Jędrzej Moruczewski (ur. d. 4 lutego r. 1802 w Poznańskiem, zmarł dnia 20 lutego 1855 r. Pierwsze nauki pobierał w Poznaniu następnie w Kaliszu, uniwersyteckie zaś odbył w Niemczech; naprzód w Lipsku, potem w Hejdelbergu, gdzie się nauce historyi, prawa i filozofii poświęcał. Był współpracownikiem Dziennika Powszechnego Warszawskiego, Mrówki poznańskiej i wielu innych; w dziele: Starożytności Polskie, wydaném w Poznaniu, wszystkie artykuły o Prawach, Wojsku, są jego pióra.

Największe atoli zasługi pisarskie położył Moraczewski jako dziejopis Polski w dziele przez siebie napisaném pod tytułem: Dzieje Rzeczypospolitej Polskiej. W niém to doprowadził Dzieje až do r. 1668 w 9 sporych tomach w latach 1842 55, podzielonych na 29 ksiąg, a które obejmują 9 wieków. Szkoda że los zawistny usunąwszy go zawcześnie z pośród żyjących, niepozwolił mu dokonać dzieła, nad którém ze znakomitym talentem, z niezmordowaną usilnością i z wielkiém zamiłowaniem przedmiotu pracował. Stanowisko jego jako historyka zupełnie niezawisłe, sposób zapatrywania się na dzieje Polski zupełnie nowy i oryginalny, rzut oka na wypadki pewny i jasny, nadewszystko ogarnienie całości dziejów narodowych w jeden żywot pełny, roz wijający się przed naszemi oczyma we wszystkich funkcyach swoich politycznych, spółczesnych i duchownych, tak jak wiek po wieku wzrastał i rozmagał się, to też dzieło to historyczne jedyne w swoim rodzaju pod względem obszernych rozmiarów, bogatej treści i wydatnéj fizyognomii, rokuje autorowi trwały pomnik w pamięci potomnych i w literaturze ojczystéj.

Joachim Lelewel (były profesor historyi w Krzemiencu i Wilnie a później w Warszawie, gdzie był i bibliotekarzem przy książnicy uniwersyteckiej). Duszą i ciałem oddany swemu przedmiotowi, zdaje się być niezmęczonym; jedną ręką wstrząsa zapleśniałą przeszłość a drugą wskrzesza urocze jej postacie. Zagarnął całą dziedzinę dziejopisarstwa pod siebie: jeografią, numizmatykę, stronę historyczną prawodawstwa,

bibliografią i właściwe dzieje, własne i powszechne. Jeniusz nadzwyczajny; sam bada, opisuje i rytuje mapy i pieniądze. Dzieła jego są: Edda. Wilno 1807. Rzut oka na dawność Litewskich narodów i związki ich z Herulami. Wilno 1808. Historyka. Warsz. 1815, tudzież p. n.: O historyi i jej rozgałęzieniu i naukach związek z nią mających. Warsz. 1816. Badania starożytności we względzie jeografii. War. 1818. Dzieje starożytne Indyi. Warsz. 1820. Odkrycia Kartagów i Greków na oceanie Atlantyckim. Warsz. 1821. Ostatnie lata panowania Zygmunta Starego i początek panowania Zygmunta Augusta. Warsz. 1821. Porównanie Czackiego i Naruszewicza. W Roczniku Tow. Warsz. Przy. Nauk. Rozbiory dzieł obejmujących albo Dzieje, albo rzeczy polskie różnemi czasy ogłoszone, w jedną księgę zebrane. Poznań 1844. Bibliograficznych ksiąg dwoje. War. 1823. Stare pieniądze w Trzebuniu wykopane. Warsz. 1826. Dzieje polski. Warsz. 1829. 2gie wydanie powiększone dodatkami, oraz rysem literatury polskiej przez L. R. z 12 tablicami i mapkami. Warsz. 1853 w 16ce. Dzieje powszechne 4 tomy. Wrocław 1849 i t. d. i Warsz. u Orgielbranda 1853 Album rytownika polskiego 45 tab fol. wzdłuż Poznań 1854. Geographie du moyen àge. Atlas composé de 50 planches gravées par l'auteur, contenant 145 figures et cartes generales ou speciales de 88 geographes arabes et latins de differentes epoques etc. in fol. Wrocław 1851. ' Geographie du moyen àge, Accompagnée d'atlas et de cartes dans chaque volume. 4 Vol. gr. in 8vo z 12 mapami ryt. i drzeworytami. Wrocław 1852. Narody na ziemiach Stowiańskich przed powstaniem Polski. W dziejach narodowych spostrzeżenia. Tom do Polski wieków średnich wstępny z 6 tablicami i 4ma mappami w wielkiej 8ce. Poznań 1853. Polska wieków średnich, czyli w dziejach narodowych polskich spostrzeżenia. Tom I zawiera: Pisarze dziejów w Polszcze przed Długoszem. Uwagi nad Mateuszem i księgą jego. Cześć Bałwochwalcza Słowian i Polski. Mogita Ruszcza płaszczyzna. Winulska Sławiańszczyzna. Po

