demiach lekcye biorą, napisane z przedmową Wawr. Miclera de Kolof, Część teoretyczna albo uważająca, edycyi czwartej. Wars. 1760. Wydawca Micler cieszył się że ten młody wyborny tlumacz chciał swych ziomków obeznać z nową filozofią, która dotąd tylko niektórym wyższego stanu osobom była znajo:na.

Kazimierz Narburt pijar jest autorem kilka razy wydanej książki pod napisem: Loika czyli rozważania i rozsądzania rzeczy nauka, według której każdy ma we wszy stkiem prawdy dochodzić i strzedz się fałszu. Wilno 1766. 69. 82. 91.

Jędrzej Cyankiewicz (kanonik Ś. Anny w Krakowie) przez niego: Loika czyli myśli z Lokka o rozumie ludzkim wyjęte. Kraków 1784.

Bezimiennego: Psychologia albo krótko zebrane lekcye elementarne o naturze i własnościach duszy podług exemplarza drukowanego tego roku w Siemiatyczach za rozkazem J. O. Xięż. Jabłonowskiej. Wars. 1786.

Jun Znosko (professor wileń) wydał przełożoną przez siebie Loikę Stefana Kondyliaka. Wilno 1802 i 1808, którą tenże dla szkół polskich na żądanie kommissyi edukacyjnéj napisał. Aż do ostatniego podziału Polski 1795 uczono podług niej we wszystkich uczelniach, lecz aż dotąd ani pierwotwór, ani przekład nie był wytłoczony.

Józef Kalasanty Szaniawski urodził się w Krakowskiem. Za księstwa Warszaw. był prokuratorem królewskim przy sądzie kassacyjnym do końca roku 1811, później zaś prezesem prokuratoryi generalnéj do r. 1821, następnie dyrektorem wydziału oświecenia i edukacyi komissyi rządowej wyznań i oświecenia z tytułem radzey stanu, aż do roku 1830, nakoniec członkiem rady stanu, tudzież rady wychowania publicznego. Umart w przejździe przez Lwów d. 16 maja 1843. Pisma jego są: Rady przyjacielskie młod. czcicielowi nauk i filozofii..... War. 1805, Lwów 1824. Co jest filozofia? War. 1802. O znamienitych systematach moralnych starożytności War. 1803. System chrystyanizmu.

War. 1803. Nakoniec: Rzut oka na dzieje filozofii od czasu jej upadku u Greków i Rzymian aż do epoki odrodzenia nauk.... Przydana rzecz o skeptykach moralnych i o szkodliwém dążeniu filozofii XVIII wieku. War. 1804. Starał się w tych pismach zwrócić ziomków uwagę na filozofią niemiecką.

Dzieł i pism o moralności było wiele, szczególniéj tłumaczonych z francuzkiego; wspominamy tu tylko o ważniejszéj pracy, a tą jest: Grzegorza Zacharyaszewicza (infulat i kanon. gniezn.) przełożony z francuz: Krótki zbiór starożytnych moralistów, 5 tomików Łowicz 1784 i 1787.

Filip Ner. Golański (zobacz niżéj) filozof i antyfilozof wydał: rozmowy o zarzutach i odpowiedziach dla dochodzenia prawdy. Wilno 1811. Logika czyli sztuka rozumowania przez księdza Przeczytańskiego. Warszawa 1816. J. Jasiński, antropologia o własnościach człowieka fizycznych i moralnych. Wilno 1818. Psychologia empiryczna i loika, dziela o filozofii professora Snell wyjęta i na polski język przełożona przez W. J. Chojnackiego. Warsz. 1818 Emmanuel Kant o pedagogice F. Rynka, tlumaczenie J. Bobrowskiego. Wilno 1819. O loice, metafizyce i filozofii moralnej przez księdza Anioła Dowgirda. Wilno 1821. Krótki rys loiki, wraz z historyą, ułożony przez J. E. Jankowskiego. Kraków 1822.

