Obrazy na stronie
PDF
ePub

Gilowski Pawel. Sprawował naprzód urząd kaznodziei domowego u Piotra Zborowskiego wojewody i jenerała krakowskiego, potem był kaznodzieją w Wilnie zasłoniony opieką i względami domu Wołłowiczów. Należał do redakcyi postylli Grzegorza z Żarnowca do części III, gdzie przydane są na przodek troje kazania o narodzeniu Pana naszego Jezusa Kristusa. Jako też i passya to jest wykład z naukami krześciańskiemi historyi męki Pana Jezusowej na wielki tydzień służąca. Nie mniej wydał jako uzupełnienie postylli Grzegorza z Żarnowca. Postylle krześciańskiej część czwarta, w której są kazania na epistoly doroczne, tak niedzielne jako też i na dni świętych, bardzo czasowi dzisiejszemu a potrzebie zbawiennej użyteczne w Krakowie 1583 fol.

Kramski Krzysztof. Urod. r. 1556, byl kaznodzieją naprzód w Lublinie, potém w Opolu, nakoniec w Łaszczowie, a r. 1598 został obrany przełożonym zborów reformowanych w Bełzkiem i Wołyńskiem. Umarł 1618 w Łaszczowie gdzie pisma swoje wytłaczał. Zostawił w swym kościele znaczne swéj nauki i gorliwości pamiątki, między niemi:

1. Postylla kościoła powszechnego apostolskiego spisana przez etc. w Łaszczowie 1608 fol. druk gocki składa się z ośmiu części, z których każda jest przypisana innéj osobie.

2. Postylla Krześciańska etc. w Łaszczowie 1611 fol. Ta jest podzielona na 5 części. Postylle te czystym napisane stylem, ułożone są sposobem zwyczajnym.

Abrahama Skulteta postylla kościelna przez cały rok przetłomaczona na polskie r. 1607. Przypisał Jan Teodoryk z Potoka Potocki podkomorzy ziemi halickiéj najmilszym córkom swoim Zofii, Annie, Magdalenie, Helenie zdrowia dusze i ciała. W następnych latach była kilka razy przedrukowana jako to 1616, 1655 i 1657.

Samuel Dambrowski urodzony w 1577 w Podgórzu na Litwie, początkowe nauki powziął w jednocie Braci Czeskich, potem w gymnazium toruńskiem, a kończył je w aka

.

demiach niemieckich; w 1601 został kaznodzieją gminy pólskiej wyznania augsbur. w Poznaniu; 1607 obrano go superintendentem zborów luterskich w Wielkopolsce. Mieszkał w Poznaniu aż do chwili zburzenia zborów 1625 poczem przeniósł się do Wilna gdzie też umarł w r. 1625 zostawiwszy po sobie sławę rozległej nauki, nieskazitelnych obyczajów i daru wymowy. Kazania które miewał w Poznaniu i Wilnie wyszły staraniem i nakladem Piotra Nonharta starosty orańskiego z tytułem.

Postylla chrześciańska, to jest kazania, albo wykłady porządne świętych Ewangelii... w Toruniu druk Aug. Ferber 1620-1621 fol.

Kazania te są raczej rozprawami teologicznemi, autor rozbiera Ewangelią na zimno, bez żadnych ozdób retorycznych i z niej wywodzi naukę moralną: odznaczają się jednak czystością języka, gładkością i płynnością w wysłowieniu.

B. PROZA DZIEJOPISARSKA.

§. 64. Aż do Chwalczewskiego czasów sami duchowni zajmowali się u nas dziejopisarstwem; on pierwszy ze świeckich zerwał się do tego, a po nim M. Bielski, nadto pisząc po polsku. Wprawdzie krytyka nic nieznacząca, ale coraz ważniejsze odzywają się głosy wykładające pojęcie i wyłuszczające pożytek pisanych dziejów i ich czytania. Ku końcowi tego okresu zaprzątano się już opisywaniem spraw spółczesnych, (jak Stan. Żółkiewski, Sam. Maśkiewicz, Mik. Ścibor Marchocki) co jest najważniejszém. Jednak po lacinie jeszcze piszących prawie więcej i celniejsi, jak Kromer, Orzechowski, Hajdensztajn, Solikowski, Sobiewski i t. d.

