posłużyć mogło. Jakoż uznane przez uczonych zalety Mineralogii i Geologii F. Beudanta według programmatu uniwer. francuzkiego a przez radę wychowania przyjęty, obejmujący ogół tych nauk i z dzisiejszego ich stanowiska obrobiony, wybrał i o przyswojenie go językowi naszemu swoim przekładem pomnożył. Dodając Zarys Ziemioznawczy gór i równin królest. pols. i krain przyległych. Warsz. 1848. Originalnie napisał: Górnictwo w Polsce, opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego, pod względem technicznym historycznostatystycznym i prawnym 2 tomy z 6ciu tablicami. Warsz. 1841. Początki nauki kopalnictwa, wydane przez wydział górnictwa. Warsz. 1843. Przypadki nieszczęśliwe w kopalniach węgla kamiennego w Polsce 1843. O prawie własności ziemi, szczególniej zaś jej wnętrza, podług dawnych praw polskich i przepisów dziś obowiązujących. O stawniejszych Gwarkach Olkuskich 1845. O zupach i żupnikach dawnych polskich. Obecnie wypracował: Słownik górniczy polsko-francuzko-niemiecko-rossyjski.złożony z ĺbłysięcy wyrazów. Ludwik Zejszner ur. 1807 w Warszawie, odbył nauki w liceum warsz. a następnie w uniwersytecie. Później w Berlinie i Getyndze poświęcał się przez półtrzecia roku naukom przyrodzonym i filozofii. Zwiedził Alpy Tyrolskie, Węgry, a co rok prawie odbywa podróże do Karpat. Od r. 1829 prof. w uniw. krak., w r. 1857 przy akad. medycz. warsz. Napisał: Systemat minerałów według zasad Berzeliusza. Krak. 1833. W rozprawie: O dolomicie w dolinie Fassa zachwiał teoryą Leopolda Bucha. Obronę swojej teoryi dolomizacyi umieścił w posz. IV z r. 1831 tegoż dziennika. Tamże w Nrze 11 z r. 1830 znajduje się Opis podróży geologicznej Zejsznera po Karpatach w 1829 odbytéj. W geologicznym opisie Czorsztyna usiłował oznaczyć wiek piaskowca karpatowego; pisał o Babiéj górze w Beskidach, tudzież o skałach należących do formacyi wapienia. W tymże dzienniku Leonharda w roku 1833 znajdujemy jego opisanie Ongulatów naturalnych odkrytych w Wieliczce; Opis popróży odbytej w Karpatach w r. 1832; Uwagi o geognosty

cznej naturze Lanki; O odkrytych nowych warstwach Inferior Oolita; O syenitach i diorytach cieszyńskich; Geologiczny opis Szczawnicy i Szlachtowy; nakoniec o trzeciej formacyi pod Oleskiem i Podhorcami w Galicyi. Pomiary barometryczne Tatrów 1839-40. O formacyi Jura nad brzegami Wisły 1842. Rzut oka na budowę geologiczną Tatrów i wzniesień od nich równoległych. O powstaniu skał metamorficznych w okolicach Dobrzyna 1842. Krótki opis historyczny, geologiczny i górniczy Wieliczki. Z 2 tablicami. . Berlin 1843. Pieśni ludu Podhalan, czyli górali tatrowych polskich. Warsz. 1845. Nowe lub niedokładne opisanie skamieniałości tatrowych, zeszyt I z 24 tabl. litogr. 4ka wielka 1846. Geologia do łatwego pojęcia zastosowana. Krak. 1856. $176. Fizyką zatrudniali się:

F. Drzewiński wydał: Kurs roczny fizyki experymentalnej, z figurami w VII tabl. Wilno 1823.

Andrzej Radwański napisał: O języku w rzeczach www.par stworzonych. Zasady fizyki doświadczalnej. Warsz. 1837. J. Żochowski napisał: Fizyka którą wydał J. Sapalski, 2 tomy. Warsz. 1841 i 42.

A. E. Urbański doktor wydał: Fizyka elementarna, w 2ch częściach. Lwów 1850. Tenże napisał Naukę gospodarstwa wiejskiego. Lwów 1849.

