluit quod a processu dispensationis ad stipulationem sponsalium nullatenus concludi possit. Nec pariter regerere proficeret curiae processum pluries repetitum pragmaticae aequipollere ex eo quod per eumdem finis difficiliora reddendi sponsalia obtinetur, quem Carolina lex sibi proposuerat. Quandoquidem haec deductio nonnisi quam ex interpretatione derivari potest. Porro utriusque juris canon est, quo non evidentior alter, interpretationem in lege tantum dubia locum habere. In themate autem verba pragmaticae superius allegata cum evincant, de lege clarissima agi, hinc sequitur quamlibet interpretationem rejici oportere. Unde episcopus hisce forsan vel aliis rationibus motus informationem suam sic coneludit: Sed casu probabilissimo quo Tribunalia non admitterent testium approbationem, affirmare non auderem actuationes notarii publici in processu ad dispensationem

impedimenti tertii consanguinitatis gradus a curia ecclesiastica confecto, tamquam sponsalium scripturam a pragmatica Carolina requisitam considerari posse. »

Verumtamen retenta etiam sponsalium validitate, nullum jus competere Agapito sive impediendi matrimonium Teresiae cum persona sibi benevisa, sive eamdem cogendi ad connubium cum ipsomet ineundum, ex alia ratione apparet, quae in natura contractus matrimonii, ad quem sponsalia diriguntur, potissimum habet fundamentum, et qui in casu infaustum exitum haberet.

Exploratum siquidem in facto est patrem interdixisse filiae matrimonium cum Agapito propter quamdam quaestionem cum tutoribus Agapiti. Porro hujusmodi animorum exacerbatio justam praebet causam resiliendi a sponsalibus. Quando enim ex odio praecedenter nato inter sponsorum consanguineos probabiliter timeri potest quod subsequens coactum matrimonium malum exitum sortiri possit, tunc pia mater ecclesia etiamsi revera sponsalia praecesserint, ut majus evitetur damnum, se abstinere solet a nuptiis injungendis, et sponsis primaevam libertatem restituit, ut ponderavit Rota cor. Coccino decis. 437, num. 5 et 7. Si itaque sponsalia inter Agapitum et Teresiam inita reddita sunt inefficacia, concludendum videtur talia sponsalia ad forum contentiosum deduci non posse: ideoque Agapito jus haud competere novum Teresiae matrimonium impediendi.

Altera verum ex parte haec sponsalia valida dijudicanda esse ex hoc apparet, quod eorumdem substantia consistit in mutua repromissione utriusque contrahentis ad text. in L. 1 ff. de sponsalib. ibi: Futurarum nuptiarum pro- « missio: » cum quo consonat can. nostrates, 30, quaest. 5; et ad hoc ut de illis constare dicatur, nihil ultra requiritur, nisi quod contrahentes fidem de ineundo matrimonio invicem interposuerint. » Rota decis. 572, num. 3 in Tuden, sponsalium 2 martii 1744 coram Caprara. Profecto in themate de promissione matrimonii dubitari nullimode potest; constat enim praemissa fuisse reciproca inter utriusque sponsi parentes officia, praeliminares habitos tractatus, omniaque conventa quibus decori et compendio futurorum conjugum consultum esset; dispensationem petitam a Romano Pontifice super tertio consanguinitatis gradu, perlatas in ecclesia parochiali tres publicationes, oblata sponsae munuscula, aliaque peracta, ex quibus sicuti contrahentium consensus a respectivis parentibus satis super evincitur, ita eo magis constat de legitima sponsalium perfectione, uti recensitas circumstantias sparsim perpendendo firmat Glossa in cap. Si inter, 31, verbo dicente, de sponsal. et matrim., et cap. Litteras, 4, verb. Placere consueverit, de despons. impuber. Rota coram Buratto decis. 143, n. 34. et in Novarien. sponsal. 1 julii 1693, § adminicula, coram Muto.

