węgierskiego i Stanisława biskupa i patrona Polski. Wiedeń 1509. Wiersze godowe (Eithalamia:) dla Zygmunta I. raz gdy się ten żenił z Barbarą Zapolską, Kraków 1512 drugi raz z Boną Medyolanką Kraków 1513. Nie mniej jest ważną zasługą Krosnianina, iż wykształcił kilku znakomitych poetów łacińskich, jak Jana z Wiślicy, Jana Dantyszka, Agrykolę i t. d.

Jun z Wiślicy jest twórcą poematu o wojnie pruskiej Kraków 1526 jestto śpiewak, ale już nie prosty opowiadacz lecz klassyczny naśladowca Enejdy.

S. Kazimierz królewicz polski, był młodszym bratem Władysława króla czeskiego a starszym od Jana Olbrachta Alexandra, Zygmunta I i kardynała biskupa krakow. Ferdynanda. Umarł na suchoty w Wilnie 1480 i tamże pochowany. Napisał w młodości pieśń na cześć Panny Maryi. Omni die, dic Marie.

2. Proza.

§. 42. Co w kraju było zdolniejszych ludzi, jak Długosz, Ostroróg, Grzegórz z Sanoka, Kopernik, wszyscy pisali po łacinie; lecz że się stało koniecznością znać księgi zakonu i wiedzieć, co zamyka w sobie własne prawodawstwo, ztąd naprzód znachodzimy te dwa przedmioty na polskie przekładane. Następnie przyszło do rozszerzenia tego koła innemi wiadomościami, aż w końcu tego okresu ośmiela się Chwalczewski wystąpić jako dziejopisarz.

§. 43. Pomniki.

a) Przysięgi sądowe z akt sieradzkich od 1386 r. b) Biblia z r. 1390-1455. Podług podania Długosza królowa Jadwiga posiadała w tłumaczeniach z łacińskiego na polskie: Stary i nowy zakon, Kazania (homilie) czterech doktorów, Mowy i męczeństwa świętych, Rozmyślanie i modlitwy blog. Bernarda έ. Ambrożego, Objawienie s. Brygity, i wiele innych ksiąg (z łac. na pol. tłumaczonych). Odkryty na Węgrzech w Szarosz-Pataku rękopis biblii polskiej według napisu na nim

należał do Zofii, czwartej żony Jagiełły, rodem księżniczki kijowskiej, tłumaczył go zaś dla niej ksiądz Jędrzej z Jaszowic, jéj kapelan, a przepisał Piotr z Radoszyc w Nowém-mieście (Korczynie) 1455. Prócz tego znaleziono w Hamburgu dwie karty polskiego przekładu Pisma Świętego proroctwo Daniela obejmujące, i pokazało się, że pochodzą z biblii Szarosz-patackiéj, gdyż je wydarto z niej; później jeszcze jeden ułamek téj biblii z Królewca nadszedł i znalazł się urywek tłomaczonéj ewanielii ś. Łukasza w XIV stuleciu. A. W. Maciejowski po rozważeniu wszystkich okoliczności i zbadaniu tak języka jak i pisma wnosi, że biblia ta jest ową dla królowej Jadwigi wytłomaczoną, a Jędrzej z Jaszowic tylko ją wygładziwszy, sam na nowo nie tłumacząc, przygotował dla Zofii i zyskał sławę tłumacza; tudzież że ta jego praca zaginęła. Podług rękopisu Jędrzeja z Jaszowic przepisany inny egzemplarz na pargaminie miała niegdy posiadać rodzina Krotowskich.

c) Modlitwy w czasie kazania używane z XIV i XV stulecia.

d) Modlitwa Pańska, Pozdrowienie anielskie, Skład apostolski i Dziesięcioro przykazań, z tegoż roku.

