W tém dziele jest sześć kazań, w których dzieje Jonasza zastosował do Zmartwychwstania Pańskiego.

3. Wąż miedziany albo rozmyślanie najdroższéj męki Syna Bożego, z wizerunku węża miedzianego.

Dziełko liczy kazań cztery, gdzie wystawia pod obrazem węża miedzianego historyą męki Pańskiej.

4. Księgi ćwiczenia chrześciańskiego etc. ma tyleż kazań, ważniejsze zdarzenia tejże męki w czasie wielkotygodniowym zaszłe, opowiada po szczególe.

5. Przysmaki duchowne. Gorczyca i kwas. Wydane na przedmieściu jaworows. u św. Mikolaja 1619. Tu jest ośm kazań, przypowieść owę Ewangelii św. o gorczycy i kwasie, stosuje do różnych dolegliwości, które w publiczném i prywatnem życiu wydarzają się, tak całym narodom, jako też pojedynczom ludziom.

6. Oratorium pałaczu duchownego. Wydał tamże 1619. (Dzieło to pod temi tytułami: Kazania na modlitwę pańską. Wykład pacierza). W tém dziele wytłomaczył w pojedynczych kazaniach modlitwę Pańską, zdania jej i celniejsze wyrazy szczegółowo przechodząc.

Kazania księdza Leopolity powiedziane są jędrną i krasomówczych ozdób pełną mową. Obrazy w nich są z natury zdjęte i oddane wiernie, ale dla tego że kaznodzieja częstokroć zbyt skrupulatnie trzymał się przyrody rzecz malując, sprawują czasem niesmak; zwłaszcza gdy nie wszystko co jest naturalne podobać się może, i gdy częstokroć sztuka przeważa naturę, tak dalece, iż jeżeli wystawienie rzeczy naturalnéj ma się podobać, sztuką przyozdobić przyrodę należy, albo ją ukryć potrzeba przed oczyma i myślą widza. Bynajmniej się nie troszcząc kaznodzieja o piękne wystawienie rzeczy, dodał jej przecież wiele wdzięku przez żywość i przez powtarzanie częste spojników które mile wpadają w ucho. 1) Fabian Birkowski (ur. 1566, Lwowianin; uczył się i nauczał w akad. krak. wymowy i filozofii w młodości, 1592 został Dominikanem i przez 14 lat kazał w kościele

krakowskim dominikańskim, sprawując i rektorstwo; po powrocie z Włoch był kaznodzieją u Dominikanów w Warszawie, potém kaznodzieją obozowym, nakoniec nadw ornym królewicza Władysława, z którym był w Moskwie i we Włoszech; 1634 przeorem krak. klasztoru; †9 grudnia 1636). Po Skardze w następstwie czasu aż do drugiej połowy XVIII wieku nie było lepszego od niego kaznodziei; jednak wzorowym nazwać go nie można, choć piękna w nim polszczyzna z uczonością, za często przywodzi łacinę i dowcipkuje. Ztąd ckliwy. Odznacza się nadto zamiłowaniem porównań, podobieństw i przystosowań; słowem goni za kwiatami. Żywot obozowy także wpływ nań wywarł. Kazania pogrzebowe, których 7 wyszło w Krakowie 1612—1633, a dwa w Warszawie 1625-1632, między temi na cześć Jana Zamojskiego, Skargi Chodkiewicza, Krz. Zbaraskiego, i t. d. Kazań z okoliczności zaś 10 w Krak. 1624 do 1635, a jedno w Warsz, 1623. Kazania na niedziele i święta doroczne. Na każdą niedzielę po dwojgu kazań i na święta przedniejsze Krak. 1620. Tom II ma napis: Kaz. na święta doroczne. Na święta przedniejsze po dwojgu kazań. Wydania drugiego tom I wyszedł 1623 a tom II (właściwie trzeci, bo II przy Iszym jest niewymieniony), w którym środy i piątki przez post wielki i wiele świętych... wspomniano, r. 1628.

