źnieńskiem; 1752 zostawszy Pijarem jakiś czas podróżował jako ochmistrz; następnie uczył młodych Pijarów w Szczucinie, potém 1775 wszedł do Towarzystwa ksiąg element. i wtedy mu polecono napisać Polską grammatykę, za którą go Stan. August zaszczycil złotym medalem. Po 1794 przebywał w Morawie i Czechach i tu się uczył pobratymczych języków; 1800 powołany do T. P. N. i 1804 zwiedzał szkoły Polskie z poruczenia rzadu Pruskiego. Wkrótce wezwał go Stan. Potocki do Izby edukacyjnej, a Zgromadzenie Pijarskie obrało swoim rządzcą; † 14 lutego 1817). Kopczyński pierwszy napisał systematycznie Grammatykę języka Polskiego i Łacińskiego dla szkół narodowych, na 3 cz. podzieloną, Warsz. 1778, i Przypisy do niej należące w tyluż tomach. Uklad gramatyki dla szkół narodowych, z dzieła już skończonego wyciągniony, Warsz. 1785 Rozprawa o duchu języka Polskiego, War. 1804. Nauka o dobrém piśmie, War. 1807. Essai de grammaire polonaise, practique et raisonnée pour les Francais, Var. 1807. przypisał Napoleonowi. Poprawa błędów w ustnej i pisanej mowie Polskiej, War. 1808. Gramatyka języka Polskiego, dzielo pośmiertne, War. 1817. Wdzięczni ziomkowie uczcili go medalem z napisem: Za gramatykę języka Polskiego 1816 r. Zasługują jeszcze na przytoczenie jego prace: Zbiór nauki chrześciańskiej i obyczajowej 1786 r. Małe to pismo w ilości kart, ale ważne ze zdań i prawd objętych, nosi na sobie cechę ewangelicznéj prostoty. Po kilkakroć przedrukowane znajdowało się w ręku młodzieży i naucza zasad religii i obyczajności. Prawidła przystojności i obyczajności, Warszawa 1806. Podają także wielce rozsądne uwagi młodym, względem przystojnego zachowania się w towarzystwie ludzkiem.

Franciszek Szopowicz urodził się 1762 na Żmudzi w powiecie Połągowskim pobierał nauki u Jezuitów w Krozach a po ich zniesieniu w Kretyndze, dalej w akademii krak. W r. 1785 zostaje tamże nauczycielem przy lyceum, a w dwa później lata jako professor matematyki i logiki przeznaczony do szkoły warszawskiej. Tu ośmielił po raz pierwszy pióro

swoje i napisał: Uwagi nad arytmetyką i algebra Luliera, a wykazawszy jednocześnie niedostateczność logiki Kondyllaka oba te dzieła komis. edukacyj. pod rozwagę podał. Uwagi te były tak gruntowne i ogólnemu rozwijającemu się właśnie planowi edukacyjnemu odpowiednie, że komis. eduk. po rozpatrzeniu się w nich Szopowicza na członka Tow. element. powołała. Odtąd ciągle Szopowicz w zawodzie naukowym pracował, a znoszenie się jego z ks. Onufr. Kopczyńskim względem języka polskiego, mianowicie jego pisowni, taką mu wziętość w Tow. przyj. nauk warsz. zjednało, iż na członka został wezwany. Wywięzując się rychło z zaszczytnego dla siebie powołania Szopowicz w r. 1811 przesłał Towar. Przyj. nauk obszerną swą rozprawę Opisowni polskiej jeszcze w r. 1809 napisaną a dopiero w roku 1827 w Krakowie drukiem ogłoszoną pod tytułem: Uwagi nad samogłoskami i spółgłoskami. Zmiany w pisowni polskiej przez niego w tej rozprawie za potrzebne uznane, tyle się z naturą naszego języka zgodnemi okazały, iż za powszechne prawidła pisowni obecnie są przyjęte. W r. 1818 objął katedrę matematyki niższéj przy uniwer. Jagiell. Wr. 1831 był wybranym przez zgromadzenie akademickie jako senator w składzie rządu Rplitéj krakow. W r. 1833 zyskał pensya emerytalną, a dnia 5 maja 1839 przeniósł się do wieczności.

Alojzy Feliński napisał: Rozprawa o ortografii która znajduje się w dziełach jego. Tu należy także: Rozprawa o metryczności i rytmiczności języka polskiego szczególniej o wierszach polskich przez Józ. Elsnera, z przykładami rzecz objaśniającemi przez K. Brodzińskiego War. 1810. J. N. Kamińskiego: O filozoficzności języka polskiego (w Haliczaninie).

J. F. Królikowski (ur. 1781, uczęszczał 1793 do szkół normalnych w Sanoku, do gimnaz. w Przemyślu a nauk filozof. słuchał w Zamościu, prawnych zaś we Lwowie i był krótko sędzią w Galicyi; 1808 zastępcą nauczyciela w Zamościu, 1809 rachmistrzem przy rządzie cent. Gal., 1814 prezydentem miasta Radomia a od 1820 31 na profesor

stwie w Pozn., w Warszawie inspektorem szkół, † 17 kwietnia 1839). Prócz innych dzieł do nauki języka ściągających się wyszła jego: Prozodya Polska czyli o śpiewności i miarach języka Polskiego z przykładami w nótach muzycznych, Pozn. 1821.

