Obrazy na stronie
PDF
ePub

szczęśliwe panowanie króla tego, powstaje na skażone rodaków swych obyczaje, na zrywane sejmy i źle myślących obywateli. Napisał on jeszcze Monita politica, czyli skazówkę dla króla Jana Sobieskiego, wedle której ma rządzić. Za to pismo powołany przed sąd biskupa krakowskiego zaledwie przepraszauiem i spaleniem kilkudziesiąt exemplarzy grożącą sobie uspokoił burzę.

Andrzej Chryzostom Załuski (patrz §. 92. lit. c.) biskup warmiński, wydał Epistolarum historico familiarium Brunsberg 1709, druga część tomu 1go r. 1710, tom 2, 3 i 4 r. 1711. Do tych należy tom 5 i ostatni, w którym prócz supplementów z lat powyższych dodane jest życie autora i rcjestr powszechny alfabetyczny. Dzieło to jest ważnym materiałem dla historyi drugiej połowy 17 wieku. Załuski był głównym działaczem w dyplomatyce polskiej i w zbiorze tych listów opisuje porządkiem chronologicznym dzieje za życia jego przypadłe; to jest od r. 1665 do 1710.

Drugie dzieło, które jeszcze w ówczesnym opłakanym stanie dla kraju i nauk uwagę historyka ściąga, są pamiętniki o ostatniej rewolucyi w Polsce, które Jun Jerzy Przebendowski nar. 1638 † 1729 podskarbi korn. jako jeden z najczynniejszych stronników Augusta II napisał Memoires sur les derniéres revolutions de Pologne (a Roterdam 1710). Wyjaśnia tu przyczyny powrotu do kraju Augusta II i odzyskania wydartego sobie berła. Dzieło to dobrze i w przyjemny sposób napisane pozyskało zalety.

Józef Jędrzej Załuski biskup kijowski, o którym niżéj,napisał Specimen historiae Polonae criticae (Varsav. 1733) gdzie nietylko rzecz o mniemanym rokoszu gliniańskim przez Kołudzkiego przywiedzioną całkowicie zbija i jako fikcyą historyczną okazuje, ale prócz tego krytycznie roztrząsa panowanie Ludwika króla i czasowe okoliczności. Dzieło to Leszczyńskiemu przypisane, gdy był oblężony w Gdańsku. To wydanie jest nader rzadkie; drugie było r. 1735 w Warszawie z dedykacyą dla Augusta. Załuski otwiera wrota do krytycznych poszukiwań.

Gdy przestali o swoim kraju pisać rodacy, tém więcej

zaczęli o nich głosić cudzoziemcy i dziejów polskich w dziełach obcych dość okwity jest zapas. Z tych znaczniejsze wymienić wypada i lepszch wspomnieć pisarzy:

Bizardiere Michal Dawid, długo w Polsce gościł, ogłosil: Histoi. des dietes de Pologne pour les electionis de rois od r. 1572 do 1674 (Paris 1697). Histoire de la scission arrivée le 27 juin 1697 au sujet de l'election (Paris 1699, 1700). Uwagi tego pisarza są trafne styl gładki. Drugie to dzieło przełożył na język polski i objaśnił przypiskami Julian Bartoszewicz. Wilno 1853 w 8ce z napisem Bezkrólewie po Janie III Sobieskim.

Depesze księdza de Polignac posła francuzkiego po śmierci Jana III króla polskiego wydał Przegląd poznański nakład Żupańskiego 1855 w 8ce.

Labourer Jan wydał w Paryżu r. 1747 Relacyą podróży Maryi Ludwiki księżniczki, którą pani Guèbriant, obdarzona charakterem poselskim, jako małżonkę Władysławowi IV z Paryża do Warszawy odwoziła, opisał to jako świadek i towarzysz podróży. Dzieło to drukowane w 4ce ma trzy części w 1széj mówi o podróży z królową, i o jéj przyjęciu w Warszawie i pobycie, tudzież o wszelkich przy téj okoliczności uczynionych spostrzeżeniach. Część ta wiele zawiera ciekawych rzeczy. W 2giéj części pisze autor o rządzie polskim, o stanie mieszkańców i t. d. z przyłączeniem historyi od Lecha począwszy aż do Władysława IV włącznie. Część 3cia zawiera opis powrotu pani Guèbriant.

