quod cædibus hostium utitur etiam ad nostrum om- A sit, tu et Alpes gradu, et classibus portus Italicos nium voluptatem, et pompam munerum de reliquiis barbaricæ cladis exaggerat, tantam captivorum multitudinem bestiis objici, ut ingrati et perfidi non mi nus doloris ex ludibrio sui, quam ex ipsa morte patiantur? Inde est quod cum exitum differre liceat, perire festinant, seseque letalibus vulneribus et mortibus offerunt. Ex quo ipso apparet, quam magnum sit vicisse tam prodigos sui.

XXIV. Facile est vincere timidos et imbelles, quales amona Græcia, et delicia Orientis educunt, vix leve pallium, et sericos sinus vitando sole tolerantes, et siquando in periculum venerint, libertatis immemores, ut servire liceat orantes. Romanum vero militem, quem qualemque ordinat disciplina, et sacra

occupasti. Recuperavit ille Britanniam, tu nobilissimas Africi maris insulas, quæ populi Romani fuere provinciæ. Ignoscat, inquam, divus ipse Constantius. Quid habeo quod comparem Italia, Africæ, Romæ? Merito igitur tibi, Constantine, et nuper senatus signum dei dedit, et paulo ante Italia scutum et coronam, cuncta aurea dedicarunt, ut conscientiæ debitum aliqua ex parte relevarent. Debetur enim divinitati et simulacrum aureum, et virtuti scutum, et corona pietati.

XXVI. Quamobrem te, summe rerum sator, cujus tot nomina sunt, quot gentium linguas esse voluisti, quem enim te ipse dici velis scire non possumus: sive in te quædam vis mensque divina est, qua toto infu

menti religio confirmat, aut trucem Francum, ferina B sus mundo omnibus miscearis elementis, et sine ullo

sola carne distentum, qui vitam pro victus sui vilitate contemnat, quante molis sit superare, vel capere? Quod tu, imperator, et nuper in Italia, et in ipso conspectu barbariæ paulo ante fecisti. Ita sine ullo discrimine omnia genera bellorum, armorum, hostium uni tibi cedunt, cedunt ex omni etiam memoria condita litteris monumenta virtutum. Nec vero tantummodo vetera illa Dictatorum, et consulum ac deinceps magnorum principum, sed etiam rectissima et pulcherrima divi patris tui facta superasti, sordet enim alios ex proximo tempore comparare, ipsum inquam divum Constantium jam primis imperii tui lustris, rerum gestarum laude cumulasti.

XXV. Invitus hoc forte accipis, Imperator, sed ille, dum dicimus, gaudet cœlo, et jampridem vocatus ad sidera adhuc crescit in filio, et gloriarum tuarum gradibus ascendit. Purgavit ille Bataviam, advena hoste depulso, tibi se ex ultima barbaria indigenæ populi dedidere. Ille Oceanum classe transmi

C

VARIORUM

XXIII. Pompam, etc. Hoc est, Magnificentiam largitionum ex barbarorum spoliis auget.

Bestiis objici. Reipsa Constantinus Francorum reges Regaïsum et Ascaricum bello captos belluis dilaniandos jussit Treveris in theatrum induci, et pan. 7, n. 12: Puberes qui in manus venerunt, quorum nec perfidia erat apta militiæ, nec ferocia servituti, ad pœnas spectaculo dati, sævientes bestias multitudine sua fatigarunt.

Exitum differre. Forte exitium, id est, mortem. Tam prodigos sui. Nulli enim æque in bello me. tuendi, quam qui de salute sua non sunt solliciti. XXIV. -Vix leve pallium. Sumpsit hunc locum D Pacatus pan. n. 33: Illos tenero perlucentes amictu, et vix leve carbasum vitando sole tolerantes, id est, ad vitandum solem.

Quem qualemque. Forte quem qualemcumque, ut suspicatur Livineius, id est, Quem qualiscumque sit, disciplina militaris et fortem facit, et ordinat.