Dawid Pilchowski ur. 1735 r. w majątku Rutkiszkach dziedzicznym rodziców jego w kraju zwanym natenczas Zapuszczańskim. Słuchał nauk w Zgromadzeniu Jezuickiem i sam został Jezuitą, gdzie wkrótce podług zdatności i talentów młodemu oddano w zarząd konwikt wileński. Wyjechał później do Rzymu, gdzie towarzysząc generałowi swojego Zgromadzenia, zadziwiał Włochy, obszerną literatury wiadomością. Po zniesieniu Jezuitów został professorem literatury w uniw. wileńs. i rządzcą drukarni z której wiele pism wzorowych przedrukowane np. Skargi jemu winniśmy. Tak zajęty zdawałoby się, że do innych obowiązków nie zostawało mu czasu, atoli dopełniał on ich wiele i ważnych

był bowiem wizytatorem szkół później dziekanem a między temi przybrany będąc w charakterze suffragna biskupstwa wileńskiego, do pomocy dyecezalnego rządu, sam jeden go potém w najtrudniejszych czasach dotrzymał. Słynął niepospolitą nauką i najdobrotliwszą dla biednych opieką. Zostały po nim różne drukiem ogłoszone dzieła jako to: 1) Okrótkości życia, o życiu szczęśliwém, o opatrzności, o pokoju duszy, o stałości, mądrego Seneki ksiąg pięcioro. Wilno 1771 w 8ce. 2) Seneki o laskawości ksiąg dwoje, o gniewie ksiąg troje. Wilno 1775 w 8ce. 3) Seneki listy do Lucyusza 4 tomy tamże 1781 i 1782 w 8ce. Kaja Kryspa Salustyusza o wojnach z Katyliną i Jugurtą. Wilno 1767 w 8ce. Przekład i styl tłumacza jasny, zwięzły, jędrny i prawdziwie polskiego toku do czasów Zygmuntowskich zbliżony 5) O poddanych polskich bezimiennie i bez miejsca. Kraków 1788 w 8ce. 6) Odpowiedź na pytanie ižali nieczułość w wyższych wiekach ku poddanym tak była opanowała serca Polaków, iż uczeni nią nawet zarażeni zostali? dodatek do księgi o poddanych polskich. Wilno 1787. Wydał jeszcze naukę chrześciańską i uwagi moralne, tudzież napisał wiele mów na zagajenia coroczne prac szkólnych i kazań, które dotąd nie były drukowane. Cale życie swoje poświęciwszy naukom i cnotom, chciał jeszcze i po swoim zgonie który w r. 1803 nastąpił być pożytecznym, zapisując cały swój majątek na utrzymanie 12tu uczącej się młodzieży, 6ciu z mieszczan a 6ciu z szlacheckiego stanu. Jemu też przypisują pomnożenie i zrobienie dostępniejszą dla ogółu biblioteki uniwersyteckiéj.

§. 130. W estetyce. Ignacy Włodek (ksiądz zmarły w Rzymie) wydał: O naukach wyzwolonych w powszechności i szczególności księgi dwoje. Rzym 1780. Przyłączony do tego dzieła słownik polski dawny, czyli zebranie słów dawnych zaniedbanych polskich, z ich tłumaczeniem. Znakomite to dzieło przedmiotem i wykładem, do ozdób literatury tego okresu należy.

Filip Neryusz Golański urd. w Krakow. r. 1753 +25

stycznia 1814. Był naprzód professorem wymowy w Warszawie i tu wydał pierwszy raz swoje dzieło O wymowie, za które nagrodzony został od króla Stanisł. Augusta medalem. Później otrzymał katedrę wymowy i pisma św. w akademii wileńskiej i tam jako professor wysłużony życie zakończył. Dzieło O wymowie i poezyi. Wilno 1788. Przedrukowano kilka razy gdyż takowe do nauki po szkołach używano. Wymienione dzieło pomimo usterek zasługuje na tę zaletę, że było pierwszą retoryką w języku polskim ułożoną.

