§. 126. Dziejopisarze szkólni z tego okresu. 1) Jan Bielski Jezuita + 1763. Wydał: Widok Królestwa Polskiego i t. d. dla użytku szkolnej młodzi w 3 tomach. Poznańú 1763, skrócone dzieje i polityczny stan kraju obejmujący, a własném poszukiwaniem ze źródeł podjętém dostarcza wiadomości, zaleca się wielką obfitością i nie małą dokładnością.

2) F. A. Schmid napisal: Abrégé chronol. de l'histoire de Pologne, korzystał najwięcej z Lengnicha. Dzieło to pozostałoby na zawsze podrzędne, gdyby go Albertrandy tłumacząc na język polski nie poprawił i przydał prócz tego całkiem panowanie Augusta III. Ma napis: Dzieje Królestwa Polskiego. War. 1768. 2gie wyd. Lwów 1846. 3) Teodor Waga urodził się w Mazowszu w ziemi wiskiej r. 1739. W Szczuczynie w szkołach pijarskich odbył pierwsze nauki. Wstąpiwszy do tego Zgromadzenia pelnil obowiązki nauczycielskie, gdzie od wszystkich wielce był poważany. Umarł w Warszawie 1801 r. Napisał i wydał: Historya książąt i królów polskich. 4) Jerzy Samuel Bandtkie (nar. 1768 + 1835). wydał w Wrocławiu Krótkie wy obrażenie dziejów królestwa Polskiego w r. 1810. Zbyteczną byłoby rzeczą rozwodzić się nad zaletami lub usterkami téj pracy. Joachim Lelewel pod dwojakim tym względem takową ocenił. W r. 1820 Bandtkie poprawił i ledwie nie o czwartą część dzieło swoje powiększył dając napis: Dzieje Królestwa Polskiego. Przydatki te przemawiają o niezmiernej ważności dzieła, które w tylu rękach być mają. Szczególniéj kultura narodu zajęła autora i dała mu powél do tak interessownych przedmiotów, które tym ważniejsze stają się w tém dziele, że gruntownie i z obszerną rzeczy znajomością, a bogatym wiadomości zapasem są wyłożone. Wydanie 3. wyszło 1835 i jest znacznie pomnożone. 5) Julian Niemcewicz (zobacz §. 113). pisarz dwóch znakomitych dzieł: 1) Śpiewy historyczne, do których przydane są dodatki prozą zawierające krótki zbiór

historyi polskiej, dzieło z polecenia Tow. król. wars. Przyj. Nauk napisane. Wars. 1816. 18. 19 w Krak. 1835. Lwów 1849. Miłość kraju, prawdy i cnoty, wrodzone autora uczucie, napiętnowały dzieła jego powagą i szlachetnością, oraz nadają właściwy mu urok. 2) Panowanie Zygmunta III zachowało też same zalety powabu, zgłębiając i pięknie wystawiając daleko obszerniéj szczegółowe przedmioty. 3) Pamiętniki o dawnej Polsce, dostarczają wybór pomników historycznych, wielki wzbudzających interes. W r. 1848 wydano: Pamiętniki czasów moich; dzieło pośmiertne. 6) Józef Miklaszewski wydał: Rys historyi polskiej. Wars. 1819 objął cały ciąg dziejów aż do zupełnego rozbioru Polski. W skróceniu swojem jasny i zwięzły, przez szczęśliwy rzeczy dobór, zastosowanie go do potrzeby naukowej, kilka razy przedrukowane, za elementarne uznanem było.

7) Józef Faleński żyjący, napisal: Historya Polski krótko zebrana. Warsz. 1818; jestto tylko skrócenie Bantkiego. §. 127. Tłumaczenia i naśladowania ważniejsze.

Antoni Wiszniewski pijar 1718 † 1774. i Józef Baxter pijar żyjący od 1724 do 1799. przełożyli z francuzkiego dzieło Monteskiusza: Uwagi nad przyczynami wielkości i upadku Rplitéj rzymskiej. Wars. 1762.

