CAPUT PRIMUM. Inventione et enuntiatione nititur Scri-

PROLOGUS.

LIBER PRIMUS.

Principio fit partitio totius operis,
quo Scripturarum studiosus cum ad earum investi-
gandum sensum, tum ad edisserendum instituatur.
Mox observata eorum de quibus doctrina tradenda
est distinctione in res et signa, suscipitur in hocce
priore libro tractatio de rebus. Res porro alias esse
quibus frui, alias quibus nonnisi uti liceat: et qui-
dem Deo soli fruitione inhærendum esse, eoque
nos ipsius incarnatione Verbi et rebus ab ipso tem-
poraliter, gestis, atque traditis Ecclesiæ clavibus
promoveri; inter eas vero res quæ in usum veniunt,
nonnullas esse quibus dilectio jure impenditur, sed
in Deum relata. Quibus explicatis docetur totius
Scripturæ sacræ plenitudinem et finem esse gemi-
nam charitatem, Dei propter seipsum ac proximi
propter Deum.

19-20

pturæ tractatio; quæ cum Dei auxilio suscipienda. Ibid.

III. Rerum divisio.

LIBER SECUNDUS.

Jam de signis verbisque Scripturæ
sacræ sermonem instituit Augustinus, ostenditque
hujus germanum sensum plerumque ideo non per-
cipi, quia signa illa aut ignota sunt, aut ambigua.
Quapropter prolato in primis divinorum librorum
canone, declarare pergit quarum potissimum lingua-
rum peritia, quænamve disciplinæ ac scientiæ con-
ferant ad illam signorum ignorantiam removendam.
Ubi data occasione de repudiandis superstitiosis ar-
tibus et doctrinis strictim, sed profunde disputat.
Quemadmodum etiam animo comparatus is esse de-
beat, qui operam studio Scripturarum navaturus sit,
declarat sub initium et ad finem libri.
CAPUT PRIMUM. Signum quid et quotuplex.
II. De quo signorum genere hie tractandum.
III. Inter signa principatum obtinent verba.
IV. Unde litteræ.

35-36

VII. Gradus ad sapientiam: primus, timor; secundus,
pietas; tertius, scientia; quartus, fortitudo; quintus,
consilium; sextus, purgatio cordis; septimus gra-
dus seu finis, sapientia.

VIII. Libri canonici.

40

V. Deus Trinitas, res qua fruendum.

21

VI. Deus ineffabilis, quomodo.

Ibid.

IX. Qua ratione vacandum studio Scripturæ.
X. Scripturam contingit non intelligi ob ignota signa
vel ambigua.

42

Ibid.

VII. Deum omnes intelligunt in quo nihil melius.

22

VIII. Deus cum sit sapientia incommutabilis, rebus
omnibus anteponendus.

Ibid.

IX. Sapientiam immutabilem mutabili præferendam

XI. Ut ignorantia signorum tollatur necessaria est
linguarum cognitio, ac præsertim græcæ et hebrææ. Ibid.
XII. Diversitas interpretationum utilis. Ex verborum
ambiguitate ut accidit error interpretum.

45

esse omnes norunt.

23

X Ad videndum Deum purgandus animus.

Ibid.

XI. Purgandi animi exemplum Sapientia incarnata.

Ibid.

XIII. Interpretationis vitium unde emendari possit.
XIV. Ignoti verbi et ignotæ locutionis unde eruenda
locutio.

44

45

XII. Quomodo sapientia Dei ad nos venit.

Ibid.

XIII. Verbum caro factum est.

24

XV. Commendatur Itala versio latina, et græca septua-
ginta Interpretum.

46

XIV. Hominem quomodo sanarit Dei Sapientia.

Ibid.

XV. Resurrectione et ascensione Christi fulcitur fides,

XVI. Ut translata signa intelligantur, juvat tum lin-
guarum notitia, tum rerum.

Ibid.

excitatur judicio.

Ibid.

XVII. Origo fabulæ Musarum novem.

49

XVI. Ecclesia Christi corpus et conjux medicinalibus
molestiis ab ipso purgatur.

25

XVIII. Profani si quid bene dixerunt, non aspernan-
dum.

Ibid.

XVII. Christus donando peccata viam aperuit ad

patriam.