Bernard Connor Anglik, lekarz nadworny Jana IIIgo bawiąc rok w Polsce starał się od zacniejszych osób i z ksiąg drukowanych stan kraju poznać i w dziesięciu listach do Anglików przebiega historyą polską od jej początków, do czasów ostatnich, zastanawia się nad statystyką kraju, zwyczajami i obyczajami narodowemi, o mieście Gdańsku, o zakonie teutońskim, o stanie nauk w Polsce i t. d. Obszerniéj mówi o Sobieskim i przymioty jego oznacza. Daleko lepiej i dokładniej maluje nam panowanie Jana III dzieło Daleraka który przez 13 lat na dworze jego przebywał, pod ty

tułem: Les anecdotes de Pologne ou mémoires secrets du régne de Jean Sobieski. 3 vol. Paris 1698. Amsterd. 1699. W pierwszym tomie opisuje dokładnie stan wojska daléj kampanią i szczęśliwe ocalenie Wiednia, potyczkę pod Parkanami, która zaledwo Jana III nie przyprawiła o zgubę i t. d. Kampanią z 1684 r., dobycie Jazłowca, przejście Dniestru i t. d. Drugi tom zawiera opis dalszych kampanii, gdzie mówi także o niesnaskach Paców z Sapiehami, o żywéj mowie Pieniążka, wojewody sieradzkiego do króla. Autor więzień u Turków, posłaniec do Rzymu i do Paryża, to z małemi to z ważniejszemi poleceniami, podaje szczegóły bardzo ciekawe, zkąd inąd nie znane. Nigdzie tak dokładnie opisanych kampanii Jana III znaleść nie można, jak w tém pismie szacowném, które nosi na sobie cechę prawdy. Życie Sobieskiego, jako bohatera Europy, zajmowało wielu pisarzy.

Coyer Gabryel- Franciszek ksiądz ur. 1707 † 1782 roku, wydał dzieło: Histoire de Jean Sobieski roi de Pologne. Amsterd. 1761 w 8ce 3 tomy. Opisuje bezstronnie, gdzie chwali bohatera i wodza, gani słabego rządzcę w Janie III. Szacowne dzieło i z dobrych czerpane źródeł. Jonsak napisał życie Stanisława Jabłonowskiego, które można uważać za dalszy ciąg Coyera.

Parthenay Jan Chrzciciel + 1766 wydał historyą Augusta IIgo pod napisem: Histoire de Pol. sous le regne d' Auguste II a la Haye 1733. 1734. Dzieło to przełożył na język polski T. H.... rt z 7 litografowanemi rycicinami. Warszawa 1854 w 8ce.

Fassman D. podobnież opisał: Leben und Thaten Friderichs Augusti. Hamburg. 1733. Dobre to dzieło, wiernie dzieje skreśla. Bezimienny jakiś objaśnił tę samą epokę życiem hrabiego Brühla; a Jungschultz życiem Radziejowskiego prymasa. Tłumaczył te dzieła na polskie Antoni Zagórski. Nad dziełem Jungschultza ubolewa Czacki, iż tak niedołężne pióro wad prywatnych i występków publicznych Radziejowskiego z energią nie wystawiło. Aubert,

Proyart, Ranftius, Seyler, ci wszycy zajęli się przedstawieniem życia Stanisława Leszczyńskiego, z nich Styler i Ranftius najdokładniej dopełnili zamierzonego celu; u nich wiadomości z wiarogodnych czerpane źródeł, sąd o rzeczach umiarkowany i szczery.

Samuel Frider. Lauterbach † 1727 wydał: Polnische Chronik. Frankfort 1727. w stylu prostym, rubasznym.

Jerzy Piotr Schultz + 1753 badacz krytyczno-historyczny w dziełach: Commentarii de cancelariis, mareschalcis et succamerariis, zgłębiał odmiany w organizacyi Rzeczypospolitej.