Dominik Szybiński pijar na Wołyniu 1723 † 12 lipca 1799. pełnił obowiązki nauczyciela i rektora, w Drohiczyn ie Rzeszowie, Międzyrzeczu i Warszawie. Wydał:

1) Krótka wiadomość o znakomitszych w świecie monarchiach etc. Wars. 2 tom. 1772; 3ci 1814.

2) Historya turecka czyli państwo Ottomańskie przez ks. Mignot z francuz. War. 5 tom. 1779.

3) Atlas dziecinny z mappami na miedzi rzniętemi z françuzkiego 1772. Tłumacz poprawił i bardzo znacznie pomnożył rozdział o Polsce.

4) Dykcyonarz mitologiczny dla użycia szkół ułożony Warszawa 1772.

Wincenty Skrzetuski pijar a później proboszcz Grodzieński rodem z Krakows. żyjący od 1747-1791. wydał: 1) Dzieje królestwa szwedzkiego od panowania Waldemara to jest od r. 1250 aż do niniejszego roku Warsz. 1772. przedruk 1792 pod tytułem Historya królestwa Szwedzkiego w 8ce. 2) Traktaty między mocarstwami europejskiemi tom III Warsz. 1779 w 8ce. 3) Historya powszechna dla szkół narodowych na klassę IV, dzieje Greckie zawierająca. Kraków 1786. przedruk w Warsz. i Grodnie. 4) Mowy w materyach patryotycznych tom I. Warsz. 1772. 5) Prawo polityczne narodu polskiego. Warsz. 2 tomy 1782 i 1784. 2e wyd. tamże 1787.

Kajetan Skrzetuski urodził się w wojew. Ruskiem r. 1743 † 1806. Był naprzód pijarem później professorem historyi w korpusie kadetów w Warszawie, nakoniec sekularyzowany został proboszczem w Xiążu, wydal: 1) Historya polityczna dla szlachetnej młodzi, zawierająca zebranie krótkie przypadków znakomitych w dawnych monarchiach, w państwie Niemieckim, Polsce, Francyi, Anglii, Hiszpanii, Szwecyi i Prusach etc. tudzież uwagi polityczne nad zaszłemi w tychże państwach odmianami, nakoniec wyobrażenie heroicznych niektórych sławnych w starożytności ludzi. Do pojęcia młodego wieku przystosowana. Warsz. tom I. 1773. tom 2. 1775. Pisarz jasnym wykładem, czystą polszczyzną i wyborem czynów znakomitych, dzieło swoje bardzo wziętém uczynił. 2) Historya polityczna królestwa francuzkiego, od zułożenia monarchii do czasów teraźniejszych etc. Warsz. 2 części 1780. Wykład rzeczy jasny i stosowny. W przypiskach umieszczone są biografie a przynajmniej główniejsze rysy życia sławnych mężów. 3) Historya powszechna dla szkół narodowych na klasse III. Warsz. 1781. 4) Przypisy do tego dzieła oddzielnie drukow. Warszawa 1782. 5) Prawidła początkowe nauki obyczajowéj do pojęcia uczącej się młodzi przystosowane. Warsz. 1793.

6) Rada dana przyjacielowi jakim sposobem mógł się stać bogatym. 7) Wieczory zamkowe. 3 tomy i t d.

Zygmunt Linowski pijar żyjący od 1738-1808 przetłumaczył i wydał: Uwagi nad historyą powszechną objaśniającą początek, wzrost religii i odmiany państw. Tom I od stworzenia świata do Karola W. przez ks. Jakob. Bossueta biskupa, w języku francuzkim ułożone. Wars. 1772. Dalsze tomy które zawierają ciąg dalszy Bossueta przez niewiadomego pisarza przełożył także i wydał pod tytulem: Historya powszechna czyli Konstytucya ks. Jakób. Bossueta. Tom II część Isza od Karola W. do r. 1558. Wars. 1774. Tom II część 2ga zawiera aż do r. 1688. Tom III od 1688 do 1721. Warsz. 1792. Tom. IV od 1721 do 1735. Warszawa 1793. Tłumacz pododawał dzieje polskie w większej daleko obszerności, niżby podług planu wypadało..