znań 1855. Tom 2gi ma: O związkach z Niemcami królów polskich i tytule ich królewskim. Zdobycze Boleslawa Wielkiego. Bolesława Śmiałego upadek. Grobowe napisy i grobowce w Poznaniu i Ossiaku. Opisanie Polski i jej sąsiedztwa za Czasu Bolesława Krzywoustego. Pozn. 1856. Tom III: Początkowe prawodawstwo polskie cywilne i kryminalne, objaśnione we dwu pismach: 1) Hist. rozbiór prawodaw. pols. cywilnego i krymin. do czasów Jagiellońskich; z przydatkiem dyplomatów. 2) Krytyczny rozbiór statutu Wiślickiego, z tablicami dla objaśnienia składu tego statutu. Poznań 1851. Tom IV ma: Rozpatrzenie niektórych względów i Pomników prawodaw. Wyrazy prawne i zakończenie. Ocalenie Polski za króla Łokietka. Drzwi kościelne Plockie i Gnieźnieńskie. Pieniądze Piastów. Oświecenie i Nauki w Polsce aż do wprowadzenia do niej druku. Ostatnie pojrzenie na Polskę średnich wieków. Poznań 1851. Polska Dzieje i rzeczy jej rozpatrywane, wyszło dotąd 3 tomy. Iszy Tom obejmuj: 1) Dziejopisarstwo. 2) Chronologia. 3) Historya. 4) Geografia. 5) Polityka. 6) Kultura. 7) Abecadłowy rozkład znamie-... nitych ludzi. 8) Rozmaitości. Poznań 1856. IIIci Tom: Uprzednia myśl czyli słowa do poszukiwań wstępne. Uwagi nad dziejami Polski i ludu jéj. Historyczna paralela Hiszpanii z Polską w 16, 17, 18 wieku. Poznań 1855. IVty Tom obejmuje. Dostojności i urzędy. Herby w Polsce. Pojedynki w Polsce. Grobowe królów polskich pomniki. Pszczoły i Bartnictwo w Polsce. Poznań 1856 4tomy, następne drukują się. Teodora Wagi Historya królów i książąt polskich krótko zebrana dla lepszego pożytku wydaniem wileńskiem znacznie przerobiona i pomnożona. Do tego dołączony: Wyciąg z Geografii Polskiej przez X. Teodora Wagę w r. 1767 skreślonej i ogłoszonéj. Poznań 1857.

Józ. Łukaszewicz (były bibliotekarz książnicy Raczyńskich w Poznaniu) poświęcił się całkiem dziejom: Wiadodomości historyczne o dysydentach w mieście Poznaniu. Poznań 1834. Obraz hist. statystyczny Poznania t. 2 Poznań

1838. Dzieje wyznania helweckiego 2 tomy. Poznań 1843. Historya szkół w Koronie i na Litwie 4 tomy. Poznań 1849-51. Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce. Poznań 1853. Krótki opis historyczny kościołów parafialnych w dawnej dyecezyi Poznańskiéj 3 t. 1szy tom Poznań 1858; dwa następne w druku. Wszystkie te dzieła zawierają mnóstwo szczegółów i ważnych zasobów dla dziejów oświaty. Główna zasada Łukaszewicza na tém polega, że opracował starannie ustępy z dziejów prawie dotąd nietkniętych.