Incassum atvero defatigantur doctores Hispani dum sponsalium nullitatem mordicus tuentur ex omissione scripturae publicae ad tramites legis Carolinae. Quandoquidem apostolica haec Sedes Carolinam pragmaticam utpote ecclesiae auctoritati in sponsalium materia oppositam omni robore atque virtute destinatam conclamavit. Nec refert quod ecclesia Hispanica quoad forum saltem externum ipsam pragmaticam pro lege acceperit. Praeprimis enim patet hanc legem coactive atque invitis et resistentibus pluribus episcopis in regionem Hispaniarum inductam fuisse ceu notat episcopus. Verum dato etiam et non concesso quod episcopi omnes lubenti animo universaliter praedictam pragmaticam pro lege receperint; tamen nihili cam faciendam esse quisque ingenio suo facile percipit, siquidem cum ex Carolina pragmatica legi Ecclesiae generali derogetur, nec episcoporum sensum nec praesumptam adprobationem nul

latenus majorem vim vel efficaciam eidem addere posse patet. Jamvero tralatitium in jure est episcopos aliosque praelatos Papae inferiores nihil vel statuere vel adprobare posse quod juri communi ecclesiastico opponitur. Id evincitur ex can. Inferior, dist. 21 et can. Cum inferior, 16, de majorit. et obed. et clarius ex Clement. Ne Romani, § 1, de Elect. ibi: « Lex superioris per inferiorem tolli non potest.» Hinc episcopus de suo voto requisitus exhibitae informationi sequentia addere non dubitavit: « Numquam rme domine pauperrimum suffragium meum potui huic sententiae adjicere quia valde dubia mihi videbatur regia potestas ad solemnitatem stabiliendam, qua nulla redderentur sponsalia. Cum sint dispositio ad matrimonii sacramentum, exclusive ad potestatem Ecclesiae pertinet has solemnitates seu conditiones, sine quibus non statuere. » Nec diversimode sese exprimit relate ad praesumptum episcoporum hujusmodi legi assensum vel acquiescentiam. jamdiu praestitam: « Denique quia ecclesia Hispaniae acquiescentia sua, ad quam recurrere solent aliqui ad sententiam suam adstruendam, nullo modo poterat robur, aut vim conferre civili decreto ad effectus supradictos, cum episcopis sit interdictum solemnitates sponsalibus prescribere, quas Tridentinum non apposuit, aliquid statuere quod juri communi adversetur ex diversis declarationibus S. Congreg. Concilii. »

Sed neque in majori pretio habendam esse consuetudinem, quae usque ab anno 1803 in regno Hispanico inolevit, recta ratio suadere videtur. Re sane vera cum hujusmodi consuetudo sanctionibus Tridentinis adversetur, necessario incidit sub censura constitutionis s. m. Pii IV In principis apostolorum, quae consuetudinem quamcumque concilio Tridentino contrariam veluti abusum et juris corruptelam, nullam et irritam declaravit. S. C. C. in Nucerina Paganorum servitii chori die 25 angusti 1877. Ea vero constitutio, ceu sapienter monuit Benedictus XIV Instit. eccl. n. 60, 7 « singula ejusdem concilii capita simul complectitur et nullius efficit momenti consuetudines quae leges in iisdem capitibus inscriptas violent. » Quae dicendi ratio si valet cum sermo sit de consuetudine decreta Tridentini praecedente, potiori ratione valere debere videtur de iis consuetudinibus quae contra jam statuta decreta introduci vellent, propter decretum irritans, quo praefata constitutio fulcitur. Hoc enim decretum non modo jam existentes consuetudines destruit, sed ejus tanta est vis ut obstaculum ponat, ne contrariae consuetudines ortum deinceps habeant, ob deficientiam taciti consensus Romani Pontificis, qui numquam praesumitur in iis, quae adversantur constitutionibus clausula irritanti munitis, ceu docent De Luca, de Jurisdict. disc. 95, n. 7 et 8, Pignatell. consult. 134, n. 16, tom. 1. Piton. de controv. pair. all. 5, n. 1 Disc. eccl. 23, n. 16 et seq. disc. 112, n. 29. Ferraris, v. consuetudo, n. 37.

