cenie na podobieństwo składni łacińskiej winni jesteśmy. Porównajmy mowę polską Marcina Bielskiego z mową Wujka, a różnica dająca się postrzegać, wskaże ją udoskonaloną w pismach drugiego. Tymże śladem szedł Skarga, ale Wujkowi chwała należy, iż go wyprzedził.

Wyznanie Augsburgskie czyli Luterańskie.

Jan Seklucyan c. Sieklucki urodzony w Bydgoszczy, nauki odbywał w Lipsku i tu otrzymał stopień bakalarza w teologii, został kaznodzieją niemieckim przy kollegiacie i parafialnym kościele św. Maryi Magdaleny w Poznaniu. Z powodu rozszerzania na ambonie zdań Marcina Lutra, usunięty został od kaznodziejstwa rozkazem Zygmunta I do magistratu poznańskiego r. 1525. Otrzymuje urząd pisarza królewskiego przy cle poznańskiém, który atoli porzuca i na wezwanie księcia Alberta przenosi się r. 1540 do Królewca i zostaje kaznodzieją przy tumie i farze na Starém Mieście w Królewcu. Mając lat około 80 umarł r. 1578.

Testamentu nowego część pierwsza. Czterei Evangelistowie święci, Mateusz, Marek, Łukasz i Jan. Zgreckiego języka na polski przełozeni i wykładem krotkim obiasnieni etc. w Królewcu Pruskim 1551. mense octobr. in 4to. Przypis. Zygmunt. Augustowi.

Testamentu nowego część wtóra a ostateczna. Dzieje i pisma Apostolskie z greckiego jezyka na polski prze · łożone w Królewcu Pruskiem miesiaca września. Dru kowano w Królewcu Pruskiem przez Alexandra Impresora, nakladem i praca Jana Seklucyana R. p. 1552. w 4ce. Przypisane Zygmuntowi Augustowi. Gdy wyznawcy Luteranizmu byli po większej części Niemcy i mogli czytać w oryginale biblią przełożoną przez Lutra, Luteranie polscy nie mieli w tej epoce całkowitego przekładu biblii na język polski. Przekład Paliura jest wydany w roku 1632.

Wyznanie Kalwina albo helweckie, czyli ewangelicko reformowane i Braci czeskich.

Gdy Biblia Leopolity (pierwszego wydania) nie mogła zaspokoić umysłów ciągłą miotanych wątpliwością, wśród wrzawy i kłótni rozszczepiających się na różne sekty dyssydentów w Polsce, poczęto najprzód zarzucać, że jest tłumaczona z Walgaty, to jest tłumaczenia łacińskiego św. Hieronima. Niektórzy więc z dyssydentów na jego powadze i świadectwie poprzestać nie chcieli; namówili Mikołaja Radziwiłła Czarnego, który tym sposobem wzbogacił literaturę polską. Czyniąc zadosyć domaganiom się swoich współwyznawców pragnących mieć całkowity przekład Pisma świę tego, Mikołaj Radziwill i Mikołaj Oleśnicki zebrali do Pinczowa co najuczeńszych swojego wyznania teologów, tak krajowców jako i cudzoziemców biegłych w językach hebrejskim, greckim, łacińskim i polskim, z poruczeniem im przełożenia Pisma św. o ile można z hebrejskich i greckich pierwotworów, o ile można znosząc z sobą rozmaite biblijne przekłady. Ci tłumacze mieli ukazać w języku polskim tekst czystėj biblii, stworzyć dzieło wiekowe. Gdyby pracą ludzką, gdyby kosztem złota można było udoskonalić dzieło Ducha Świętego, zaiste tłumacze w Pinczowie toby dokonali, bo praca ich dawała wielką rękojmię powodzenia, tak doborem głów uczonych i światlych, jak bogactwem materyałów i zasobnym funduszem. Oto imiona tłumaczów:

Jan Laski, synowiec arcyb. byly proboszcz gnieźnieński superintendent kościołów.

Symon Zaciusz, kaznod. brzeski superintendent wileński i senior krakowski.

Grzegorz Orsacius, rektor szkoły w Pinczowie.

Franciszek Stankar, nauczyciel języka hebr. w akad. krak. później przełożony szkoły pińczowskiej.

Piotr Statoryusz, profes. a potém rektor w Pinczowie. Jędrzej Trzeciecki, nie teolog, ale znakomity gruntowną znajomością języków starożytnych.

Jakob Lubelczyk, kaznodzieja w Małopolsce.

Franciszek Lismanin Franciszkan, naprzód spowiednik Bony, potém sekretarz król. rzuca habit i pojął żonę.

Bernard Ochinus Włoch, jenerał zakonu Kapucyńskiego, był w Szwajcaryi później w Pińczowie.

Marcin Krowicki, proboszcz w mieście Wiśni pod Lwowem, porzucił kościół katolicki r. 1550, Aryanin w Piaskach pod Lublinem.

Jerzy Blaudrata, Jan Paweł Alciatus, Thenandus, Vitrelinus, Brelius, apostaci włoscy.

Grzegorz Pauli z Breścia, Hutemovides, Jerzy Scho

mannus.

Żyd jakiś portugalski pilnował dobrego zrozumienia hebrejszczyzny.