Adam Bar przełożył M. Puillet: Zasady fizyki i meteorologi, przystępnie dla ogółu wyłożone, z dodatkiem atlasu zawierającego przeszło 350 figur objaśniających. Warszawa 1854.

Fizyka popularna, zawierająca w sobie opisanie główniejszych fenomenów natury, mechaniki świata powszechnego, tudzież fizyologicznych i chemicznych własności ciał i jestestw do składu kuli ziemskiej wchodzących. Wilno 1856. § 177. Meteorologia.

Meteorologia składająca część fizyki zajmuje się zjawiskami i zmianami powietrzni, w celu ich poznania i wykrycia praw którym podlegają. Postrzeżenia tych zmian i zjawisk mają cel dwojaki: naprzód dokładne oznaczenie stanu

normalnego powietrza pod wszystkiemi względami, co posłużyć może do opisu klimatu pewnego kraju; powtóre przez porównanie dostrzeżeń równocześnie w różnych miejscach czynionych, wykrycie związków między zjawiskami i siłami, jak równie i praw kierujących zmianami, z których możnaby z czasem przyjść do wskazania naprzód nastąpić mających odmian powietrza. Metereologia nie odznacza się taką niemylnością jak astronomia: nie możemy jeszcze wskazywać z pewnością przyszłego stanu powietrza; wszelako nie należy wątpić i tracić nadziei, iż przy połączonych usiłowaniach i środkach, jakie dziś nastręczają telegrafy elektryczne, nie doszlibyśmy z czasem do ustalenia teoryi nauki i poznawania praw kierujących zjawiskami, a następnie do wskazywania naprzód nastąpić mających zmian powietrza w pewnych porach roku. Poznanie prawa kierunku wiatrów, od których głównie stan nieba zależy, jest najważniejszym i razem najtrudniejszym przedmiotem nauki; gdy prawa te z czasem poznane będą, wówczas metereologia stanie się nauką nader ważną i użyteczną dla spółeczeństwa i zajmie miejsce w rzędzie umiejętności pewniejszych niż dotąd; dziś bowiem pomimo licznych dostrzeżeń, nic pewnego naprzód wyrzec nie możemy i wszystko ogranicza się na domysłach. Sądzimy za rzecz stosowną wspomnieć tu o badaczach, którzy się metereologią u nas zajmowali.

Ksiądz Jowina Bończa Bystrzycki, astronom nadworny króla Stanisława, od r. 1779-1800 zaczął porządny szereg postrzeżeń prowadzić. Postrzeżenia te Antoni Magier starannie przeniósł w tablice drukowane miesięczne i razem z wypadkami rocznemi w jeden tom in folio zebrał. Od r. 1800-1807 włącznie czynił postrzeżenia metereolog. w Warszawie Karól Kortum w miejscu wzniesioném na 83 stóp i 3 cale nad poziom Wisły, i te obejmują tylko wysokość barometru trzy razy dziennie uważaną i wysokość wody na Wiśle.

Od r. 1803-1828 czynił postrzeżenia z rzadką pilnością i szczególném zamiłowaniem Antoni Magier professor

liceum warsz., członek Tow. Warsz. Przyj. Nauk, w domu własnym przy ulicy Piwnej pod Nr. 95 na trzeciém piętrze, w wysokości 69 stóp par. nad poziom gruntu, a 108 stóp nad średnią wysokością Wisły. Postrzeżenia te trzy razy dziennie zapisywane, to jest o godz. 6 rano, 2 po południu, i 10téj wieczór, zawierają wysokość barometru, termometru, udometru, anemometru i stan nieba. Obok dostrzeżeń miej- ◄ scowych, zamieszczone są różne wiadomości metereologiczne z różnych krajów w gazetach warsz. ogłaszane, które Magier starannie z gazet wycinal i w dziennik dostrzeżeń wklejał.