Trucem Francum. A quo sæpe Romani male habiti

erant.

Pro victus, etc. Id est, ita vilem in modum educati sunt.

In Italia. Cæsis Maxentianis.

In conspectu barbariæ. In Germaniæ finibus.

extrinsecus accedente vigoris impulsu per te ipse movearis: sive aliqua supra omne cœlum potestas es, quæ hoc opus tuum ex altiore naturæ arce despicias: te, inquam, oramus et quæsumus, ut hunc in omnia sæcula principem serves: parum est enim optare tantæ virtuti tantæque pietati, quem longissimum habet vita progressum. Est certe summa in te bonitas, est et pictas, et ideo que justa sunt velle debes : nec abnuendi est causa, cum possis. Nam si est aliquid, quod a te benemeritis denegetur, aut potestas cessavit, aut bonitas. Fac igitur, ut quod optimum humano generi dedisti, permaneat æternum, omnesque Constantinus in terris degat ætates. Quamvis enim, Imperator invicte, jam divina soboles tua ad reipublicæ vota successerit, et adhuc speretur futura numerosior illa tamen erit vere beata posteritas, ut cum liberos tuos gubernaculis orbis admoveris, tu sis omnium maximus imperator.

NOTÆ.

Patris tui. Constantii.

Ex proximo tempore. Ut Numerianum, Carinum, Carum, Probum, Florianum, Tacitos et alios deinceps ejus ævi imperatores haud multo clariores.

XXV.- Invitus. Id est, Fortasse illud audis non lubenter.

Jampridem. Ante 7 annos, nempe anno Christi 306. Ex ultima barbaria. Francos contra initum cum patre foedus rebellantes domuit.

Africi maris insulas. An Sardiniam et Siciliam, ubi Maxentium grassatum legimus? Mare autem Mediterraneum in quo sita sunt, Africum utcumque appellat propter viciniam Africæ.

Africe. Extat nummus salvis Augg. et Cæs. Fel. Karth. Id est, Felix Carthago.

XXVI. Quot gentium linguas. Sua enim apud varias gentes varia esse non tantum Jovi, sed singulis diis nomina, notum est.

Miscearis elementis. Alludit ad illud Æneid. 1. v:, 726:

MONUMENTA VETERA

AD DONATISTARUM HISTORIAM PERTINENTIA. AB ANNO CHRISTI CCCIII AD ANNUM CCCL.

ANNO CHRISTI CCCIII.

Origo schismatis donatiani (1).
Primo loco audi qui fuerint traditores, et plenius
auctores schismatis disce. In Africa duo mala et pes-
sima admissa esse constat : unum in traditione, alte-
rum in schismate; sed utraque mala etuno tempore,
et iisdem auctoribus videntur esse commissa. Debes
ergo, frater Parmeniane, discere, quod intelligeris
ignorare. Nam ferme ante annos sexaginta et quod
excurrit, per totam Africam persecutionis est diva-
gata tempestas; quæ alios fecerit martyres, alios con-
fessores; nonnullos funesta prostravit in morte (2),
latentes dimisit illæsos. Quid commemorem laicos, qui
tunc in Ecclesia nulla fuerant dignitate suffulti (3)? quid
ministros plurimos? quid diaconos in tertio? quid
presbyteros in secundo sacerdotio constitutos? Ipsi
apices et principes omnium, aliqui episcopi illius
temporis, ut damno æternæ vitæ, istius incertæ lu-
cis moras brevissimas compararent, instrumenta di-
vinæ legis impie tradiderunt. Ex quibus erant Do-
natus Masculitanus, Victor Rusiccadensis, Marinus
ab Aquis Tibilitanis, Donatus Calamensis, et homicida
Purpurius Limatensis (4) qui interrogatus de filiis
sororis suæ, quod eos in carcere Milei necasse di-
ceretur, confessus est, dicens : Et occidi, et occido,
non eos solos, sed et quicumque contra me fecerit (5). Et
Menalus (6), qui ne thurificasse a suis civibus proba-
retur, oculorum dolorem fingens ad consessum suo-
rum procedere trepidavit. Hi et cæteri, quos princi-
pes tuos fuisse paulo post docebimus, post persecu-
tionem apud Cirtam civitatem (7) (quia basilica
necdum fuerant restitutæ), in domum Urbani Carisi
consederunt die 3 iduum maiarum, sicut scripta
Nundinarii tunc diaconi testantur (8), et vetustas
membranarum testimonium perhibet, quas dubitan-
tibus proferre poterimus. Harum namque plenitudi-
nem (9) in novissima parte istorum libellorum, ad