Gotfried Lengnich Gdańszczanin ur. 1689 † 1774 dla nauki Stanisława Augusta Poniatowskiego, napisał dzielo Historia Polona a Lecho ad Augusti II mortem. Lipsk 1740. Gdańsk 1750, łaciną gładką i czystą, krótkie ale z doborem i na źródłach historycznych oparte. Na polski język przetłumaczona od śmierci Batorego do śmierci Augusta II i wydrukowana jako dodatek czyli dokończenie kroniki Bielskich w wydaniu Bohomolca 1761. Wydal Lengnich obszerniejszą historyą Prus polskich: Geschichte der preussischen Länder. Danzig 1722. 1755.

Z pisarzy skreślających dzieje obcych narodów wymienimy tylko:

Piotr Józef de la Pimpie Solignac ur. 1687 † 1773 napisał: Histoire de Pologne. Paris 1750. Amsterd. 1751 z natchnienia Leszczyńskiego przy którym był sekretarzem. Dzieło to do lepszych należy, doprowadzone do śmierci Zygmunta Augusta. Przełożone zostało na język polski i wyszło w Wilnie r. 1768 w 5 tomikach w 8ce. Życie Leszczyńskiego pozostało w rękopiśmie.

§. 97. Rodopisarze.

Okólski Szymon Dominikan, przechodził różne urzędy, sprawował missyą obozową na wojnie z Kozakami i znajdował się na wyprawach w r. 1637 i 1638. Był oraz kaznodzieją, dalej przeorem przez lat 10 kilku klasztorów na Rusi, rządzcą głównych szkół zakonnych we Lwowie, na

koniec r. 1649 został prowincyalem Zakonu swego na Rusi i w tej godności r. 1654 życie zakończył. Wydał po łacinie herbarz pod tytułem: Orbis Polonus splendoribus coeli etc. concordatus. Cracov. 1641 in fol. 3 tomy (z których dwa ostatnie bez wyrażenia roku wydania) przypisane Władysławowi IV, Stanisławowi Koniecpolskiemu hetmanowi w. k. i Jerzemu Ossolińskiemu kanclerzowi w. k. Herbarz ten Okólskiego mniej wart szacunku u nas, lecz nader główny u cudzoziemców, którym przez to samo, że był pisany po łacinie, daje poznać wiele familii szlacheckich w Polsce, a którzy oprócz niego, nie znali prawie żadnego, w języku sobie zrozumiałym.

Znajdując się Okólski przy wojsku koronném, miał sposobność do napisania dwóch dzienników, które uważać można jako wielce szacowne pamiętniki historyczne pochodzące od naocznego świadka, i zawierające wiele originalnych listów. Pierwszy wyszedł z pod prasy w Zamościu w drukarni akademickiej r. 1638 w 4tce pod tytułem: Diariusz Transakciéj między wojskiem koronnem i zaporoskiem r. 1637. Drugi z napisem: Kontynuacya Dyaryusza wojennego w r. 1638 odprawiona, wydany w Krakowie w drukarni Fr. Cezarego 1639 w 4ce. Ciekawy tu natrafia się Zawiera przytém dokła

obraz owczesnej taktyki polskiej. dne rozstawienie szyków, rozkazy przed bitwą i po niej, rapporta poległych i rannych z każdej chorągwi, umieszczając nawet uchodzących z placu potyczki i stratę w sprzętach i koniach. Nadto wydał: Chioviensium et Czerniechov. Episcoporum ordo et numerus. Leopoli 1640 in fol. Prócz tego napisał: Rusia florida etc. Leopoli 1646 w 4ce. Jestto historya prowincyi ruskiej zakonu Dominikańskiego, czerpana ze źródeł najpewniejszych, nie wolna jednak od przywar rozwlekłego i zbyt kwiecistego stylu, również jak oschłości w życiopisach znakomitych oraz uczonych tej prowincyi mężów. Drugie wydanie wyszło w Lipsku r. 1759 w 4ce.

Wacław Potocki (patrz wyżej między poetami), wydał poczet herbów znakomitszych familii polskich i litewskich.

« PoprzedniaDalej »