W Roczniku Tow. Warsz. Przyj. Nauk tom VIII z r. 1808 znajdują się wypadki średnie miesięczne dostrzeżeń meteorologicznych przez X. Jowina Bystrzyckiego od 1779 do 1800, a od r. 1800-1807 przez Karóla Kortuma. Tablice te poprzedza opis narzędzi użytych do dostrzeżeń i ich ustawienie i godziny w których były czynione. W tychże Rocznikach w tomie XVIII z r. 1825 są umieszczone wypadki dostrzeżeń od r. 1812-1824 przez Ant. Magiera czynionych. Nakoniec jest dołączona tablica zawierająca średnie i najwyższe z 20 lat wypadki.

-

Z dostrzeżeń powyższych pan Wojciech Jastrzębowski magister filozofii w r. 1826 wyprowadził wypadki średnie i te ułożył w jednę tablicę. Następnie przedstawił graficznie wypadki dostrzeżeń Magiera na karcie rytowanej z napisem podwójnym, polskim i francuzkim: Karta meteorograficzna stolicy Królestwa Polskiego, czyli obraz odmian powietrza, wystawiający graficznym sposobem najważniejsze wypadki dostrzeżeń metereolog. czynionych w Warszawie od r. 1803 do 1828 przez Ant. Magier członka Tow. Warsz. Przyj. Nauk ułożony i zmianami długości dnia obliczonemi na szerokość geograficzną Warszawy, pomnożony przez Wojciecha Jastrzębowskiego z dołączeniem osobnego objaśnienia potrzebnego do użycia téj karty.

W r. 1846 na podstawie postrzeżeń od r. 1779-1800 i od r. 1803-1828 wydał powtórnie p. Jastrzębowski kartę klimatologiczną w języku polskim i francuzkim (poświęconą

przyjaciołom nauk ścisłych i użytecznych), przedstawiającą graficznie wszelkie zjawiska metereologiczne, wraz ze stósowném objaśnieniem.

Pan Jastrzębowski prawdziwą zrobił przysługę dla klimatologii kraju naszego umiejętném opracowaniem dostrzeżeń przez innych postrzegaczy robionych i wyprowadzeniem średnich wypadków i wniosków; pracę swoje ogłosił w Bibliotece warsz. za rok 1841 tom XI str. 687-776 pod napisem: Wypadki dostrzeżeń metereologicznych czynionych w Warszawie przez pół wieku od r. 1779 do 1828, oraz uwagi nad niemi dotyczące klimatu Polski ; rzecz wypracowana r. 1829 przez Wojc. Jastrzębowskiego.

Od dnia 20 listopada 1825 r. zaczyna się szereg postrzeżeń dokładniejszemi narzędziami robionych w obserwatoryum astronomiczném warszaw., nie długo po wystawieniu tego zakładu. Postrzeżenia zapisywane są cztery razy dziennie, to jest o godz. 6 i 10 rano i 4 i 10 wieczór, i odnoszą się do wysokości barometru, termometru najwyższego i najniższego stanu temperatury, wilgotności powietrza wskazywanej psychometrem Augusta, kierunku wiatru, stanu nieba, ilości wody z deszczu i śniegu. Od r. 1825-1835 czynił postrzeżenia Jan Baranowski, następnie p. Adam Prażmowski, a od r. 1851 p. Leopold Berkiewicz. Postrzeżenia te po wykonaniu potrzebnych redukcyi zapisują się szczegółowo w osobny dziennik, prócz tego od r. 1841 co miesiąc ogłaszane są w Bibl. warsz. z dołączeniem przy końcu roku tablicy ogólnej rocznej.

Klimatologią Polski wiele się u nas zajmował Jerzy Bogumił Pusch, najprzód jako professor szkoły górniczej w Kielcach, a później intendent mennicy warszawskiej. Wypadki postrzeżeń metereologicznych czynionych przez siebie w Kielcach i oznaczenie z nich wyniesienia niektórych miejsc nad poziom morza, ogłosił w dziele swojém: Geognostische Beschreibung von Polen so wie die uebrigen Nord-Karpaten-Laender, von Georg Gottlieb Pusch 1831. W Warszawie zajmował się również postrzeżeniami metereologicznemi,