Hisce omnibus perpensis cum manifestum appareat, tum Carolinam Pragmaticam, tum ex ea subsecutam consuetudinem haud posse subsistere, hinc sua sponte consequitur quod inita sponsalia justa ac valida retinenda sunt. Verum parumper etiam admisso tam Pragmaticam, quam consuetudinem in suo robore subsistere debere; non ideo tamen praedicta sponsalia quovis valore destituta renunciare posse videtur. Vel ipso limine utriusque juris salutato, quisque novit, causam legis condendae, ac mentem legislatorum semper esse attendendam L. nominis, et rei ff. de verb. signific.; quia mens est anima ipsius legis ac ratio, quae ubi habet locum, ibi obtinet legis dispositio. Mens autem et causa finalis ob quam dispositio Carolina cavet, ne admittantur a tribunalibus petitiones sponsalium scriptura publica destitutorum, ea fuit, ne matrimonia facile impediantur ex causa praecedentium sponsalium absque seria deliberatione celebratarum. Sed quoties provideatur hujusmodi malo satisfactum est menti et causae finali legîs, et consequenter dispositioni. Processus autem existens in curia episcopali pro obtinenda dispensatione super tertio consanguinitatis gradu tollit causam impediendi matrimonium ;

imo demonstrat magis magisque seriam deliberatamque contrahentium voluntatem, quia confectus fuit a notario majori, atque coram eodem notario, ecclesiastico simul et civili officiali, sponsalia jam celebrata, ratificata et approbata fuere. Ergo Carolinae sanctioni obtemperatum non minus a contrahentibus, quam si initio sponsalia coram tabellione publico celebrata fuissent, in aprico est.

Huic conclusioni concinit laudatus auditor nuntiaturae apostolicae in suo voto. « Videtur mihi procedere in praesenti casu, ut impedimentum ab oratore Agapito contra matrimonium quod a Maria cum altero iniri cogitat causa praecedentium cum eo sponsalium in utroque admittatur foro. Communis utriusque sponsi impedimenti dirimentis consanguinitatis a S. Sede petitio, quod impetratam dispensationem mutuo coram notario publico ecclesiastico sponsalium exploratio facta, processus ab ipso notario instructus suaque auctoritate firmatus, litteram et spiritum pragmaticae adimpleret: litteram, quia publicam a notario publico attestationem continent; spiritum, eo quod ejus finis est ne matrimonium causa aliorum praecedentium sponsalium, forte praecipitanter et sine deliberatione celebratorum (ut frequentissime accidit) facile impediatur, quod quam longe in casu quaestionis absit evidenter apparet. »

Ex eo autem quod pater Mariae ab hoc matrimonio dissentiat, nulla desumi potest justa ad recessum causa. Ultra quod enim pater Mariae sponsalibus approbationem praestiterit, non potest ab eo quod semel ei placuit dissentire; ulterius cum sponsalia de quibus agitur, pure et absolute inita fuerint, nihil est propter quod ex tali dissensu dissolvantur, ut ex text. in can. Sufficiat 27, quaest. 2, notant Menochius de praes. cap. 4, num. 5; Rota in Majoricen. sponsalium super censuris, 29 januarii 1712 § quatenus, coram Scotto. Alias enim actum esset de sponsalibus, si alter ex sponsorum parentibus litem pro recessu ageret, et pro recessus causa litem ipsam allegare valeret: ne itaque quod mutuo utriusque sponsi consensu firmatum est, postea parentum dissensu frangatur, receptum passim est, odia hujusmodi ex litis calore in altero ex parentibus sponsorum excitata nihili facienda esse, Gabriel. consil. 159, n. 12 et seqq. lib. 2; imo adversus levitatem parentum filios infringendae fidei ex proposito conantium censuras comminatur Alexander III in cap. Ex litteris, lib. 3, de sponsal.