(1) Ex sancto Augustino, tom. 1x, col. 774.
(2) Germanensis vetus codex, funestam prostravit in

mortem.

(3) Verbum, suffulti, abest a Germanensi codice. (4) In eodem ms., Liniatensis.

(5) Ex Optato, 1. 1, ad veterem codicem Germanensem recensito et correcto.

(6) Menalius, in Germanensi ms. Vide epistolam Constantini ad Celsum.

(7) Persecutionem tradendorum codicum appellat Augustinus in 1. u contra Cresconium, n. 29; et Cirtensis istius concilii tempus notat in Brevic. Collat., n. 32.

(8) Vide Gesta apud Zenophilum consularem.
(9) In Optati editis additur, rerum. Abest a Ger-

A implendam fidem adjunximus. Ili episcopi interrogante Secundo Tigisitano, tradidisse se confessi sunt. Et cum ipse Secundus a Purpurio increparetur, quod et ipse diu apud stationarios (1) fuerit, et non fugerit, sed dimissus sit, non sine causa dimissum fuisse, nisi quia tradiderat jam omnes erecti (2) cœperant murmurare; quorum spiritum Secundus metuens, consilium accepit a filio fratris sui Secundo minore, ut talem causam Deo servaret. Consulti sunt qui remanserant, id est Victor Garbiensis, Felix a Rotario, et Nabor a Centurion (3). Hi dixerunt talem causam Deo debere servari. Et dixit Secundus, Sedete omnes: tunc dictum est ab omnibus, Deo gratias. Et sederunt. Habes ergo, frater Parmeniane, qui manifesto fuerint traditores. Deinde non post longum B tempus iidem ipsi, tot et tales ad Carthaginem profecti traditores thurificati (4), homicida, Majorinum, cujus tu cathedram sedes, post ordinationem Cæciliani ordinaverunt, schisma facientes. Et quoniam traditionis reos principes vestros fuisse monstratum est, consequens erit ostendere eosdem fuisse et auctores schismatis. Quæ res ut clara et manifesta esse omnibus possit, ostendendum est ex qua radice sese usque in hodiernum erroris protenderint rami, et ex quo fonte rivulus iste maligni liquoris occulte serpens usque in tempora nostra manaverit. Dicendum est, unde, et ubi, et a quibus ortum constet hoc alteruin malum; quæ convenerint causæ, quæ fuerint operatæ personæ, qui auctores hujus mali, qui nutritores; a quibus sint inter partes de imperatore postulata judicia, qui sederint judices, ubi sit actum concilium, quæ sint prolata sententiæ. De divisione agitur et in Africa, sicut et in cæteris provinciis, una erat Ecclesia, antequam divideretur ab ordinatoribus Majorini, cujus tu hæreditariam cathedram sedes. Videndum est quis in radice cum toto orbe manserit, quis foras exierit, quis cathedram sederit alteram, quæ ante non fuerat; quis altare contra altare erexerit, quis ordinationem fecerit salvo altero ordinato; quis jaceat sub sententia Joannis apostoli, qui dixit multos antichristos foras exituros: Quia non erant,