Samuel Bogumil Linde (ur. w Toruniu 1771; nauki odbył w Lipsku, gdzie go zaraz wezwano około 1793 na lektora języka Polskiego; od 1805 rektorem liceum Warsz; później prezesem Tow. do ksiąg elementarnych i radzcą izby eduk. i w kom. oświecenia aż do 1835; † 1843). Wiekopomnéj zasługi dziełem jego: Słownik języka polskiego, t. 6, Warsz. 1807-14 objaśniony innemi Sławiańskiemi. Za pracę tę wybito mu zloty medal. Wychodzi nowe wydanie we Lwowie w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskiego 4to. Choć dzisiaj niedostateczny pod wielą względami, a szczególniej ze strony etymologicznej, pozostanie jako pomnik rzetelnej uczoności. Napisał Linde kilka rozpraw, a mianowicie o literaturze rossyjskiej, umieszczoną w pamiętniku Warsz. z powodu ukazania się bibliografii Sopikowa. Jego pióra są także: Rys historyczny literatury ludów słowiańskich, którego pierwszą część stanowi historya literatury Grecza z dodatkami, w 2ch tomach Warsz. 1823. Ostatucie litewskim. Warsz. 1816.

Wymienimy kilka innych prac słownikarskich: Słownik polsko-łaciński do szkólnego użycia, w którym oprócz szczególnych wyrazów, trudniejsze zdania i zwroty częściej używane mowy pol skiej na język łaciński są wyłożone. (K. Trojańskiego). Wroc. 1819. Słownik łacińsko-polski przez ks. S. Czerskiego napisany 2 tom. Wilno 1822. i n. Słownik polsko-łacińsko-francuzki na zasadach słowników, Knapskiego, Danneta Troca, ułożony i pomnożony przez ks. Litwińskiego 2 tomy Warsz. 1816. Słownik polsko-niemiecki, bezimiennie wydany r. 1804 w Wroclawiu jest praca J. S. Bandtke). Grammatyka polska dla Niemców, trzy pomnożone wydania tegoż pisarza.

§ 141. Pisma czasowe, które w tym okresie wymienić także wypada. Pierwszém pismem stałem peryodycznem, które wychodziło w mowie ojczystej i przez lat 12

począwszy od 1764 istniało był Monitor. Wielu uczonych pisywało dla niego artykuły. Zabawy przyjemne i pożyteczne wychodziły od r. 1769-1777 naprzód pod redakcyą Naruszewicza a potem Albertrandego, wyszło ich tomów 16. Pamiętnik polityczny i historyczny przypadków, ustaw, osób, miejsc i pism, wiek nasz szczególniéj interesujących. Warsz. 1782 do 1792 wychodził co miesiąc jeden numer pod redakcyą księdza Piotra Switkowskiego exjezuity, który umarł r. 1793. Magazyn Warszawski pięknych nauk, kunsztów z różnych wiadomości dawnych i nowych dla zabawy i pożytku osób płci obojej, wszelkiego stanu i majątku wychodził w Warszawie 1784 i 1785. Polak patryota, dzieło peryodyczne przez towarzystwo uczone na rok 1785 zaczęte, wynosi 4 tomiki w 8ce. Dziennik handlowy i ekonomiczny wydawał to pismo co miesiąc od r. 1786 do 1793. w 8ce Podlecki. Biblioteka Warszawska literatury zagranicznej i narodowej etc. 3 części r. 1788. Rok fizycznomoralny czyli uwagi nad dziełami Boga, w porządku natury i opatrzności uważanemi, na każdy dzień roku rozłożone. Warsz. 1792. 4 tomy w 8ce, wydawcą bezimiennym byl Wincenty Roch Karczewski. Nowy pamiętnik warsz. czyli dziennik historyczno polityczny tudzież, nauk i umiejętności, wydawany przez Franciszka Dmuchowskiego co miesiąc od r. 1801 do 1805 w Warszawie, dla braku pokupu, mimo rzeczywistych zalet ustał. Dziennik Wileński w r. 1805 i 1806 co miesiąc wydawany w Wilnie w 8ce wydawcami byli Jędrzej Sniadecki, ks. Stan. Jundził i Józef Kossakowski. Powszechna gazeta literacka w Wilnie w r. 1806. wydawcami byli Ernest Grodek professor i Kazimierz Kontrym sekretarz i adjunkt akadem. wileń. Ks. Luskina Jezuita wydawał z polecenia króla Stanis. Augusta Gazetę Warszawską począwszy od r. 1773 aż do swojéj śmierci. W czasie czteroletniego sejmu kilka zjawiło się gazet w Warszawie jako to: Gazeta narodowa i obca. od 1 stycznia 1791 począwszy wychodziła dwa razy na tydzień po jednym arkuszu in folio; wydawcami byli Tadeusz Mo

stowski, Józef Weyssenhoff i Julian Niemcewicz. Korrespondent Warszawski zaczął wychodzić od 3 maja 1792. Gazeta Warszawska, wydawana przez A. Lesznowskiego deputowanego na sejm z miasta Warsz. Korrespondent war. pod redakcyą Wojc. Pękalskiego pisarza przy sądzie kassacyjnym. Wszystkie te pisma czasowe, oraz inne spółcześnie wychodzące wpływ znaczny na literaturę wywierały.