Cum ex disputatis constet de sponsalium contractu numeris omnibus absoluto, quisque videt Mariam cogendam esse ut matrimonium per verba de praesenti contrahat cum Agapito. Nihil enim tam fidei humanae congruit, quam ut pacta serventur L. 1 ff. de pactis: cap. 1, 2 et eod. tit.; imo neque ex sola virtute fidelitatis sponsalium obligatio procedit, sed ex justitia commutativa. Virtus enim fidelitatis respicit solummodo debitum literalis promissionis; at in sponsalibus adest ultro citroque obligatio correspectiva, et promissio repromissione compensatur, prout in reliquis contractibus onerosis ex quibus strictum jus quaeritur pro utroque contrahente, et rigorosum justitiae debitum pro adimplemento resultat; qua data paritate sive sponsalia reducantur ad contractum innominatum facio ut facias; sive habeantur pro contractu nominato prout tenet Konig. tit. 1 de sponsal. n. 8, vers. Ad haec, ex iis stricta obligatio ad adimplendam promissionem concurrit, ne justitia laedatur.

Hisce omnibus perpensis videant EE. VV. qua ratione dirimi possint quae sequuntur dubia:

I. An sponsalia quae in Hispania contrahuntur absque publica scriptura sint valida?

II. An publicam scripturam supplere queat instrumentum in curia conflatum pro dispensatione super aliquo impedimento?

S. Congregatio Concilii respondendum censuit. Ad I. et II. Negative. Die 31 januarii 1880.

PAROISSE

Institution refusée. Appel au Saint-Siége. Concours. Transaction entre le curé et l'évêque qui prend l'engagement de conférer la première paroisse qui deviendra vacante dans le diocèse. Règles de la chancellerie. Nouveau recours au Saint-Siége. Décision du 31 janvier 1880.

L'affaire dont il s'agit fut traitée devant la S. Congrégation en 1875 et en 1877. Je la résume. François Gaude, prêtre de Turin fut nommé curé de la paroisse Saint-Etienne et Saint-Grégoire par la confrérie qui possédait le patronage; mais l'archevêque refusa l'institution canonique. En 1875, la S. Congrégation prescrivit l'examen du curé nommé, conformément au concile de Trente. Or les examinateurs synodaux de l'archidiocèse jugèrent Gaude incapable pour la paroisse dont il s'agit. Tel ne fut pas l'avis de la S. Congrégation, qui s'éclaira des lumières d'un consulteur. En 1877, elle demanda des preuves au prélat sur l'insuffisance des qualités morales, en dehors de l'aptitude théologique. En l'état des choses, une transaction intervint. Gaude renonça à ses droits sur la paroisse. Mgr l'archevêque le nomma chanoine honoraire de la collégiale de Javène, et garanlit cinq cents livres de pension viagère. Enfin, l'archevêque accorda à Gaude la faculté sans condition de choisir, sans nouvel examen et sans aucune formalité la première paroisse de libre collation qui viendrait à vaquer dans le diocèse, la ville de Turin exceptée. La S. Congrégation du Concile, par audience pontificale du 1er juillet 1878, approuva et confirma la transaction.

Dix jours après, la paroisse de Sainte-Marie Majeure de Podivarino devint vacante par suite de la mort de son recteur. Gaude la réclama aussitôt, en vertu de la transaction; mais l'archevêque répondit qu'il ne pouvait la donner parce qu'elle n'était pas de libre collation, et qu'elle avait vaqué en juillet, mois réservé au Pape par la neuvième règle de la Chancellerie pontificale. De là est venu un nouveau procès devant la S. Congrégation. Deux habiles avocats ont discuté l'affaire; leurs plaidoiries sont résumées dans le folium qui sera donné plus loin.

Sur la question de droit, la S. Congrégation s'est ralliée au point du vue de l'archevêque; en fait, elle a ddé de demander au Saint-Père la collation de la paroisse en faveur de M. Gaude, affligé par six longues années de contradictions et de procès.

L'avocat de M. Gaude semble avoir dépassé les limites de la légitime plaidoirie, car la S. Congrégation lui a infligé trois mois de suspense.