C

illo tempore confusæ mulieris iracundia peperit, ambitio nutrivit, avaritia roboravit. Ab his tribus personis contra Cæcilianum cause conficta sunt, ut vitiosa ejus ordinatio diceretur. Ad Secundum Tigisitanum missum est (1), ut Carthaginem veniretur. Proficiscuntur omnes supra memorati traditores: suscepti hospitio ab avaris, ab ambitoribus, ab iratis, non a catholicis, quorum petitione Cæcilianus fuerat ordinatus. Interea ad basilicam, ubi cum Cæciliano tota civica frequentia fucrat (2), nullus de supra dictis accessit. Tunc a Cæciliano mandatum est: Si est quod in me probetur, exeat accusator et probel. Illo tempore a tot inimicis nihil in illum potuit confingi sed de ordinatore suo, quod ab iis falso traditor diceretur, meruit infamari. Iterum a Cæciliano mandatum est, ut si Felix in se, sicut illi arbitrabantur, nihil contulisset, ipsi tamquam adhuc diaconum ordinarent Cæcilianum. Tunc Purpurius solita malitia fretus, quasi et Cæcilianus filius sororis ejus esset, sic ait: Exzat huc quasi ut imponatur illi manus in episcopatu, et quassetur illi caput de pœnitentia. His rebus compertis tota Ecclesia Cæcilianum tenuit, ne se latronibus tradidisset. Illo tempore aut reus debuit expelli, aut communicari debuit innocenti. Conferta erat Ecclesia populis plena erat cathedra episcopalis erat altare loco suo, in quo pacifici episcopi retro temporibus obtulerunt, Cyprianus, Carpophorus (3), Lucianus et cæteri. Sic exitum est foras, et altare contra altare erectum est: el ordinatio illicita celebrata est; et Majorinus, qui lector in diaconió Cæciliani fuerat, domesticus Lucillæ, ipsa suffragante episcopus ordinatus est a traditoribus, qui in concilio Numidiæ, ut superius diximus, crimina sua sibi confessi sunt, et indulgentiam sibi invicem tribuerunt. Manifestum est ergo exisse de Ecclesia et ordinatores qui tradiderunt, et Majorinum qui ordnatus est. Interea de suorum criminum fonte, qui apud eos e multorum flagitiorum venis exuberaverat, unum traditionis convicium in ordinatorem Cæciliani derivandum esse putaverunt : providentes quod fama duas res similes uno tempore loqui non posset, ut crimina in silentium mitterent sua, vitam infamare conati sunt alienam: et cum possent ipsi ab innocentibus argui, innocentes arguere studuerunt, mittentes ubique litteras, livore dictante conscriptas, quas inter cæteros actus habemus in posterum. Adhuc Carthagine positi præcesserunt se epistolis suis, ut rumoribus falsis cunctorum auribus insererent