Euzebiusz Słowacki (ur. 1772 we wsi Podhorcach w Galicyi; 1792 miernikiem królewskim, później nauczycielem domowym na Wołyniu, następnie professorem w Krzemieńcu a od 1811 w akademii wileńskiej † 28 paździer. 1814. Wszystkie jego pisma, w których właściwie szedł za gustem francuzkim, wyszły w zbiorze: Dzieła Euzeb. Słowackiego t. 4. Wilno 1824 i 1826 i znachodzimy w nich: teoryę smaku w dzielach sztuk pięknych, uwagi nad językami, sztuką pisania i postaciami mowy; teoryę wymowy i poezyi; o sztuce dobrego pisania w języku polskim; nakoniec rozbiory pisarzów i przykłady stylu w prozie, przekłady poetów rzymskich i t. d.

§. 131. Prawo znalazło kilku dobrych znawców i pisarzy. I tak:

Antoni Popławski (urodził się w Krakow. 1739). Wstąpiwszy do Zgromadzenia pijarskiego za staraniem Stan. Konarskiego, zwiedził obce kraje, a mianowicie Rzym i Paryż. W r. 1778 został członkiem towarzystwa do układania ksiąg elementarnych, a w r. 1780 sekularyzowany rządził akademickiem seminarium w Krakowie aż do śmierci która nastąpiła r. 1786. Wydał: 1) Zbiór niektórych materyi politycznych przez A. P. Warsz. 1774 w 8ce. Dzieło to z wielką znajomością rzeczy i dobrą napisane polszczyzną, dzieli się na 4ry części, z których dwie zawierają o ekonomii politycznej. W 3éj są uwagi o rządzie wewnętrznym, 4éj o zewnętrznym rządzie Rplitéj. 2) O rozporządzeniu i wydo

skonaleniu edukacyi obywatelskiej. Wars. 1775. 3) Nauka moralna dla klassy I, II i III. Kraków 1785. 4) Mowa w rocznicę ustanowienia Towar. Elementarnego. Warszawa 1780. 5) Mowa przy otworzeniu seminarium nauczycielskiego. Kraków 1780.

Hieronim Strojnowski (ur. 1752 w wojew. ruskiem); jako Pijar uczył początków w Złoczowie i Międzyrzeczu, a potém w Warszawie wykładał prawo natury polityczne i narodów; 1781 tegoż uczył w akademii wileńskiéj, następnie w Krakowie prefektem seminarium akademickiego. Po przejściu do duchowieństwa świeckiego, kanonikiem kijowskim, tudzież plebanem w Korcu, 1793 członkiem komissyi edukacyjnej i akademii florenckiej; i znowu nauczycielem prawa w Wilnie, wkrótce rektorem tamecznego uniwersytetu; współcześnie mianowany biskupem łuckim, po złożeniu zaś rektorstwa biskupem wileńskim † 1816. Pierwszy wystąpił z teoryą prawa przyrodzonego i ekonomii politycznéj, któréj używano w szkołach pod nazwą: Nauka prawa przyrodzonego i politycznego, ekonomii politycznéj i prawa narodów. Wilno 1785 późniejszych wydań było 4. ost. 1805.

Hugo Kołłątaj (zobacz wyżej między historykami) prócz wielu innych dzieł jego : Porządek fizyczno moralny czyli nauka o należytościach i powinnościach człowieka wydobytych z praw wiecznych, nieodmiennych i koniecznych przyrodzenia. Część I. Kraków 1810, był uważany za prawo natury i trzymano się go w uczeniu za księstwa warszaw. Część II nie wyszła.

Wincenty Skrzetuski (zobacz wyżej między historykami) napisal: Prawo polityczne narodu polskiego tom. 2 Wars. 1782 i 1784. Przedruk tamże 1787. Autor zapomniał odgraniczyć ściśle statystyki od samego prawa publicznego.

Teodor Ostrowski urodził się na Podlasiu 1750, gorliwy nauczyciel w Zgromadzeniu pijarskiem umarł we Lwowie dnia 12 lutego 1802. Lepszego nie mamy nad jego Prawo cywilne narodu polskiego tom. 2 Wars. 1784 i 1787.