wyprawił go w sprawie nader ważnej do Rzymu, gdzie aż do połowy r. 1750 bawiąc i zlecenia mu danego dopełnił, i dla Zgromadzenia Pijarskiego w Polsce ważne to urządzenie u Papieża wyjednał, iż ci odtąd z pod władzy Jenerala swego w Rzymie wyjęci, wizytatora tylko, bezpośrednio Stolicy apostolskiej podległego otrzymali. Za powrotem jego do ojczyzny oszczercy i zajrzący mu sławy, wszczęli przeciwko niemu spory, z powodu rozmaitych okoliczności i wiele mu przykrości sprawili, lecz nakoniec hańbą publiczną okryci, tém większego blasku jego sławie dodali. Wziętość Konarskiego, równa była jego talentom i chęcicm dla kraju, miał przyjaźń i ścisłe zachowanie z pierwszymi Rzpltėj mężami, i ze wszystkimi prawie celniejszych Europy mocarstw posłami, którzy w rzeczach ważniejszych częstokroć zdania jego zasiągali. Znany był i szanowany od Benedykta XIV papieża, Augusta II i III królów polskich, od Stanisława Leszczyńskiego króla, któremu towarzyszył do Lotaryngii. Z łaski Ludwika XV króla francuzkiego miał na dwóch opactwach we Francyi pewny dochód dla siebie wyznaczony. Czyli to przez skromność, czyli przez obawę oderwania się od zatrudnień naukowych, stopniów duchownych, które i za granicą były mu ofiarowane, gdy w charakterze sekretarza Ożarowskiemu posłowi polskiemu do Paryża towarzyszył, i od królów polskich dawanego sobie po dwakroć krzesła senatorskiego przyjąć niechciał. Ztąd poszło, iż Benedyktowi XIV za ofiarowane mu biskupstwo, tudzież Augustowi III za przemyślskie, a Stanisławowi Augustowi za inflanckie biskupstwo podziękował. Król ten ostatni zawdzięczając Konarskiemu prace dla dobra współziomków swoich podjęte, gdy go niechciwym żadnych godności i urzędów kościelnych znalazł, chciał uwieńczyć pamiątkę tego wielkiego męża, i kazał wybić medal z tym wiele znaczącym napisem: Sapere auso, to jest, temu który się mądrym być ośmielił. Posiadał Konarski rzadkie przymioty serca, które zajęte całkiem najczystszą miłością ojczyzny, najbardziej się o dobro ludzi troskalo. Łagodność, uprzejmość nad biednymi, czysta i przy

..

kładna bogobojność, stanowiły główniejsze charakteru jego znamiona. Mimo słabowitego i pracami nadwerężonego zdro wia, doczekał się przy skromnym swoim sposobie życia 73 roku, w którym z rzadką przytomnością i widoczną spokojnością umysłu, jako mąż duszy nieskażonej, przeniósł się do wieczności dnia 3 sierpnia 1773; zostawiwszy żal nieukojony w sercach umiejących czuć takową stratę, i ocenić te wysokie talenta, oraz prawdziwą zasługę, któremi on pamięć swoją tak przykładnie unieśmiertelnił.

X. Grzegorz Zacharyaszewicz biskup koryceński i vice - administrator dyecezyi warszawskiej wymowne i pełne ewangielicznego ducha powiedział Kazanie na pogrzebie Konarskiego. F