inquit, nostri ; nam si essent nostri, mansissent nobis- A est ut malignitas haberet effectum. Schisma igitur cum (I Joan., 11, 18, 19). Ergo qui in una manere cum fratribus noluit, hæreticos secutus, quasi antichristus foras exivit. Hoc apud Carthaginem post ordinationem Cæciliani factum esse, nemo est qui nesciat: : per Lucillam scilicet nescio quam, feminam factiosam, quæ ante concussam persecutionis turbinibus pacem, dum adhuc in tranquillo esset Ecclesia, cum correptionem archidiaconi Cæciliani ferre non posset, que ante spiritualem cibum et potum, os, nescio cujus martyris, si tamen martyris, libare dicebatur: et cum præponeret calici salutari os nescio cujus hominis mortui, etsi martyris, sed necdum vindicati, correpta, cum confusione discessit irata. Irascenti et dolenti, ne disciplinæ succumberet, succurrit subito persecutionis innata tempestas. Iisdem B temporibus Felix quidam diaconus, qui propter famosam nescio quam de tyranno imperatore tune faclam epistolam, appellatus est, periculum timens apud Mensorium episcopum delituisse dicitur. Quem cum postulatum Mensurius publice denegaret, relatio missa est. Rescriptum venit, ut si Mensurius Felicem diaconum non reddidisset, ad palatium dirigeretur. Conventus non leves patiebatur angustias. Erant enim Ecclesiæ ex auro et argento plurima ornamenta, quæ nec defodere terræ, nec secum portare poterat. Quæ quasi fidelibus senioribus commendavit, commemoratorió facto, quod cuidam aniculæ dedisse dicitur: ita ut si ipse non rediret, reddita pace christianis, anicula illa illi redderet, quein in episcopali cathedra sedentem inveniret. Profectus C cansam dixit, jussus est reverti, ad Carthaginem pervenire non potuit. Tempestas persecutionis peracta et definita est jubente Deo, indulgentiam mittente Maxentio libertas christianis est restituta. Botrus et Celesius (1), ut dicitur, apud Carthaginem ordinari cupientes, operam dederunt, ut absentibus Numidis soli vicini episcopi peterentur, qui ordinationem apud Carthaginem celebrarent. Tunc suffragio totius populi Cæcilianus eligitur, et manus ei imponente Felice Autumnitano episcopus ordinatur. Botrus et Celesius de spe sua dejecti sunt. Tunc brevis auri et argenti (2) sedenti Cæciliano, sicuti delegatum a Mensurio fuerat, traditur, adhibitis testibus. Convocantur supra memorati seniores, qui faucibus avaritiæ commendatam ebiberant prædam: cum red- D dere cogerentur, subduxerunt communioni pedem (3). Non minus et ambitores, quibus ordinari non contigit: necnon et Lucilla, quæ jam dudum ferre non potuit disciplinam, cum omnibus suis, potens et factiosa femina, communioni misceri noluit. Sic tribus convenientibus causis et personis factum (1) Germanensis vetus codex constanter, Cœlestius. Et sic in se Augustinus in psalmo Abecedario contra Donatistas.

(2) Hic aliquid deesse videtur.

(3) Sic Germanensis ms. At editi, subduxerunt communioni plebem: minus recte, siquidem mox dicturus est, totam civicam frequentiam cum Cæciliano fuisse contra schismaticos Donatistas congregatam.

mendacium, sparsa fama per populos. Et dum de uno celebrata sunt falsa, supra dictorum verissima crimina sub silentio latuerunt. Frequenter solet erubesci de crimine, sed illo tempore non fuit cui erubesceretur: quia præter paucos catholicos peccave

(1) In Germanensi ms., scriptum est. ́

(2) Sic Germanensis ms. At editi, tota civitas in frequentia fuerat.

(3) Ex Germanensi ms. additur, Carpophorus, qui omissus erat in excusis.

677

rant universi ; et quasi imago (1) fuerat innocenti, A inter multos nefas admissum. Parum erat traditionis facinus, quod per Donatum Masculitanum et cæteros supra dictos constabat admissum: etiam ingens flagitium schismatis traditioni junxerunt. Vides ergo, Parmeniane, haec duo erimina, tam mala, tam gravia, traditionis et schismatis, ad tuos principes pertinere.

(1) Excusi, et quod imago. Castigantur ad Germa

nensein ms.

Episcoporum partis Majorini preces ad Constan

tinum.

Rogamus te, o Constantine optime imperator, quoniam de genere justo es, cujus pater inter cæteros imperatores persecutionem non exercuit; et ab hoc facinore immunis est Gallia: nam in Africa inter nos el cæteros episcopos contentiones sunt: petimus ut de Gallia nobis judices dari præcipiat Pietas tua. Data a Luciano, Digno, Nassutio, Capitone, Fidentio, et cæteris episcopis partis Donati.

TENOR EDICTI IN CHRISTIANOS A DIOCLETIANO ET MAXIMIANO LATI ET PROMULGATI. (Vide lib. de Morte persecut. Lactantii, t. vu, cap. 12 et 15, col. 15 et 214, et notas Baluxit in eadem capita col. 316 et 317 ejusdem tomi.)

TENOR EJUSDEM EDICTI.