Zdaje się, iż z pomiędzy tych mężów Polacy z pióra swego znani, a w szczególności Trzecieski, Lubelczyk, Krowicki i inni nad dokładnością i czystością polszczyzny czuwali. Mikołaj Oleśnicki pozwolił mężom tym w Pińczowie mieście swojém dziedziczném mieszkać i pracą się tą zatru→ dniać. (Pińczów mała mieścina niedaleko od Krakowa, którą odtąd Atenami polskiemi nazywać poczęto). W przeciągu lat sześciu zrobili pierwsze swoje tłumaczenie biblii. Któregoby roku tę pracę rozpoczęli i jak ją między sobą rozdzielili, dobrze nie wiadomo. Książe Radziwił łożył na ich utrzymanie i druk, sprowadził do Brześcia litewskiego osobną na ten cel drukarnią do której przybył z Krakowa umyślnie we→ zwany, uczony typograf Bernard Wojewodka, a cały nakład kosztował go więcej trzech tysięcy czerwonych złotych. Wyszła nakoniec ta biblia i nosi zwykle w literaturze naszéj nazwisko biblii brzeskiej albo Radziwiłłowskiej *), pod tytułem:

Biblia Swieta Tho iest księgi starego i nowego zakonu wlasnie z zydowskiego, greckiego i lacinskiego

Radziwillowska bo się kosztem tego księcia tłumaczyła i drukowała. Brzeska, bo była drukowana w Brześciu litewskim; nakoniec Pińczowska, bo ją tam tłumaczono.

nowo na polski ięzyk z pilnościa i wiernie wyłozone: Ty nayprzednieysze i nayzacnieysze księgi dla criczenia w zakoniech bozych, które zową po grecku i po lacinie biblia, drukowano w Brzesciu Litewskim z rozkazania a nakladem oswieconego pana, pana Mikotaia Radziwiłła książęcia na Olyce i na Nieswiezu, wojewody wileńskiego w Wielkim Xięstwie Litewskim naywyższego marszałka i kanclerza etc. Roku panskiego 1563 miesiąca września dnia czwartego, in fol. Praca tłumaczów pińczowskich z upragnieniem oczekiwana, wróżyła najpiękniejsze nadzieje. Ale wyznajmy: niefortunna jakaś gwiazda świeciła powiciu biblii brzeskiej. Przedsięwzięta na rozkaz gorliwego Kalwina Mikołaja Czarnego, redagowana przez światłych mężów, nie ustrzegła się przecie dodatków i wykładów zdradzających aryański sposób wierzenia wszystkich, a przynajmniej kilku redaktorów, to ją podało w podejrzenie u czystych Kalwinów. Aryanie znowu nie znajdowali w niej dosyć tego, co się stało u nich zasadniczym punktem wierzenia; Szymon Budny w lat kilka wystąpił z ostremi na nią zarzuty, katolicy naturalnie poglądali na tę biblią jako na owoc i nasiennik herezyi i takową uchylali. Od chwili wyjścia biblii brzeskiej, wyszedł wybitnie na jaw socynianizm w Polsce,

Biblia Socyniańska Nieświeżska c. Budnego,

Wzorem Mikołaja księcia Radziwiłła który wspierał Kalwinizm, poszedł sługa jego Maciej Kawieczyński starosta nieświeżski, wyznawca Aryanizmu, wspólnie ze swymi braćmi Hektorem i Albrychtem założył papiernię, wsparł officynę drukarską Daniela Łęczycanina i wezwał pastorów nieświeżskiego i kleckiego do przekładu biblii według wierzenia Socyaninów; tłumaczenie bowiem brzeskie uważało się za niedosyć odpowiadające celowi. Pastorem nieświeżskim był Wawrzyniec Krzyżkowski, a kleckim Szymon Budny. Ten najwięcej przyłożył rękę do tłumaczenia, przeto biblia ta dru

kowana w Nieświeżu r. 1572 nosi nazwę Biblii Nieświezkiej albo Budnego. Oto jej tytuł;

Biblia to jest księgi starego i nowego przymierza znowu z języka ebrajskiego, greckiego i łacińskiego na polski przełożone, drukowano w drukarni i nakladem pana Macieja Kawieczyńskiego starosty nieświeskiego. A skończono za pilnym staraniem (po śmierci jego) y nakładów dołożeniem braciey iego pana Hektora i pana Albrychta Kawieczyńskich, przez Daniela drukarza z Leczyce. Roku od narodzenia Syna Bożego 1572 miesiąca czerwca 15 dnia w 4ce.

Budny był rodem z Rusi litewskiej, jak między innemi jego biegłość w języku ruskim dowodzi. Porzuciwszy cerkiew wschodnią, przejął się zdaniami Blandrata. Był ministrem księcia Radziwiłła w Klecku i Chołchelskim, bawił też w Łosku. Między Socynianami najzuchwalszy, w pismach swoich często na Lutra powstaje i najwięcej do czystego deizmu, dzisiejszych racyonalistów w Niemczech się zbliża. W pismach śmiały, nie chciał jednakże zostać wyznawcą i męczennikiem swego przekonania.

Tłumaczenie nowego testamentu w powyższej biblii znajdujące się, Budny za swoje nie uznając wydał roku 1574 nowe, w którém, jak powiada, nie masz przysad i omyłek. Nowy Testament znowu przełożony a na wielu mieyscach zu pewnemi dowodami od przysad przez Simona Budnego oczysciony, y krótkiemi przypiskami po kroiach obiaśniony. Przydane też sa na koncu tegoz dostatecznieysze przypiski, ktore każdey iakmiarz odmiany przyczyny ukazuią, w Łosku w zamku P. Kiszki 1574. miesiąca kwietnia w Sce.

Budny odrzucił wiele wyrazów których poprzedni używali, musiał otworzyć nowe które mu się dziwnie trafnie udały. Przez niego to są utworzone wyrazy: ofiarnik, catopalenie, nausznica, rozdział i kilka innych, które dzisiaj powszechnie są przyjęte. Budny przegląda ściśle i surowo swoich poprzedników. Ale nie był to czas aby miano prze