dzie pozn. i Marcianny z Bronikowskich, † 4 Sierpnia 1850 u wód w Helgoland, zostawił po sobie pamiętniki wojenne. Wykład fortyfikacyi i strategii dla młodzieży wojskowej. Dzieło to w rękopismie ofiarował Towar. przyj. nauk. którego był członkiem, obecnie znajduje się w Petersburgu. 2. Kurs strategii i taktyki, które wykładał w r. 1822 do 1825 młodym officerom kwatermistrzowstwa, 3. Kurs fortyfikacyi polowej. Strategia znajduje w litografowanych exemplarzach, ostatnie pozostaje, wraz z wielu innymi rozprawami treści wojskowej w rękopismie. W biegu tego roku, wysłany był do Augustowa i objął naczelnictwo robót przy kanale Augustowskim, przeznaczonym do połączenia Narwi z Niemnem za pomocą Hańczy, jeziór Augustowskich, rzek Biebrzy i Nelty. Roboty te wymagały nietylko wielkiej znajomości techniczych dzieł hydraulicznych, lecz i trafnego sądu w ustanowieniu linii spławu, wodozbiorów, śluz i upustów. Projekta przez niego podane, po dokładném rozpoznaniu, rozmierzeniu i zrównoważeniu wód i lądów w całej swojej rozciągłości, przyjęte zostały przez komissyą wyższą budowniczą. Spław kanału Augustowskiego otwarty zostal r. 1830.

Wroniecki Antoni urodził się w Poznaniu 1790 r. lat 15 licząc wszedł do wojska księstwa warszawskiego, ranny pod Tczewem. W r. 1809 oldano mu komendę batalionu Francuzów. W r. 1812 otrzymał pod Borysorem postrzał: w twarz, na który długo cierpiał i który później sprowadził mu śmiertelną chorobę.. Umarł d. 3 Grudnia 1838 r. w szpitalu Chaillot i pochowany na cmentarzu Montmartre. Dzieła jego są następujące: 1) Mała wojna batalionu na zasadach i doświadczeniu marszałka de Saxe. Warsz. 1819. 2) Zdanie o tegoczesném wojowaniu. Dzieło pruskiego majora C. Deckera, ułożone według uwag jenerała brygady Rogniat z rękopisu wykładanego w Berlinie oficerom głównego sztabu. Warszawa 1828. 3) Sprawa piesza według ducha naszego

czasu.

4

*

8. Grammatycy i słownikarze.

§. 187. Wielkopomna praca Kopczyńskiego i Lindego wydała właściwy owoc; przedewszystkiem zachęciła innych do dalszego badania. Nad Słownikiem Polskim usilnie pracował całe życie Alojzy Osiński: lecz tylko skazówkę dał, jakie to będzie dzieło, wydając z niego dwa słowa: Łza i nadzieja (w Wil. około 1836), cały rękopis zaś, Bóg raczy wiedzieć! czy kiedy pójdzie na wspólny pożytek. Obecnie wychodzi w Wilnie Słownik języka Polskiego obejmu- . jący oprócz zbioru właściwie Polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków polskiemu przyswojonych; nomenklatury tak dawne, jako też nowo w użycie wprowadzone różnych nauk umiejętności, sztuk i rzemiosł: nazwania monet, miar i wag główniejszych krajów i prowincyi; mitologię plemion słowiańskich i innych ważniejszych, tudzież oddzielną tablicę słów polskich nieforemnych z ich odmianą; do podręcznego użytku wypracowany przez: Aleks. Zdanowicza, Mich. Bohusza Szyszkę, Jana Filipowicza, Wuler. Tomaszewicza i Flor. Czepielińskiego z udziałem Bronislawa Trętowskiego. 8vo Wilno 1855.