(Ε & Eusebio, lib. viu Hist. eccles. cap. 2.)
De ecclesiarum eversione.

Συντετέλεσται δῆτα καθ' ἡμᾶς ἅπαντα, ὁπηνίκα τῶν
μὲν προσευκτηρίων τοὺς οἴκους ἐξ ὕψους εἰς ἔδαφος αυτ
τοῖς θεμελίοις καταῤῥιπτουμένους, τὰς δὲ ἐνθέους καὶ
Ιερας Γραφάς κατὰ μέσας ἀγορὰς πυρὶ παραδιδομένας
αὐτοῖς ἐπείδομεν ὀφθαλμοῖς· τούς τε τῶν ἐκκλησιῶν ποι-
μένας αἰσχρῶς ὧδε κἀκεῖσε κρυπταζομένους· τοὺς δὲ
ἀσχημόνως ἁλισκομένους, καὶ πρὸς τῶν ἐχθρῶν κατα
παιζομένους· ὅτε καὶ κατ' ἄλλον προφητικὸν λόγον, ἐξε-
χύθη ἐξουδένωσις ἐπ' ἄρχοντας αὐτῶν· καὶ ἐπλάνησεν
αὐτοὺς ἐν ἀβάτῳ καὶ οὐχ ὁδῷ, ἀλλὰ τούτων μὲν οὐχ
ἡμέτερον διαγράφειν τὰς ἐπὶ τέλει σκυθρωπάς συμφοράς
ἐπεὶ καὶ τὰς πρόσθεν τοῦ διωγμοῦ διαστάσεις τε αὐτῶν
εἰς ἀλλήλους καὶ ἀτοπίας, οὐχ ἡμῖν οἰκεῖον μνήμῃ παρα-
διδόναι· διὸ καὶ πλέον οὐδὲν ἱστωρῆσαι περὶ αὐτῶν ἔγνω-
μεν, ἡ δὲ ὧν ἂν τὴν θείαν δικαιώσαιμεν κρίσιν. οὐκοῦν
C
οὐδὲ τῶν πρὸς τοῦ διωγμοῦ πεπειραμένων, ἢ τῶν εἰς
ἅπαν τῆς σωτηρίας νεναυαγηκότων, αὐτῇ τε γνώμη τοῖς
τοῦ κλύδωνος ἐναποῤῥιφέντων βυθοῖς, μνήμην ποιήσασθαι
προήχθημεν μένα δὲ ἐκεῖνα τῇ καθόλου προσθήσομεν
ἱστορία, ἃ πρώτοις μὲν ἡμῖν αὐτοῖς· ἔπειτα δὲ καὶ τοῖς
μεθ ̓ ἡμᾶς γένοιτ' ἂν πρὸς ὠφελείας· ἕωμεν οὖν ἐντεῦθεν
ἤδη τοὺς ἱεροὺς ἀγῶνας τῶν τοῦ θείου λόγου μαρτύρων
ἐν ἐπιτομῇ διαγράψοντες. ἔτος τοῦτο ἦν ἐννεακαιδέκατον
τῆς Διοκλητιανοῦ βασιλείας· Δύστρος μέν λέγοιτο δ' ἂν
οὗτος μάρτιος κατὰ ̔Ρωμαίους, ἐν ᾧ τῆς τοῦ Σωτηρίου
πάθους ἑορτῆς εἰσελαυνούσης, ἅπλωτο πανταχόσε βασι-
λικά γράμματα, τὰς μὲν ἐκκλησίας εἰς ἔδαφος φέρειν, τὰς
δὲ γραφὰς ἀφανεῖς πυρὶ γενέσθαι προστάττοντα καὶ τοὺς
μὲν τιμῆς ἐπειλημμένους, ἀτίμους. τοὺς δὲ ἐν οἰκετίαις,
εἰ ἐπιμένοιεν ἐν τῇ τοῦ χριστιανισμοῦ προθέσει, ἐλευθε
ρίας στερεῖσθαι προαγορεύοντα, καὶ ἡ μὲν πρώτη καθ'
ἡμῶν γραφὴ, τοιαύτη τις ἦν. μετ ̓ οὐ πολὺ δὲ ἑτέρων ἐπι-
φοιτησάντων γραμμάτων, προσετάττετο τοὺς τῶν ἐκκλη
σιῶν προέδρους πάντας τοὺς κατὰ πάντα τόπον, πρῶτα
μὲν δεσμοῖς παραδίδοσθαι. εἶθ ̓ ὕστερον πάση μηχανῇ
θύειν ἐξαναγκάζεσθαι.