§. 65. Żywoty, podróże i jeografia.

a) Baltazar Opeć. (Doktor i profesor akademii krakowskiej). Wytłumaczył dla Elźbiety córki Zygmunta I: Zywot pana i Boga naszego Jezusa Chrystusa i t. d. Krak. u Jeronima Wietora, 1522; wyd. wtóre jeszcze nieodszukane, 1538, 1687, 88, 1692, 1701, 31, przez

Bonaventure napisany. Jestto wtóra książka polska wytłoczona.

b) Jędrzej Trzycieski (nauczywszy się od ojca jęz. star. doskonali się w akad. krakowskiej. Tu zaprzyjaźnił się ze Stankarem, Przyłuskim, Orzechowskim, Rojzyuszem i przed nimi czytywał swoje łacińskie wiersze, a napisany na śmierć Zyg. I dał go poznać i dworowi; wysłany przez Decyusza zwiedził zachodnie kraje i Turcyą. Z podróży wrócił znakomicie udoskonalonym i napojonym zdaniami różnowierców, z którymi odtąd (jak z Rejem, Łaskimi, Janem Mączyńskim) do wszystkich spraw kościelnych miesza się, także do tłumaczenia biblii brzeskiej należy, do czego wezwał go był Mik. Radziwill; po tego śmierci był jakiś czas sekretarzem króla, lecz później urząd ten porzucił i udał się na dwór księcia pruskiego, szukając rocznej płacy; wtedy napisał 9 pieśni do Kancyonalu Seklucyana; † 1584. Pomi-') Kmartna po jając utwory Trzycieskiego wierszem łacińskim przywo-ahu 1583r. (06. dzimy tu jego: Żywot i sprawy poczciwego szlachcica Bi. workz z r. 1861 dom 3 p.413). polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic i t. d. (znajduje • Irzecie. się odbity przy Zwierciedle Reja 1568, osobno w Wil. shi zajął stanowi show lilovahuze 1606 i w Dyk. poet. Pols. Juszyń II) z wielkiém mikrajowej przekła : strzowstwem napisany. Zara dem virescendyna c) Jan Szczesny Herburt z Dobromila. (Syn' prawnika ¡¿wemi poezyami i dziejopisarza; na naukach był w Krak. i Ingolsztadzie. facinskimi ale Posłował do Turek 1598; ożenił się 1601 i po bitwie pod Guzowem odsiedziawszy wieżą, zajmował się wydawaniem naszych kronik i innych pism do 1615 w Dobromilu). W czasie więzienia opisywał swój własny żywot w postaci rozmowy, na wzór gadki Ksenofonta o Herkulesie (w Pamiętnikach o Sokratesie), z cnotą i rozkoszą rozmawiającego. Piękne dzieło, choć trochę dla nas już zaciemne. Umars 1620 roku.

d) Teofil Turnowski opisał swoję podróż w sprawach religijnych po kraju (umieszczona w J. Łukaszewiczu o jednocie). Także Benedykt Herbest swoję 1566 r. z Po

nie żęwokem Reja.

znania do Samborza, lecz ciekawy jedynie, jak się zapatruje na sprawy kościelne (znajduje się przy Odpowiedzi na konfesya 1567 i w Wiszn. t. V).