KAZNODZIEJE AKATOLICCY.

Postylle*) najprzód lutrzy wydawać zaczęli. Pierwsze polskie postylle wydali około 1550 r. Kmitowie starszy i młodszy, o których Jan Seklucyan w przedmowie do swėj postylli wspomina.

Postylla Jana Seklucyana na końcu drukowano a do

*) Wyraz postilla wprowadzony przez Lutra w używanie, pochodzi od wyrazów post illa scilicet textus verba, to jest po przytoczeniu słów textu, bo tu kazanie jest wysnute z textu biblii, który był pierwéj czytany.

kończono w officynie Alex. Augezdeckiego... Impressora natenczas w Królewcu pruskiem będącego, ku tecy (czci) a ku chwale Panu Bogu w Trójcy Jedynemu i ku pożytkowi wiernemu prawdziwemu żywemu kościołowi jego. W ochtawe Bożego Ciała roku od Narod. Pańs. 1556 fol.

Jestto wykład niedzielnych Ewangelii wedle Melanchtona, Spangenberga i innych teologów. Ta postilla nie zdaje się być dziełem Seklucyana, czego nietylko z dziwienie pięknėj polszczyzny (a Seklucyan w niej nie celuje) domyślać się można, ale i sam w przedmowie powiada, że tylko niektóre na święta kazania przydał. Język tej postylli jest czysty a niekiedy piękniejszy od języka Skargi.

Postyllę dla protestantów wyznania helweckiego napisał Mikołaj Rej: wyszła zaś pod tytułem:

Swiętych słów a spraw Pańskich, które tu sprawował Pan a Zbawiciel nasz na tym świecie, jako prawy Bóg, będąc w człowieczeństwie swoim. Kroynika abo postilla, polskim językiem, a prostym wykładem, też dla prostaków krótce uczyniona Cum gratia et privilegio. Roku p. 1560 w Krakowie u Wierzbiety.

Dwa były późniejsze wydania, jedno w tejże co pierwsze drukarni 1571. Drugie w Wilnie Jakóba Markiewicza 1594 nakladem Michała z Radzimina podk. ziemi połockiej. Postylle te chętnie nabywali katolicy, ile prostym stylem pisana i łatwa do pojęcia; gardzili nią zwolennicy Lutra, bo Rej utrzymywał, iż aby być zbawionym, nie dosyć wierzyć, trzeba jeszcze dobrych uczynków; Kalwini mało ją ważyli, jako pisaną przez człowieka świeckiego, nieznającego teologii, i nie wezwanego na kaznodzieję przez prawą władzę. Jan Woźnik*) tak przemawia do Reja: „Niewiesz, iż i Orginesowi biskup Demetriusz nadał urząd duchowny? a ty sam przez siebie postanowiony, sam z siebie cudownie urodzić się chciałeś. Niechże cię słuchają drzymiące baby, niech pijani

*) W dziele: De apostolica Jesu Christi doctrina in Regno Poloniæ prædicata, libellus 1568 w 8ce.

uczniowie czytają księgi Mistrza Opoja, ale prawdziwi doktorowie umieją fałszywą monetę od prawdziwej odróżnić, pamiętaj sobie. Kładę przykład Eliasza, ale ty niejesteś mężem Bożym i słowo Boże z ust twoich nie płynie. Chciałeś być osełką, która żelazo zaostrza, choć sama ciąć nie może. Szkaradny bazgraczu, pięknegoś nam odmalował człowieka: innych chcesz prowadzić na brzeg doskonałości, choć sam w kale zbrodni się tarasz." Wyrzuciwszy mu jego występne i rozwiozłe życie, opowiada bajeczkę o kawce, co się w cudze piórka ustroiła. Jakoż Rej cudze rzeczy w tej postylli po swojemu wykładał.