We względzie grammatyki polskiej bardzo wiele zrobiono dobrego. Mianowicie:

Józef Mroziński (ur. w Galicyi, dosłużył się w wojsku stopnia jenerala, około 1838). Po przeczytaniu uwag nad książką przez siebie napisaną, rzucił się do zbadania języka chcąc go się tylko sam nauczyć, i owocem tego są: Pierwsze zasady grammatyki języka polskiego. Warszawa 1822, Lwów 1850, w których rozwinął nowe pojmowanie polskiej grammatyki. Na recenzyą zaś téj książki w Gazecie literackiej z 1822 umieszczoną wydał Odpowiedź, obszerne dzieło; i dopiął zamiaru w zupełności, przekonał bowiem, że jego zasady są z ducha języka wydobyte, iistotnie z czasem weszły w pospolite użycie.

Józef Muczkowski. W dziele: Grammatyka języka polskiego. Poz. 1825, które przerobił i pomnożył w wydaniu powt. Krak. 1836 (i 1849) pierwszy poszedł za Mro

zińskim, w wielu miejscach rozwinął też własne pomysły; prócz tego wydał ją i w skróceniu.

Rozprawy i wnioski o ortografii przez Deputacyą. Warsz. 1830.

Maxymilian Jakubowicz (zobacz między filozofami) ułożył: Grammatyka języka polskiego w 3 częściach. Wilno 1825-1834. Są tu nagromadzone bogate zasoby dla badaczów języka polskiego.

Tomasz Kurchanowicz, obecnie professor akad. rzymsko-katolickiej w Warszawie i gimnazyum realnego. Pracuje od pierwszych lat zawodu nauczycielskiego nad zbadaniem języka. Owocem jego pracy jest Gram. języka polskiego. Część I pierwszy raz drukowaną była w Wilnie 1832, przedrukowana 1834. Część II obejmująca składnią i pisownią wyszła w Warszawie 1843, trzeci raz znacznie przerobiona w Warsz. 1852. Inne jego prace do zgłębienia języka dążące, umieszczone w różnych pismach peryodycynych są następujące: Rozbiór dzieła F. Z. Części mowy odmieniające się przez przypadki. Rys kształcenia się języka polskiego i porównania tegoż języka z innemi słowiańskiemi. O słownikach języka polskiego. Rozbiór gram. języka polskiego przez Wacł. Hankę dla Czechów. O nowym sposobie uczenia czytać po polsku bez abecadła. Krytyczny rozbiór gram. polskiej przez T. Sierocińskiego. Rozbiór uwag filozoficznych nad abecadłem polskiem przez Dra Ludwika Natansona.

Felix Zochowski nauczyciel języka i literatury w instytucie szlach. w Warszawie, wydał: Części mowy odmieniające się przez przypadki. Warsz. 1838. Następnie ogłosił swą pracę pod napisem: Mównia języka polskiego. Warszawa 1852.

Felix Jezierski nauczyciel gimnazyum w Lublinie, napisał: Przygotowania do wiedzy mowy polskiej. War. 1843. Jestto filozoficzne zapatrywanie się na wewnętrzną stronę mowy ojczystej.

Teodozy Sierociński, uczył się w lyceum krzemieniec

kiém, następnie był nauczycielem w Szczebrzeszynie, gimnazyum warsz. i instytucie wychowania panien w Nowej Alexandryi, † 13 grudnia 1857 r. Napisał Grammatykę polską w 2ch częściach z załączeniem nauki o postaciach retorycznych, wierszowaniu i stylu. Warsz. 1847. Pedagogika czyli nauka wychowania. Warsz. 1846. Pogląd historyczny i krytyczny na pisownią polską od 1808 aż do najnowszych czasów.

J. N. Deszkiewicz znakomity badacz językowy, napisał: Gram. języka polskiego. Rzeszów 1846. Treść odczytów we wszech-uczelni Jagiellońskiej krakowskiej objaśniających układ gram. polskiej. Krak. 1850. Rozprawy o języku polskim i jego grammatykach. Lwów 1843.

Dobromysław Łazowski napisał mniejszą i większą Gram. języka polskiego. Krak. 1848.

