ski i Sarniecki Stanislaw.

Dyplomaci: Hozyusz, Reszka i Solikowski Jan Dymitr. Lekarze: Sixtus Erazm ze Lwowa, Zimerman Józef Krakowianin, Wojciech Oczko, Strus, Jędrzej Zawadzki przezwany Picus, Przyłuski, Czaradzki Grzegorz, Podkański, Zawadzki Rogala i Tucholczyk Cervus Jan, prawnicy. Jonston Jan rodem z Szamotuł zoolog, botanik i polihistor, Jerzy z Lignicy hellenista, Ursinus Jan, grammatyk, Turnowski Jan, senior braci czeskich w Wielkopolsce, Brzeski Jan matematyk, Birkowski Fabian, obozowy kaznodzieja, hetman Zamojski, Sitański zakonu Bernardyn, Asketa Mikołaj z Mościsk, Smieszkowic Wawrzyniec, znakomity lekarz i rektor akademii krakowskiej. Po tych idzie przeciągły szereg wierszopisów i wierszorobów, wydane przez nich wiersze są najcześciėj treści panegirycznej, wierszy historycznych mało, tudzież nieco satyr między temi znakomite są: Gaspar Maliński, Wościński Bruno (Carminum libri duo. Crac. Lazar 1582). Dziełko nader do historyi literatury polskiej potrzebne; zawiera bowiem ody do celniejszych uczonych mężów za Batorego, w których obok pochwał, niektóre ich pisma wspomina: Treter Tomasz, Wojnowski Jeremiasz, Piotr Rojziusz i wielu innych.

§. 76. Filozofia wznosiła się coraz bardziej, chociaż żaden z pisarzy systematów nie tworzył, ale wielu odznaczało się oryginalnemi pomysłami.

Bezimienni autorowie dzieł: a) Opusculum de arte memorativa etc. Kraków 1504, kart 20 podobno pióra Antoniego Radunszyca, Bernardyna; dziełko to nader jest ważnem, albowiem ono najpierwsze zawiera później rozwinięte zasady mnemoniki. b) Introductio in doctrinam doctoris subtilis modos distinctorum et identitatum alios quoque terminos obscuriores ejusdem doctoris declarant etc. Kraków 1519.

Jan ze Stobnicy, uczeń akad. krakow. objął katedrę Jana z Głogowy. Później został przełożonym szkoły Lubrańskiego w Poznaniu, wreszcie wstąpiwszy do zakonu Bernardynów, umarł w pierwszych dziesiątkach XVI wieku. Jego dzieła są: Parvulus philosophiæ naturalis etc. Kraków

1

1513, 1517. Bazylea 1526. Leonardi Aretini in moralem disciplinam introductio etc. Kraków 1511, Wiedeń 1515. Georgii Vallae. De expedita argumentandi ratione libellus. Cracovia 1520 in 40.

Szczepan Mikański wykładał uczniom dyalektykę w podłączeniu z retoryką; dzieło jego wyszło z tytułem Micani Stephani Dialecticae ac Rhetoricae praecepta Cracov. 1561.

Jakóba Górskiego dzieło Commentarii artis dialecticae Cracov. 1563 w czystym stylu łacińskim napisane, stanowi u nas epokę w filozofii, wypędziło bowiem z Polski zepsutą łacinę scholastyczną, pobudziło do smakowania w autorach klassycznych dawnych zwłaszcza w Cyceronie, i jest dowodem, że w wieku XVI uczeńszych nad Polaków nie miała Europa mężów, coby z wydobywanych wówczas na nowo dawnych Grecyi i Rzymu pisarzy lepiej korzystać mieli. Po nim długo jeszcze trwała filozofia scholastyczna utrzymując się po akademiach i klasztorach, jakby w twierdzach swoich.