W książnicy Załuskich była Agienda kościelna poprawna z rozkazu Mikołaja Trąby arcyb. gnieź. († 1422), a Prażmowski bisk. płocki miał w autografii Agiendę poprawną, przełożoną na polskie przez mistrza Trzcianę, kaznodzieję archikat. Lwowskiej z rozkazu Pawła Tarły a w skutek życzenia Dzierzgowskiego prymasa. e) Modlitwy mszalne kapłańskie (canon missæ), pisane między 1417 a 1450 r. wydał A. W. Maciejowski. f) Podręczna książka dla bractwa ś. Franciszka w Bydgoszczy z r. 1422 i drugi rękopis z r. 1515 znajduje się w książnicy Kórnickiej.

g) Modlitwa do Najs. Panny z r 1444. h) Wyznanie wiary Husyckie z r. 1450. i) List o twarzy Chrystusa z r. 1450.

k) Swiętosław z Wocieszyna (mistrz i doktor, kustosz kościoła ś. Jana w Warszawie), wytłumaczył Statut Wislicki i Jagiellońskie ustawy r. 1449 i 1450. Podług rękopisu puławskiego wydał je Lelewel wraz z niżéj wyrażonemi pod napisem: Pomniki języka i uchwał polskich i mazowieckich z XV wieku. Wil. 1824. 1) Maciej z Rożana (pisarz skarbowy, kanonik warszawski i pleban w Czersku) wytłumaczył około r. 1450 Statut Mazowiecki; wydał go Lelewel; jak wyżej.

1) Bezimiennego przekład z r. 1503 Statutu Wiślickiego i Jagiellońskich ustaw; jak wyżej.

m) Ortyle przysiążników prawa Magdeburskiego. Są tłumaczeniem najpodobniej do prawdy z języka niemieckiego wyroków (Urtheil), które moc prawa posiadały. Najstarszy dotąd znany rękopis, bo z r. 1450 posiada zakład imienia Osolińskich; z r. 1500 odpis jest w posiadaniu Kaz. Strączyńskiego w Warszawie; według trzeciego, pisanego r. 1501, wydał je M Wiszniewski (w Hist. lit. Pol. t. V.), a o czwartym odpisie z r. 1533 tamże wspomina.

n) Szczegóły o życiu panny Maryi, ś. Anny i ś. Joachima; znalazł rękopis A. W. Maciejowski w Sieniawie i odnosi go do pierwszej połowy XV stulecia. o) Mikołaj z Blonia (doktor prawa kanonicznego, kanonik warszawski i pleban czerski, żyjący w połowie XV stulecia). W jedném jego łacińskim dziele znalazł się ustęp w polskim języku, zawierający wykład Pisma Świętego.

p) Powieść o Urbanie papieżu z r. 1468.

r) Książeczka do nabożeństwa, na której się modliła ś. Jadwiga. Taki napis znajduje się na oprawie tego rękopisu, który naprzód wydał Jan Motty professor w Poznaniu r. 1823 a powtórnie wydano go w Krakowie 1849 z dołączeniem, podług teraźniejszéj pisemności. W Wilnie zaś w roku 1856, wyszła na nowo przejrzana i wydana przez X. A. Lipnickiego. A. W. Maciejowski na

zywa go Książeczką Nawojki, gdyż to imie wewnątrz przychodzi, i wnioskuje, że jest płodem drugiej połowy XV stulecia.