A. K. Kozłowski (Jurowianin) wydał: Gram. polska rozbiorowa, ułożona podług zasad zdrowej logiki i naturalnéj przez porównanie z innemi językami krytycznie roztrząsanéj, budowy języka polskiego ze szczegółowym wykładem praw ustalonéj pisowni i odmian gramatycznych. 2 Części. Wilno 1850.

Antoni Czajkowski napisał: Gram. języka polskiego, która zawiera: 1) Naukę rozbioru; 2) Naukę słoworodu i pisowni; 3) Naukę składni. Warsz. 1853.

Stanisław Jachowicz wydał: Pomysły do poznania zasad języka polskiego. Warsz. 1858, i wiele innych.

§ 188. Nad Słownikami z obcych i na obce języki pracowali:

X. Florian Bobrowski wydał: Słownik łacińsko-polski, na wzór najlepszych europejskich słowników etc., z dodaniem wyrazów lekarskich przez Dra F. Rymkiewicza, 2 tomy, Wilno 1842.

Celestyn Mrongowiusz, kaznodzieja w Gdańsku, napisal: Dokładny słownik polsko-niemiecki krytycznie wypracowany. Królewiec 1835; jako téż: Słownik niemiecko-polski, 2gie wyd. Królewiec 1837.

Kajetan Trojański ur. w Lublinie, tamże pobierał nauki; r. 1813-1819 kształcił się w uniw. krak. i wrocławskim; 1819-1828 prof. w gimnazyum pozn., od 1828 prof. starożytnej literatury w uniw. krak., † u wód w Karlsbadzie r. 1850. Wypracował uczenie słowniki: 1) Polsko-niemiecki w 2 tom. Poznań i Berlin 1835. 2) Niemiecko-polski, 2 tomy. Poznań i Berlin 1844-1847. 3) Słownik polsko-łaciński do szkól. użycia. Wrocł. 1819. Jego obszerny słownik polsko-łaciński spłonął w pożarze Krakowa.

Stanisław Müller ur. 17 lipca 1787, + 15 czerw. 1847. W młodości służył wojskowo, był kapitanem artyleryi i kawalerem różnych orderów. Odbył kampanią francuzką 1807 i turecką w latach następnych. Raniony na okopach Szumli opuścił szeregi wojenne, wrócił do Wilna i naukom się zupełnie oddał. Znane są ze swéj ogólnéj użyteczności jego słowniki: 1) Słownik polsko-rossyjski 3 tomy. Wilno 1829 do 1830, 2gie wyd. 1841 tamże. 2) Słownik rossyjskopolski, 2 tomy. Wilno 1832. Wiele prac umieszczał w Tygodniku wileńskim, Wizerunkach i Roztrząsaniach naukowych. W rękopiśmie zostawił olbrzymie dzieło pod tytułem: Pan-Lexikon (przezwane tak przez Ignacego Szydłowskiego), czyli Słownik powszechny francuzko-polski, w 4ch ogromnych in folio wypracowany tomach. Dla nadzwyczajnych kosztów, jakich wymaga wydanie, dotychczas nie wyszedł; teraz dopiero p. Maurycy Orgelbrand księgarz wileński, zamierza własnym nakładem ogłosić go drukiem.

Dominik Bartoszewicz: Słownik polsko-rossyjski podług słownika Trojańskiego, 2 tomy. Warsz. 1841. Także Słownik rossyjsko-polski.

K. A. Hofman wydał: Słownik polsko-francuzki 3 tomy i francuzko polski 4 tomy. Berlin 1840-1842. Nowe wydanie Słowników tychże 1857 i 1858.

W. Janusz: Dokładny słownik francuzko-polski i polsko-francuzki, podług najlepszych źródeł. Lwów 1854.

Xaw. Łukaszewski i Aug. Mosbach wydali polskoniemiecki i niemiecko-polski słownik kieszonkowy, podług