Ibid.

XVIII. Claves traditæ Ecclesiæ.

Ibid.

XIX. Doctrinarum genera duo reperta apud Ethnicos.
XX. Scientiæ quas homines instituerunt, aliquæ super-
stitionum plenæ. Catonis dictum lepidum."

50

Ibid.

XIX. Corporis et animi mors atque resurrectio.

Ibid.

XXI. Superstitio mathematicorum.

51

XX. Qui non ad vitam, sed ad supplicia renascantur.
XXI. Rursus de corporis resurrectione.

26

Ibid.

XXII. observatio siderum ad cognoscendam vitæ se-
riem vana.

Ibid.

XXII. Solo Deo fruendum.

Ibid.

XXIII. Homini præcepto non opus est, ut se et suum
corpus diligat. Prava sui dilectio.

27

XXIII. Cur repudianda genethliacorum scientia.
XXIV. Societas et pactum cum dæmonibus in super-
stitioso rerum usu.

52

53

XXIV. Nemo carnem suam odit, nequidem illi qui in

eam insurgunt.

Ibid.

XXV. Etsi aliquid amplius diligitur quam corpus, non
tamen corpus odio habetur.

28

XXV. In institutis humanis non superstitiosis quædam
superflua, quædam commoda et necessaria.
XXVI. Quæ hominum instituta fugienda, et quæ am-
plectenda sint.

54

55

XXVI. Præceptum de Deo et proximo, imo et de ipso
diligendo datum est.

29

XXVII. Ordo dilectionis.

Ibid.

XXVII. Scientiarum quas homines non instituerunt ali-
quæ juvant ad intelligentiam Scripturarum.
XXVIII. Historia quatenus juvet.

Ibid.

Ibid.

XXVIII. Cui succurrendum, quando succurrere omni-
bus vel duobus non possis.

XXIX. Ad Scripturarum intelligentiam quatenus con-

30

XXIX. Optandum et agendum ut omnes Deum dili-

ducat animalium, herbarum, etc., præsertimque si-
derum cognitio.

56

gant.

Ibid.

XXX. Proximi nostri omnes homines et ipsi Angeli.

Ibid.

XXX. Quid eodem conferant artes mechanicæ.
XXXI. Quid juvet dialectica. Sophismata.

57

Ibid.

XXXI. Deus nobis non fruitur, sed utitur.

32

XXXII. Deus homine quomodo utatur.

Ibid.

XXXII. Veritas connexionum non ab hominibus insti-
tuta est, sed tantum observata.

58

XXXIII. Quomodo homine frui conveniat.

Ibid.

XXXIII. In falsis sententiis conclusiones veræ esse pos-

XXXIV. Prima ad Deum via Christus.

33

sunt, et in veris falsæ.

59

XXXV. Scripturæ plenitudo finisque, amor Dei et
proximi.

34

XXXIV. Aliud est nosse leges conclusionum, aliud ve-
ritatem sententiarum.

Ibid.

XXXVI. Interpretatio Scripturæ, licet vitiosa, non est
mendax nec perniciose fallax, si modo utilis sit ædi-
ficandae charitati. Corrigendus tamen interpres qui
sic fallitur.

XXXV. Scientia definiendi et dividendi non est falsa,
etiamsi falsis adhibeatur. Falsum quid.

60

Ibid.

XXXVI. Eloquentiæ præcepta vera sunt, quamvis eis
interduin falsa persuadeantur.

Ibid.

XXXVII. Multum inest periculi in hac interpretatione
vitiosa.

XXXVII. Quæ utilitas rhetoricæ et dialecticæ.

Ibid.

35

XXXVIII. Charitas perpetuo manet.

Ibid.

XXXIX. Scripturis non indiget homo fide, spe et chari-
tate instructus.

XXXVIII. Numerorum scientia non ex hominum insti-
tuto, sed ex rerum naturá est ab hominibus adin-
venta.

61

36

XL. Qualem lectorem Scriptura postulet.

Ibid.