s) Pamiętniki Janczara w War. r. 1828 wydane z rękopisu Berdyczowskiego. W ostatnich czasach stało się pewném, że te pamiętniki są dziełem rodowitego Serba Konstantego syna Michała Konstantynowicza z Ostrowicy, który z wojska ojczystego dostał się był do nie woli tureckiej, tu janczarem zostać i zbisurmanić się musiał, a następnie, gdy Mahomet wojował w Bosnii, zrobił go przełożonym nad zamkiem Zwyczajem, i gdy Maciéj Korwin król węgierski (1458-1490) opanował ten zamek, Konstanty dostał się w moc chrześciańską, przyjął służbę u zwycięzcy i w tym czasie swoje pamiętniki napisał. Prócz Berdyczowskiego wykryły się jeszcze: rękopis kórnicki, zupełniejszy od poprzedniego, i trzeci, podobno Linowski, około Grodna r. 1838 odkryty, własnością Władysława Trębickiego będący. Prócz tego są z nich wypisy: jedne w książnicy Załuskich w Piotrogrodzie, a drugie przy rękopisie Jana Tarnowskiego hetmana: Księgi o gotowości wojennej, odkrył w Wilnie Eustachy Tyszkiewicz. Są tedy niewątpliwie tłumaczeniem na polski język. Na czeski przełożone wyszły dwa razy, jeszcze r. 1565 i 1581. Krzemieniecki t) Stanisław Chwalczewski (starosta kabrych, dziedzic porozonego w Wielkopolsce, Raszkowa, zapewire miasteczka nad Briestrem leżącego, żył między r. 1506 a 154. Jego Kronika Polska, dotąd dopiero podług jedynego a uszkodzonego rękopismu puławskiego w Warszawie r. 1829 wydana przez Łukasza Gołębiowskiego (brakuje pierwszych siedmiu rozdziałów, sięgających aż do początków panowania Bol, tudzież rozdziałów XV i XVI, z czasów Bolesława II), kończąca się na Bolesławie Wstydliwym, według badań Leona Borowskiego ącz ze źrówyłącznie Miechowity deł pospolitych czerpał mianowale zas Dugosza, zasłu• Obang Edw. Schirmera: Stanisław Chuwatyzewski i jego i jego Kronika w lwow. Przewodniku nauk. i liker. R. 1886 miesige Lucky : Marzec.

u)

guje na uwagę jako pierwsze dzieło w tym przedmiocie po polsku napisane.

Lenart z Balic (około 1510 r. skreslil: Żywot Aleksandra W., z którego ma dać wyjątki A. W. Maciejowski.

Jest ślad, żeśmy mieli Zielnik Polski, przełożony przez Rzymskich mistrzów (?) w Krakowie r. 1423 dla Stanisława Gastolda wojewody trockiego, i że w r. 1588 z polskiego przetłumaczono go na język ruski, lecz ten rękopism ruski zgorzał w Moskwie r. 1812. Podaje tę wiadomość Rychter w Historyi medycyny w Rosyi. Pod napisem zaś: Lekarstwa doświadczone, które zebrał uczony lekarz Pana Jana Pileckiego. Ktemu są przydane lekarstwa końskie, z ćwiczeniem tegoż lekarza i t. d. wydał Marcin Siennik r. 1564 księgę lekarską, składającą się ze 191 listów w 4ce, a ułożoną jeszcze przed koronacyą króla Aleksandra, i o niej mówi: ,,W tém jego dziele z ksiąg Słowiańskich zebraném si„ła było Słowiańskiej szerokiéj i grubo Mazowieckiėj „albo staropolskiej mowy, któréjby dzisiejszych czasów „dziesiąty przynajmniej wyrozumieć nie umiał.“

§ 44. Kazania po polsku pisane pokazują się już także z końcem XIV stulecia; urywek takiego i kazanie z r. 1420 wraz z nabożeństwem przy kazaniu używaném posiada A. W. Maciejowski. W Janockim (III, 231) jest ślad że dość gruby tom kazań polskich Zbigniewa Oleśnickiego arcb. gnieźnieńskiego znajdował się w archiwum kapituły gnieźnieńskiej.

Z kaznodziejstwa słynęło w tym okresie wielu, jak Stanisław ze Skarbimirza, który miał mowę na pogrzebie królowej Jadwigi r. 1399 (sam wytłumaczywszy umieścił ją Wiszniewski w Hist. Lit. Polskiej t. V.) i jako pierwszy rektor akademii Jagiellońskiej pierwszą mowę akademicką (tamże w t. V).

Mikołaj z Blonia tak nazwany od wioski pod Warszawą, uczeń akademii krakowskiej, wsławił się jako kaznodzieja i kanonista. Żył przed środkiem XV wieku;