Pisma Konarskiego, w języku łacińskim i polskim, odznaczające się zdrowemi wyobrażeniami, rozumowaniem i ważnością rzeczy są: 1) Elegiarum libri tres, cum decade lirica. Vars. 1724. 2) Grammatica latina in usum Scholarum. Vars. 1741. Sposobem krótkim, prostym i jasnym wykłada w niej prawidła języka łacińskiego. Dzieło to później w języku polskim wydane, przeszło przez pół wieku było w użyciu. 3) Carmen epicum de Stanislai Leszczyński Reg. Pol. virtutibus. Var. 1747 in 40. 4) Dissertatio de principatu. Curoniae et Semigaliae ibid. 1758 in 40. 5) De emendandis eloquentiae vitiis. Vars. 1741 in 8vo. W tém dziele o poprawie wad wymowy otwartą Konarski wypowiedział wojnę barbarzyńskiemu stylowi. Podawszy dwa prawidła pięknego krasomowstwa, to jest: rozsądek gruntowny w objęciu i rozkładzie, tudzież wybór wyrazów w wyłożeniu rzeczy; podług nich rozstrząsa pisma w złym stylu wydane, i obok tych kładzie lepsze wzory, już to z klassycznych autorów wyjęte, już to przez siebie utworzone. Częstokroć także dla osłodzenia krytyki swojėj drugim, których dzieła przetrząsa, umieszcza swoje własne roboty, dawniej w złym stylu wykonywane, i całą smieszność oraz niedorzeczność w tychże wystawia. Miał jeszcze autor wydać drugą część dzieła przeciw złemu stylowi, ale gdy pierwsza pożądany skutek sprawiła, odmienił przedsięwzięcie, Po śmierci Konarskiego serce jego wyjęto ze zwłok i pochowano w swiątyni nizqor's Pijan esciej przy ulicy Długiej a to w muze kościoła przy drzwiach prowadzałych & faturystyi, gdzie położono tablicę wielkości ćwiartki arkusza z marmuru czarnego z napisum & Cor Stanislai Konarskei. Co się z tem sercem stało po zniesieniu klaszbore pijarskiego prz ut uys. Jańskiej wd.zq listop. 1804 r. dohľadnie nie wiadomo. Ciało koniarskiego podwano na umentarzu Powązkowskim w ziemi za kościółkiem w pobliżu ambony żelaznici

a natomiast napisał książkę o sztuce dobrego myślenia bez którego dobrze mówić nie można, pod tytułem: 5). Institutiones oratoriae, seu de arte bene cogitandi, ad artem bene dicendi necessaria, plurimis exemplis illustrata. Vars. 1767 in 80. Jestto retoryka jedna z najlepszych. Uwagami rozsądnemi prostuje rozumy młodych, a w licznych i dobrze dobranych przykładach, stawia wzory prawdziwie pięknej wymowy. W tém zaś jest szczególna dzieła tego zaleta, że zawiera mnóstwo materyi nader potrzebnych wtenczas Polakom. Traktuje rzeczy stosowne do potrzeb kraju, a w licznych założeniach, dla ćwiczenia w stylu młodzieży, napomknionych, widać szlachetny cel autora, aby panujące przesądy obalić, a do prawd pożytecznych usposobić umysły. 6. Lyricorum in moralibus et politias materiis libri duo. Varsav. 1767 w 8ce. Inne dzieła jako to Panegiryki Mowy pochwalne i pogrzebowe itd. któremi dług wypłacił swojemu wiekowi, gdy sam przez nie mały czas do złego stylu był przywykł i w nim celował, opuszczamy; w języku zaś ojczystym zostawił Konarski następne pisma: 1) Kazanie na pogrzebie Józefa Sapiechy wojewodzica podlaskiego w Warszawie 1731 in fol. 2) kazanie na pogrzebie Konstancyi Denhofowéj wojew. malborsk. w Warsz. 1723 in fol. 3) Pismo na obronę założonego Kollegium pijars. bezimiennie wydane w Wilnie 1738. 4) Rozmowa ziemianina z sąsiadem o nieszczęśliwościach ojczyzny pochodzących z fak cyi prywatnych w War. 132. 5) Listy przyjacielskie we dwóch częściach Wars. 1733 w 4ce Po śmierci Augusta II gdy stany obowiązały się przysięgą obrać królem Piasta, Stanisław Leszczyński przybył skrycie do Warszawy z zaleceniem od Ludwika XV do korony. Konarski na prośbę najznakomitszych osób napisał to dzieło zamykające krótko zebrane przyczyny za wyborem Stanisława. 6) O skutecznym rad sposobie w Warsz. 1760 i nast. w 5 Tom. w 8ce. 7) O religii poczciwych ludzi. Warsz. 1769 w 8ce. Pisał prócz tego wiele mów i dzieł, które albo bezimiennie wyszły z druku, albo w rękopiśmie pozostały. 8) Volumina Legum który to szacowny zbiór stał

się równie historykom, dyplomatom, jak i prawnikom użyteczny. Składa się tenże obywatelskiej staranności Konarskiego pomnik z VI foliałów, nie jednakowéj grubości.