XXXIX. Quibus ex supra notatis disciplinis quove
animo danda opera. Leges humanæ.

62

XI. Ab Ethnicis si quid recte dictum, in nostrum usum
est convertendum.

XLI. Studium Scripturæ sacræ qualem animam requi-
rat. Hyssopi proprietates.
XLII. Sacræ Scripturæ cum profana comparatio.
LIBER TERTIUS. — Postquam egit in superiore libro de
removenda signorum ignorantia, transit nunc
S. Doctor ad considerationem ambiguitatis quæ cum
in propriis tum in translatis signis occurrit. In pro-
priis quidem ex interpunctione vocum, ex earum
pronuntiatione, ex ancipiti significatu; quod genus
ambiguitatis ex contextu sermonis, et collatione in-
terpretum, aut ejus linguæ unde Scriptura translata
est inspectione resolvi ostendit. In translatis vero
signis ambiguitas contingit, cum ipsa dictio non ad
litteræ sensum ponitur in Scripturis; qua de re ope-
rosius disputat, traditque regulas quibus dignosca-
tur an locutio figurata sit, et siquidem figurata,
quo pacto debeat explicari. Ad extremum ipsius Ti-
chonii septem regulas singulatim expendit.
CAPUT PRIMUM. Summa superiorum librorum, et scopus
sequentis.

II. Ambiguitas ex verborum distinctione quo modo tol-
lenda.

V. Scripturæ figuratas locutiones ad litteram accipere
servitus miserabilis.

XIII. Dicendo demum flectendi animi.

Ibid.

Ibid.

VI. Judæorum servitus sub signis utilibus.
VII. Servitus gentium sub signis inutilibus.

69

XIV. Dictionis suavitas pro ratione argumenti procu-
randa est.

102

70

XV. Orandus Deus auctori ecclesiastico ante concio-

VIH. Aliter Judæi a signorum servitute liberati, aliter
gentiles.

IX. Quis signorum servitute premitur, quis non. Ba-
ptismus, Eucharistia.

XVI. Docendi præcepta non superfluo dantur ab ho-
mine, tametsi dolores efficiat Deus.

Ibid.

Ibid.

X. Unde dignoscatur an figurata sit locutio. Regula
generalis. Charitas. Cupiditas. Flagitium. Facinus.
Utilitas. Beneficentia.

XVII. Ad docendum, delectandum et flectendum per-
tinet triplex dicendi genus.

104

XVIII. Ecclesiasticus orator in materia grandi semper

71

versatur.

105

XI. Regula de iis quæ sævitiam redolent, referuntur-
que nihilominus ex persona Dei vel sanctorum.
XII. Regula de dictis et factis quasi flagitiosis imperi-
torum judicio, quæ Deo vel sanctis viris tribuuntur.
Facta judicantur ex circumstantiis.

XIX. Alias alio utendum dicendi genere.

106

XIII. Continuatio ejusdem argumenti.

74

ctoribus ecclesiasticis, nempe Cypriano et Ambro-

ADMONITIO DE LIBRO DE VERA RELIGIONE.

S. AURELII AUGUSTINI HIPPONENSIS EPISCOPI, DE VERA
RELIGIONE LIBER UNUS, in quo, præmisso veram re-
ligionem non reperiri apud Paganos, neque in secta
ulla præterquam in catholica Ecclesia, mox divinæ
aconomiæ erga humanam salutem historia (quod
quidem christianæ religionis caput ac fundamentum
est) sic explicatur, ut Manichæorum de duabus
præsertim naturis sen de mali origine et natura er-
rores revincantur. Agitur de duplici via qua Deus
hominibus consulit, auctoritate credentes ad salu-
tem vocans, intelligentes ratione. Quippe ratione
subnixus homo ex rebus inferioribus ad Deum
evehitur; imo ad ipsum prosequendum admonetur
ex ipsis vitiis de quorum triplici genere prolixum
hic sermonem instituit Augustinus; qui denique
unum verum Deum, id est Trinitatem, Patrem, et
Filium, et Spiritum sanctum vera religione colen-
dum esse concludit.

CAPUT PRIMUM. Philosophi de religione aliud in scholis
docebant, aliud in templis profitebantur.

II. De diis quid Socrates senserit. Mundus hic pro Deo
habitus.

Ibid.

Ibid.

125

III. Vera religio christiana, quæ hominibus persuasit
quod illis persuaderi posse Plato non credidit. Ibid.
IV. Philosophi qui sensibilibus toti hærent conte-

121-122