Haec omnia nostris temporibus completa sunt, B tunc cum edes sacras solo æquari ac funditus subverti; sacros divinarum Scripturarum libros in medio foro concremari, oculis nostris vidimus : Et ecclesiarum pastores, alios quidem turpiter modo hic modo illic sese occultantes : alios vero ignominiose comprélrensos, et inimicorum ludibrio expositos conspeximus. Tunc cum prout alius sermo propheticus prænotaverat, effusus est contemptus super principes eorum et errare fecit eos in invio, non autem in via (Psal. cvi). Verum nefas mihi esse duco, fristes calamitates quæ ad extremum illis ac、derunt, oratione explicare: quippe cum nec dissensiones et injurias quibus ante persecutionem mutuo inter sc certarunt commemorare nobis decorum sit. Quamobrem ea dumtaxat de illis tradere nobis propositum est, ex quibus æquitatem divini judicii perspicere possimus. Proinde neque eorum qui in persecutione concussi sunt, nec eorum qui salutis suæ prorsus naufragium fecerunt, et sua sponte in profundum aquarum gurgitem demersi sunt, mentionem facere constitui: sed ea sola in havc universalem historiam deinceps conjiciam, quæ primum quidem mihi ipsi, deinde vero et posteris usui esse possint. Abhine ergo eorum qui divinæ religionis testes extiterunt, sacra certamina describere ordiamur. Nonusdecimus agebatur annus imperii Diocletiani, cum mense dystro quem Romani martium vocant, appetente die festo Dominicæ passionis, proposita sunt ubique imperialia edicta, quibus ecclesiæ quidem ad solum nsque dirui ; sacri vero codices flammis absumi jubebantur utque honorati quidem infamia notarentur: plebeii vero libertate spoliarentur, si in christianæ fidei proposito permansissent. Et primum quidem contra nos edictum hujusmodi fuit. Sed non multo post aliæ rursus litteræ supervenerunt, quibus mandabatur ut omnes ubicumque ecclesiarum antistites, primum quidem conjicerentur in vincula; deinde vero diis sacrificare, omnibus modis cogerentur.

D

Primus, bæc acta edidit Surius, sed valde mendosa et mutila. Postea integriora nobis in tomo duodecimo sui Spicilegii dedit vir clarissimus Lucas Dacherius, ex schedis, ut ipse præfatur, viri item clarissimi Petri Francisci Chiffletii. Nos illa diligenter contulimus cum quatuor antiquis et optimis codicibus manu- B scriptis bibliothecæ Colbertinæ, et vel ob eam rationem hic addidimus. Præterea cum hinc, sicut ex historia passionis sanctorum Saturnini et Dativi, et ex actis purgationis Felicis episcopi Aptungitani et Cæciliani Carthaginensis, intelligamus originem traditorum, quo nomine nihil aut vulgatius, aut contumeliosius fuit in Ecclesia Africana, peti ex initio persecutionis quam describit Lactantius, officii nostri esse arbitrati sumus cum ille conjungere vetera illius ævi monumenta sincera quæ reperiri possent, emendata ex fide veterum exemplarium.

Incipit Passio sancti Felicis episcopi Tubyzacensis, qui propter legem Domini decollatus est 18 kalendas februarii.

In diebus illis, Diocletiano octies et Maximiano

BALUZII NOTÆ.

D