Aleks. Wact. Maciejowski (ur. 1792 w Kalwaryi; pierwsze nauki pobierał u Pijarów w Piotrkowie; ztamtąd udał się do Krakowa, gdzie się uczył i pracował pod okiem Bantkiego; od r. 1810 14 słuchał nauk uniw. wrocławskim; potém udał się do Gietyngi, gdzie w krótce stopień doktora prawa pozyskał; 1818 uczył liter. star. w liceum warsz. 1819 mianowany prof. prawa rzym. w uniw. warsz. a 1837 sędzią фу Итаят но Trybunału cywilnego mazowieckiego, potém prof. przy gimn. Warka More d. 14 lutego warsz. i akad. duch. Rzymsko-katolickiej. Większe jego 1883. Licarlalqodzieła są następujące: Historya prawodawstw Słowiańskich 4 tomy. Warsz. 1832–35. Pamiętnik o dziejach, piśmiennictwie i prawodawstwach Słowian tomów 2 Petersburg 1839. Polska aż do połowy XVII w. pod względem oświaty i t. d. Warsz 1842. Pierwotne dzieje Polski i Litwy. Warsz. 1846. Roczniki i kroniki Polskie i Litewskie. Warsz. 1850. Piśmiennictwo Polskie 3 tomy. Warsz. 1853. Obecnie wychodzi: Historya prawodawstw słowiańskich znacznie pomnożona i przerobiona w 5ciu tomach.

Teodora Narburta Dzieje Litwy t. 9 Wil. 1836 42, wspominamy jako wzór pięknych chęci, gdyż brak krytyki i tylko po kronikarsku są wypadki ustawione. Dzieje narodu litewskiego w krótkości zebrane z dołączeniem potoku dochodzeń ludu litewskiego i czterech tablic rodowych Xiążąt litewskich. Wilno 1847. Pomniki do dziejów lilewskich pod względem historycznym, obyczajowym, archeologicznym i t. d. Wilno 1846. Pomniejsze pisma history

czne szczególnie do historyi Litwy odnoszące się, z 10 rycinami. Wilno 1856.

Mikołaj Malinowski, znakomity historyk, opracował krytycznie: 1) Dzieje Jagiellończyków panujących w Węgrzech i Historyą sławnej rodziny Łaskich. Wilno 1844. 2) Źródła do dziejów polskich, gdzie czytamy jego przedmowę i dwie biograficzne wiadomości o Grzymułtowskim i Filonie Kmicie. 3) Dzieje Korony polskiej i W. X. Litew. od r. 1380-1535 przez Wapowskiego, wytłumaczył i cennemi przypiskami zbogacił. Wilno 1847, 3 tomy. 4) Pamiętniki o dawnej Polsce z czasów Zygmunta Augusta, obejmujące listy Jana Fran. Commendoniego do Karola Boromeusza z biblioteki Barberińskiej wytłumaczył Józef Krzeczkowski, a Wiadomość o życiu Commendoniego, tudzież potrzebne sprostowania i objaśnienia dodał Malinowski, 2 tomy. Wilno 1851. 5) Żywoty arcyb. gnieźn. opisał Bużeński z niewydanego dotąd rękopismu łacińsk., na język polski przełożył Michał Bohusz Szyszko, wstęp i wiadomość o założeniu arcybisk., tudzież o jedenastu późniejszych prymasach do zgonu księcia Michała Poniatowskiego, dodał Malinowski, ale dotychczas wyszły tylko 2 tomy. Wilno 1852.

Waleryan Krasiński, † 12 grudnia 1855 r. w Edynburgu w wieku podeszłym, dopiero wygotował w języku angielskim z wielkim publicysty sukcessem, prócz innych: Historical sketch of the reformation in Poland. London 1846; Lectures on the religions history of the Slavonie nations. London 1849; przełożone na francuzki Slavonia, Paris 1853. Przed zgonem zaczął wydawać historyą polską.

Karol Sienkiewicz wydał: Skarbiec historyi polskiej. 4 tom. Paryż r. 1839-1842. Tenże przełożył Rozprawę M. Cullocha o pożytku, postępach, przedmiotach i ważności ekonomii politycznej. Warsz. 1828.

Leonard Chodźko ur. 1800, dostawszy się 1818 do Francyi, w niej pozostaje, zajęty gromadzeniem materyałów do dziejów polskich, a ile mógł czuwał nad publikatami paryzkiemi aby niedorzeczności o Polsce nie głosiły. Sam wy