TAURINEN. EXECUTIONIS TRANSACTIONIS. Die 31 januarii 1880. Hujus causae originem altius repetere praestat ut omnibus aequa lance libratis valeant EE. VV. judicium proferre quin praegraventur onere resumendi ea omnia quae ad ipsam quaestionem referuntur. Renuente Taurinensi archiepiscopo institutionem dare sacerdoti Vincentio Gaude patronis praesentato ad vacantem paroeciam Ss. Martyrum Stephani et Gregorii in civitate Taurini, atque habito ad 8. O. hac super re recursu in congregatione diei 4 septembris 1875 quaesitum fuit: « I. An constet de legitimitate et efficacia praesentationis in casu? II. An et a

quo sit danda institutio in casu?» Habito sed vero tunc mandato ut causa reproponeretur ad primam post aquas, atque eadem reproposita in Congregatione diei 11 decembris enunciatis dubiis consultissimum datum fuit responsum: « Ad I et II. Praevio examine juxta formam concilii Tridentini institutionem spectare ad archiepiscopum. Facto itaque experimento, et ab examinatoribus tamquam inidoneo ad gubernandam paroeciam reprobato Vincentio, hic ad S. O. appellationem interposuit quoad relationem examinatorum syuodalium, et archiepiscopi judicium una petens institutionem ad vacantem paroeciam. Accepta actorum copia peracti experimenti, exquisitoque voto consultoris quaestio ventilata fuit in comitiis diei 3 martii 1877 cinnato: « An constet de mala relatione examinatorum sysequenti sub dubio a partium patronis de consensu connodalium et de irrationabili judicio episcopi, ita ut sacerdos Gaude sit instituendus ad paroeciam vacantem in casu? Cui responsum fuit: Dilata et scribatur archiepiscopo ad mentem. » Mens autem fuit ut archiepiscopus ad tramites literarum diei 28 martii 1876, quas ad S. C. dederat, documenta transmitteret super defectu idoneitatis praedicti sacerdotis quoad reliquas qualitates praeter

scientiam.

Acceptis archiepiscopi precibus pro dictae concordiae approbatione, et re ad SSmum, quo sospite laetamur. delata hic praefatam concordiam approbare et confirmare dignatus est; quare sub die 1 juli 1878 rescripsi: « Attentis etc. pro gratia approbationis et confirmationis enunciatae concordiae arbitrio et conscientia archiepiscopi; contrariis etc.» Mox novas archiepiscopus obtulit preces, quibus expetebat, ut, exonerata confraternitaté, quae ad hoc suum praebuerat assensum, a praestanda congrua Ss. Martyrum parocho, ejus loco sufficeretur aequivalens valor in publicis cedulis. quem offerebat sacerdos Aloisius Marcellinus ea tamen sub conditione ut ipse prima vice in parochum eligeretur, et voti compos factus fuit rescripto diei 14 juli 1879 praevio tamen examine in scriptis a memorato benefactore praestando.

Die 10 dicti mensis et anni viduata suo pastore mansit ecclesia parochialis S. Mariae Majoris loci Podivarini per mortem rectoris; quam optare non semel, in vim articuli tertii transactionis curiae archiepiscopali manifestavit Vincentius. Incassum sed vero, quandoquidem opposuit archiepiscopus in sua facultate non esse vacantem paroeciam conferre utpote S. Sedi ratione mensium reservatam,

ideoque indicendum esse concursum. Eapropter Vincentius Gaude et nihil transcat apposuit, et penes S. C. institit pro obtinenda dicta paroecia.

Vix autem hae preces remissae fuerunt de more ar

chiepiscopo pro-informatione et voto, alterum Datariae Apostolicae dabat libellum Vincentius enunciatae paroeciae collationem expostulans absque examine; libellum hunc ad S. C. remisit emus pro-datarius sequenti edito rescripto sub die 9 augusti 1879: Ad S. Congregationem Concilii pro voto.