Eustachi Trepka z rodziny Topor rozgałęzionéj w wojewodztwie sieradzkiem, jeden z najpierwszych i najżarliwszych krzewicieli protestantyzmu w Polsce pierwsze nauki powziął w Poznaniu, gdzie od Krzysztofa Hegendorfina nauczyciela w tamtejszej szkole kollegium Lubrańskiego, zachwycił nauki Lutra. Później znajomość z Seklucyanem, Samuelem Dominikanem, Janem Kozminczykiem, Wawrz. Krzyszkowskim i innymi nowatorami w Wielkopolsce, przechyliła całkiem jego umysł na stronę reformacyi. Z takiem usposobieniem wszedł w obowiązki nauczyciela domowego u Jędrzeja Górki jenerała wielkopolskiego, z którego synami udał się za granice, a bawiąc się na naukach w Wittemberdze, zaznajomił się z M. Lutrem i Filipem Melanchtonem i utwierdził w sobie na zawsze zasady luteranizmu. Wróciwszy do Poznania gdy w 1546 roku przybył tam Albrycht książe pruski, Górkowie chcąc się pozbyć Trepki zalecili go księciu, który go zabrał z sobą do Królewca i wyznaczył 100 grzywien rocznej pensyi z obowiązkiem, aby dzieła protestanckie, w polskim języku pisał, lub z obcych na polski przekładał: prócz tego używany był od Albrychta do politycznych i religijnych missyi do Wielkopolskiej, jakto wykazują listy jego do tegoż księcia pisywane, zachowane w archiwum tajném królewieckiem, datowane aż do r. 1558, w którym albo opuścił już Prussy, albo też żyć przestał, gdyż później nie ma tam

sladu jego pobytu. Między wielu pismami które zostawił w języku ojczystym jest:

1. Postilla Arsacyusza przełożona przes Eustachego... w Królewcu u Jana Daubmana 1557 fol. przy każdej Ewangelii stosowny drzeworyt; tłumaczenie gładkie.

2. Pierwsza część postilli, to jest kazania na Epistoly św. Pawła z Antoniego Corvina wzięta, która ma być przydana do wtorej części przedtem z Arsaciuszowej postille uczynionej i przełożonej. W Królewcu pruskim przez J. Daubmana 1557 fol.

Hieronim Malecki pleban lecki, przełożył piękną polszczyzną postylle Lutra pod tytułem: postilla domowa, to jest kazania na Ewangelie niedzielne i przedniejsze święta, tak jako że ś. p. doctor Marcin Luter przez cały rok niemieckim językiem kazał etc. etc. I z niemieckiego języka na polski pilnie i wiernie téż przełożone. W Królewcu 1574 fol.

Niewiadomego autora akatolika jest: Postilla Polska. To iest: Lekcye, Epistoły y Ewangelie niedzyelne... Teraz nowo z większą pilnością wyrobiona... Kraków Wierzbięta 1561 w 8ce na odwrotnej stronie tyt. herb. Bonarów.

Grzegorz z Żarnowca Koszarski, właściwie nazywający się, z kanonika krakowskiego ministrem kalwińskim został, wyznanie wiary uczyniwszy w Żarnowcu, skąd może imie pod którem odtąd słynął uzyskał. Później został starszym zborów ewangelickich w Litwie. † około 1597. Napisał postille krześciańską w 3ch częściach wychodziła od roku 1580-1582 w Krakowie u Wierzbięty fol. Drugie wydanie pod tytułem: Postilla albo wykład Ewangeli niedziel nych i świąt uroczystych przez cały rok, kościoła krześciańskiego powszechnego r. pań. 1597. Postylla ta zupełnie jest podobna do innych protestanckich, z tą tylko różnicą, że od Rejowej obszerniejszą i gruntowniejszą jest, nie mając wszakże tyle co tamta wdzięków pod względem wysłowienia. Z tém wszystkiem postyllę tę liczą do znakomitych pomników języka polskiego i Skargą kalwińskim na

zwany.