I. Volumen ma tytuł, Leges, statuta, constitutiones, privilegia Regni Poloniae, M. D. Lithmaniae, omniumque provinciarum annexarum, a Comitiis Visliciae 1347 celebratis usque ad ultima regni comitia, Vars. Coll. Scholl. Piarum. Anno 1732. Tom ten zawiera prawa krajowe w języku łacińskim od roku 1347 do r. 1547 pisane. Tytuły w voluminie 2go i następnych są tego brzmienia.

II. Volumen. Prawa, Konstytucye i przywileje królestwa polskiego i W. X. Litew. i wszystkich prowincyi należących na walnych sejmiech koronnych od sejmu wiślickiego r. p. 1347 aż do ostatniego sejmu uchwalone. Rok wydania był 1733. Zawiera konstytucye od r. 1550 do r. 1609, już w języku polskim stanowione.

III. Volum. zawiera konstytucye od r. 1611 do r. 1640 wydrukowany r. 1735.

IV. Volum. zajmuje konstytucye od r. 1641 do r. 1668. wyszedł z druku 1737.

V. Volum. wystawia kostytuc. od r. 1669 do r. 1697. wydany r. 1738.

VI. Volum. podaje konstytucye od r. 1697 do r. 1736. drukowany r. 1739. W następnym czasie wydali XX. Pijarowie jeszcze dwa, to jest:

VII. Volum. podaje konstytut. od r. 1764 do r. 1768. skończony druk r. 1782. Przerwa pomiędzy 1739 a 1764. pochodziła z niedochodzenia i zrywania sejmów, złotą owę wolność wzmacniającego.

VII. Volumen i ostatni zawiera Konstytucye od r. 1775 do 1780, wyszedł z druku 1782 r. Konstutucye po r. 1780 na sejmach uchwalone, wyszły z druku pod tytułami: Konstytucye sejmu walnego ordynaryjnego warszawskiego sześcioniedzielnego r. p. 1782 dnia 30 września odprawiającego się Warszawa roku 1782 fol. 22 stron. Konstytucye sejmu walnego ordynaryjnego grodzieńskiego sześcioniedzielnego r. p.

1784 dnia 4 mca. października odprawującego się. Warsz. r. 1784. fol. 36 stron. Konstytucye sejmu walnego ordynaryjnego warszawskiego sześcioniedzielnego r. p. 1786 d. 2 mca paździer. odprawującego się w Warszawie 1786 fol. str. 38.

Na tém tedy kończą się tak zwane Volumina legum, lubo konstytucye z trzech ostatnich sejmów, to jest 1782, 1784, 1786 w jednym zbiorze nie są wydane.

Sumaryusze i Inwentarze.

Ustaw żadnym związkiem materyi nie złączonych, po licznych zbiorach rozrzuconych objąć pamięcią co do miejsca w którém się znajdowały, było niepodobném. Wzrastało toż niepodobieństwo za każdym sejmem. Tę niedogodność starali się różni uprzątnąć. Ztąd tworzyły się za prywatną starannością owe zbiory, inventarzami, summaryuszami zwane, które zazwyczaj abecadła porządkiem, miejsce umieszczenia pojedyńczych ustaw wskazują. Najpierwszy zbiór oddzielne dzieło stanowiący, utworzył Wojciech Madaliński i wydał takowy pod tytułem: Inventarz konstitucyi koronnych od r. p. 1550 aż do r. 1628 uchwalonych przez etc. Lwów 1630 in fol. Księga ta stron 153 zawierająca, mieści w jednej rubryce treść konstytucyi, w drugiej kolumnie wymienia rok onéjże, w trzeciej wskazuje stronę zbioru, w którym się prawo mieści, a w czwartej wyraża napis lub słowa początkowe ustawy.

Jan Dzięgielowski, ułożył kontynuacyą dzieła poprzedniego w języku ojczystym, sięgając konstytucye do r. 1643, którą Piotr Elert typograf król. wydrukował w Warszawie 1644 in fol.

Maciej Maryan Ładowski wydał w Warszawie w r. 1685 nowe podobne dzieło. Józef Zaluski podał oneż pomnożone do druku powtórnie w Lipsku w r. 1733 in fol maj. a dalszemi onegoż z pomnożeniem wydawcami byli: Arnolf Kazimierz Zeglicki w Warszawie 1754 in fol., nakoniec Teodor Waga. Dosyć będzie tytuł ostatniego dzieła wypisać który brzmi: Inventarz praw, statutów, instytucyy koronnych i W. X. Litew. znajdujących się w VI pierwszych