Post haec responsivas literas datas die 20 augusti praeterlapsi jam anni ab archiepiscopo Taurinensi accepi. in quibus exponit: 1° se obligationem suscepisse in transactione conferendi praefato sacerdoti quaevis beneficia, quorum collatio ad ipsum et minime ad pontificem pertinebat prouti erat paroecia in themate, quae in mensibus reservatis vacavit; 2° Summum Pontificem approbando

T

concordiam nullam obligationem pariter cum dicto sacerdote suscepisse, ita ut ipse aliquod jus super eam portendere posset. Exposita insuper factorum serie atque annotato quod paroecia Ss. Martyrum jam sacerdoti Marcellino collata fuit articulos refert transactionis, quos inter adnotare est, praeter ea quae in ipsis leguntur, sacerdotem Gaude acquisivisse jus percipiendi a confraternitate S. Rochi annuas libellas 975 ad exitum vitae. Subdit in executionem transactionis jam canonicum honorarium insignis collegiatae Javeni creatum fuisse Vincentium, ipsique assignatam etiam pensionem quingentum libellarum a parocho Ss. Martyrum rependendam; paroeciam S. Mariae Majoris in vim Tridentini per concursum esse conferendam, et ad hoc preces habuisse tam municipum, quam illius loci cleri; sacerdotem Gaude tot inter suae dioecesis sacerdotes nedum digniorem non esse, sed etiam coram Deo asseverare posse urget non esse idoneum ad regendam paroeciam tam numerosam (sex mille animas) tam conspicuam, tanti momenti cujusmodi est paroecia S. Mariae Majoris Podivarini. Concludit sacerdotem Gaude nullum habere jus optandi ad memoratam paroeciam; jus tamen illi integrum manere optandi ad paroeciam quae sit vacatura et cujus libera collatio spectet ad archiepiscopum. Ipse vero non habet cur doleat de sorte. Ejus honori consuluit archiepiscopus eum creando canonicum etc. et ejus lucra pecuniaria tuta sunt, nam, detractis taxis et ullo absque onere, quousque vivet sibi comparavit annuum redditum libellarum 1230.

Quibus acceptis causam poni jussi in folio, atque ad hodierna comitia ejusdem discussionem amandavi sub dubio a partium patronis de consensu concinnato, qui mihi distribuendam allegationem exhibuerunt, quarum summam nunc pro meo offiio exponam.

Sacerdotis Gaude defensor quinque in capita circum ferendam allegationem distribuit. In primo capite demonstrandum assumit casum vacationis paroeciae de mense julii 1879, habendum esse uti existentem a die 11 junii praecedentis anni a die nempe initae conventionis; idque ex juris communis dispositione. Quandoquidem vix perlecto articulo tertio initae transactionis, manifesto erumpere tenet stipulationem suum inter clientem et archiepiscopum initam fuisse ad incertum diem qui conditionem facit. Incertum siquidem erat num vivente Gaude vacavissent paroeciae; atque eo praemoriente conventio nullum valuisset effectum sortiri relate ad ipsum stipulantem.

Omnis autem conditionis vim esse subsumit ut ea pendente nihil dum debeatur, ea deficiente habeatur ac si nulla umquam fuisset, ea autem verificata perinde habetur ac si ab initio pure debitum fuisset, cum tempus omne suspensionis atque expectationis eventus ministerio juris subducatur. Cum igitur paroecia S. Mariae Majoris neque patronata sit neque electiva, sed liberae collationis, cumque vigore juris ipsiusmet vacatio quocumque tempore contigisset retrotrahenda erat ad diem initae conventionis, ad mensem nempe junium in quo archiepiscopo facultas data est vacantia beneficia conferre, prono veluti alveo fluere concludit paroeciam in themate sacerdoti Gaude conferendam esse.