Józef Jakóbowski kapitan artyleryi kor. wydał krótki zbiór historyi Greckiej 2 tom. Warsz. 1775.

Ks. Pavel Kollacz altarzysta przy kościele parafialnym w Sarnowie w W. X. Poznan. przełożył z niemieckiego: Rewolucya teraźniejsza Ameryki północnej jarzmo W. Brytanii zrzucającej. Z poprzedzającym opisem historycznym i geograficznym tychże krajów. Poznań 1778. w 8ce.

Bezimienny Pijar wydał: Obraz historyczny i polityczny Szwajcarów. Warsz. 1770.

Norbert Jodłowski urodz. r. 1728 wstąpiwszy do Zgromadzenia XX. Pijarów oddał się z zamiłowaniem zawodowi nauczycielskiemu, umarł 1793. Posiadając gruntowną naukę, napisał czystą polszczyzną wybornie wypracowaną Historyą Angielską od czasu podbicia téj wyspy od Rzymian aż do naszego wieku doprowadzoną. Wars. 3 tom. 1789-1791.

Kazimierz Gołecki S. T. Dr. proboszcz stęszewski. kazn. pozn. 1808 dnia 16 sierpnia przełożył z francuz. i wydal: Historya Hiszpańska czyli dzieje odmian od wtargnienia Maurów aż do czasów Ferdynanda i Izabelli. Poznań 1799. 4 tomy w 8ce.

Ks. Michał Olszewski i Antoni Marcinowski przelo

żyli z francuz. Goldsmitha Historyą Rzymską, od założenia Rzymu do upadku cesarstwa na zachodzie w Wilnie i Warsz. 1813 w 8ce.

Ks. Paweł Kotowski (prefekt pijarski w Warszawie na Zoliborzu) przetłomaczył z niemieckiego Historyą powszechną J. M. Szreka do r. 1812 doprowadzoną. Wilno i Warsz. 1813. 2 tomy. Tenże wydał Historyą starożytną, zawierającą od stworzenia świata do potyczki pod Akcyum. Warsz. 1818.

J. Faleński przetłumaczył J. A. Remera: Historya powszechna starożytna, dzieło doręczne. 2 tomy. Wars. 1822.

Józef Girtler przełożył z francuz. Historya Rzymska z 49 kopersztychami najważniejsze czyny wyobrażającemi przyozdobiona, dzieło pośmiertne Millota. 2 tomy w 4ce Kraków 1815.

Ignacy Chodyniecki członek zakonu Karmelitów we Lwowie wydał: Dzieje historyczno-polityczne Europy i innych części świata na początku XIX wieku, Lwów 1817-1820. 6 tomów w 8ce.

C. PROZ A DYDAKTYCZNA.

§. 128. Poprawa i przemiana naukowej zestawy (systematu) zwabiła wszystkich światłych mężów ku uczelniom, i ztąd poszło, że zająwszy się pisaniem książek elementarnych, samemi umiejętnościami zajmować się nie było czasu ; nawet aż za granicą zamawiano loikę dla Polaków. Roboty te na swój czas użyteczne, tu nas nie obchodzą.

§. 129. Filozofia. Po upadku scholastycznej, która aż do powstania komissyi edukacyjnej przetrwała, rzucono się do francuzkiej filozofii, ale zbyt krótki czas nie dozwolił się jej zakorzenić; przecież znalazła była stronników. Przytoczym tu wszystko, co w tym przedmiocie posiadamy, dla okazania, że usiłowano postępować, chociaż okoliczności nie pozwalały.

Bezimienny przełożył Jan Krzyst. Gotszeda pierwsze prawdy całej filozofii, kwoli tym, którzy publicznie w aka