e) Jędrzej Wargocki. (Ur. w Przemyślu, uczył się w Krakowie; rzecznikiem był przy trybunale lubelskim a później księdzem). Jego przekładu z łacin jest: Peregrynacya albo pielgrzymowanie do ziemi świętej Mikolaja Chrzysztofa Radziwilla przez Tom. Tretera po łacinie napisana, Krak. 1607 (Radziwił opisał był tę podróż sam po polsku, z czego Treter tłumaczył), i Peregrynacya na górę Synaj do grobu św. Katarzyny 1616 r. Położył Wargocki także wielkie zasługi przełożeniem następujących pisarzy rzymskich: Justynusa Historyka ksiąg 44, które on z sławnej historyi świata wszystkiego przez Troga Pompejusza krótko zebrał, Krak. 1607. Juliusza Cezara ksiąg 7, ósma Aulusa Hircyusa Pansy, w których hetmanów rozmaitych fortele i rycerskich ludzi i mężów dzielnych sprawy, wojny i zwycięstwa cudnie są opisane, Krak. 1608 i War. 1803 Kwintusa Kurcyusza o dzielach Aleksandra W. ksiąg 12 (z dodaniem dwojga ksiąg Plutarcha o Aleksandrze), Krak. 1614. Walerego Maxyma o dziejach i powieściach pamięci godnych ksiąg 9. Kraków 1609. We wszystkich tych przekładach sposobił Wargocki język na stopę łacińską. W ostatniém dziele trudniejsze miejsca opuścił, a dodał o Polakach, jak o Padniewskich, Rozrażewskim biskupie, św. Stanisławie itd. f) Macieja Miechowity spolszczył Jędrzej Glaber z Kobylina: Wypisanie dwojej Sarmatskiej krainy; jednej, która leży w Azyi ściągając się ku wschodowi słońca, drugiej która w Europie ku północy, a ku zachodowi się ściągając... Krak. 1535, 41 i 45. Ma tę wielką zasługę Miechowita, że odwieczne błędy i baśnie o tych stronach pierwszy począł prostować.

१)

q) Jakób Sobieski. (Ur. pod koniec XVI wieku; syn Marka a ojciec króla Jana III, wojownik i dyplomata, w końcu ka

sztelan krakowski, † Żólkwi 1646). W młodości (1607--13) podróżował po Niemczech, Francyi, Belgii, Anglii, Hiszpanii, Portugalii i Włoszech dla nauki; 1638 towarzyszył Władysławowi IV do cieplic badeńskich. Opis pierwszej i dziennik drugiej podróży z rękopisów wydał Edw. Raczyński p. n. Dwie podróże i t. d. w Poznaniu 1833.

h) Paweł Łęczycki po łacinie Lencicius (Bernardyn). Wytłumaczył z włoskiego księgę: Relacyj powszechnych Jana Botera Benesiusza dla ludzi potrzebujących i pracujących wiedzieć o sprawach, rządach, dostatkach, silach państw cudzoziemskich, ku ćwiczeniu się w obyczajach i potrzeb do rządów sprawach, a przestrzeżeniu od zlych i szkodliwych, 1609 i znowu poprawiona w Krak. 1613. Jestto bardzo szacowna książka pod względem statystycznym. Wyd. 3cie 1659 p. n. Teatrum świata wszystkiego i t. d. Tegoż Łęczyckiego jest także ogromne dzieło, obejmujące dzieje zakonów św. Franciszka.

§. 66. Właściwi dziejopisarze. a) Marcin Bielski, przydomku Wolski. (Ur. 1495 z Jana i Doroty w dziedzicznéj wsi Białej w ziemi wieluńskiéj, doskonalił się w akad. krakowskiej. Miał udział w bitwie Obertyńskiej z Wołochami pod Tarnowskim i podobno 1534 w pogoni za Tatarami pod Wiszniowcem. Na dworze Kmity woj. i star. krakowskiego bawił od 1535, jak się zdaje aż do śmierci tegoż 1553, i pracował nad naukami i piśmiennictwem pols. z zamiarem. Sprawował jakiś urząd, który sam oznacza głoskami S. S. R. czego dziś nie rozumiemy. Z żony Siemkowskiej herbu Oksza zostawił syna Joachima i dwie córki, † 18 gr. 1575, pochowany w Pajęcznie). Zawód dziejopisarski, jak powiada do Kmity: „ku czci i sławie, i tudzież dla rozmnożenia polskiego języka, którego przedtém nie wiele dla trudności jego pisano" zaczął od książki, którą przy pomocy i innych uczonych mężów, mia

« PoprzedniaDalej »