Hinc factum esse subdit quod ipse archiepiscopus uti ab ea die collatam paro eciam extra Taurinum vacaturam sacerdoti Gaude expressit non in futurum. Verba enim transactionis id expresse perhibent. Quin dici valeat casum vacationis juris ministerio retrotrahi non posse a mense reservato ad non reservatum cum laesione jurium S. Sedis. Cum enim Apostolica Sedes concordiam inter partes initam approbaverit atque confirmaverit, idcirco non poterat non agnoscere, atque non comprobare singulos juris effectus

a confirmata conventione procedentes, et praecipue ut eveniente vacatione in mensibus reservatis, casus fuisset retrotrahendus ad diem initae concordiae.

Sed rem in secundo capite urgens sustinet sub nomine paroeciarum liberae collationis venire etiam par oecias vacantes intra octo menses S. Sedi reservatos. Sciunt namque et qui nihil sciunt beneficia dividi in electiva, patronata, et collativa. Devoti, Instit. canonic. tit. 14, § 11, Ligorius theol. mor. lib. 4, cap. 11, § 85. Beneficii porro electivi nomine, seu liberae collationis, nedum venire sustinet omnia beneficia quae ab episcopo libere conferuntur, sed et quae ab ipso Summo Principe in mensibus reservatis, dum ipse numquam confert beneficia vinculo supposita, aut alieni juris. At in memorata conventione facultas data fuit sacerdoti Gaude optandi ad beneficia quaecumque parochialia liberae collationis extra Taurinum vacantia. Spectata igitur transactionis litera in articulo tertio expressa, eumdem in themate executioni demandandum esse concludit.

Isthanc autera conclusionem magis magisque obfirmarí subjungit ex eo quia beneficia quaevis parochialia non jure proprio sed derivato a Summo Principe episcopus potest conferre. Summus namque Pontifex suprema qua gaudet potestate in universa ecclesia omnium beneficiorum ordinarius collator est, et hujus tantum auctoritate ordinarii sunt beneficiorum collatores. Cum ergo sacerdoti Gaude facultas data fuerit in transactione optandi ad paroecias quascumque di libera collazione, cumque transactio ipsa a Summo Pontifice, qui omnium beneficiorum liberae collationls universalis collator est, approbata, atque confirmata fuerit consequi descendit quod ab optione exercenda haud paroeciae vacantes infra octo menses Apostolicae Sedi reservatos eximi valent. Eo vel magis quia data est sponsio ad paroecias optandi senza sottoporlo ad altro esame e formalità, quod unice ad supremum principem pertinet, dum archiepiscopus quocumque tempore obtigisset paroeciae vacatio, de ea libere disponere nequibat, sed coactus erat Tridentinas servare leges. Juris subinde necessitate transactio in articulo tertio debuit considerare solum pontificem maximum utpote collatorem paroeciae atque a lege Tridentini solutum.

Respuit sane articulus tertius omnem reservationis conditionem respuit quamlibet inter reservatas et non reservatas paroecias distinctionem. Quae verba adeo effroena a partibus usa fuisse subdit, quia in transactione ipse interveniebat Summus Pontifex qui et omnium pa roeciarum quovis tempore vacent, supremus collator est cum dispensatione a lege concursus, et coram quo nulla possibilis exceptio est. Cum igitur relatus articulus ulla sine exceptione approbatus fuerit a Summo Pontifice adjiciendo clausulam limitationem quamvis repellentem, ceu perhibent verba in confirmatione transactionis expressa contrariis quibuscumque non obstantibus, et neque de mensibus reservatis mentio habita fuerit, nullimode ambigi posse concludit de Pontificis consensu includendi paroeciam vacaturam in aliquo mense ex octo reservatis. Si enim scientia, praesentia, et taciturnitas consensum inducunt, a fortiori consensus habebitur quando intervenit persona, declarat approbare et confirmare contractum non facto verbo de praeservando suo jure.

Quam interpretationem tenendam esse subsumit ne transactio in purum verborum ludum apertam que fallaciam traducatur. Excludit namque ipsa paroecias intra civitatem Taurini vacaturas, excludit omnes paroecias non liberae collationis. Si ergo excludi vellent etiam paroeciae vacaturae intra octo menses Apostolicae Sedi reservatos, ap