Adam Burski professor w Krakowie, później w zamojskiej akademii wydał dzieło Dialectica Ciceronis, quae disperse in scriptis reliquit, maxime e Stoicorum sententia, etc. etc. Samosci apud Lenscium 1604 in 4to. Dzieło to za prawdziwe arcydzieło między filozoficznemi płodami krajowych naszych pisarzy uważane być może, ile że przed Burskim nikomu nie przyszło do myśli wystawić w jednym, a tak żadną rzeczą obcą niezaćmionym obrazie praw i mniemań stanowiących sztukę stoickiej szkoły i rozeznawania prawdy od fałszu. Jestto chlubą dla naszego narodu, że w tym wieku gdzie wszystkie sekty filozoficzne greckie wznawiano, u nas Polaków eklektyczna filozofia panowała, do której wyjaśnienia używano słów i świadectw z Cycerona lub innych klassycznych autorów.

Mikołaj Mościcki Dominikan wykładał filozofią w treści i krótkiem zebraniu, nakształt wydanej swojej logiki. Institutionum logicarum libri septem. Cracov. 1606, Coloniae 1614, Cracov. 1625 i t. r. w Kolonii.

Filozofia moralna. Walenty Ekkius uczeń akaď. krakow. pod Michałem Wrocławianinem i Agrykolą młodszym pisał: De mundi contemptu et virtute amplectenda dialogus Cracoviae 1519.

Varinus Camers (Guarini) Włoch, Benedyktyn, później biskup nuceryjski w państwie papiezkiem, nauczyciel Leona X zmarły w r. 1537 przełożył z greckiego dzieło, które w Krakowie przedrukowano z tytułem: Varini Camertis apophtegmata ad bene beateque vivendum mire conducentia, nuper ex limpidissimo graecornm fonte in latinum fideliter conversa, et longe antea impressis castigatiora. Cracoviae 1522, 1529, 1539. Wyszło także w Krakowie pismo: Joannis Arundinensis. De natura et dignitate hominis Cracov. 1551 i 1554.

Krzysztofa Warszewickiego należą tu dzieła: 1 De ambitionis vitio Pragae 1588 Cracov. 1598 Romae 1601. De cognitione sui ipsius libri tres: de morte et immortalitate animae. Cracov. 1598 i 1601.

Piotr Wierzbięta Biskupski napisał Disputationum ethicarum duodecim de virtute heroica etc. 1605 Francofurti ad Oderam.

Pedagogika i dydaktyka. Drukarnie krakow. podobnie jak i w innych oddziałach umiejętności, tak najprzód przedruki dzieł obcych dostarczały, takiemi są:

Plutarchi Cheronei de liberis educandis libellus, latine redditus per Guarinum Veronen. Cum Georgii Libani Lignicensis ad Consules Civitatis Cracov. præfatione. Ungler Cracov. 1514, 1528, 1536, 1558.

Erasmi Roterodami. De ratione studii ac legendi interpretandique auctores, libellus aureus. Cracov. 1519.

Petri Moselani. Pædologia in puerorum usum conscripta. Cracov. 1521, 1527.

Valentini Ekkii. Lendani Rheti, de ratione legendi autores libellus. Crac. 1523.

Joannis Sulpitii Verulani, de moribus puerorum carmen. Cracov. 1533.

Francis. Mymer, wydał w tłomaczeniu Moleslani Petri. Paedologia dialogos 37 continens. Cracov. kart. 39.

Paedagogicum seu morum puerilium praecepta Christiana. Auctore Nicolao Borbonio, cum scholiis brev. Oreandri. Cracov. 1542 w 8ce.

Krzysztof Hegendorphinus zostawił dzieła.

1. De recta studendi et vivendi ratione, ad bonarum literarum virtutumque studiosos in Gymnasio Posnaniensi adhortatio. Cracov. 1530 80.

2. De educandis erudiendisque pueris nobilibus, libellus. In usum novae Academiae Posnanien. conscriptus. Cracov. 1533 8vo.

3. Studiorum ratio, auctore Christophoro Hegendofino 1549.

1

Simonis Maricii Pilsnensis Jurisconsulti. De Scholis seu Academiis libri duo. Cracov. 1551 8vo. W piśmie tém Marycki gorliwie i śmiało powstaje na gnuśność panów, którzy akademią krakowską zaniedbują; na scholastyków, którzy dochody sami pobierają, a obowiązki zwalają na ludzi niegodnych. Nawet do Zygmunta Augusta odzywa się śmiało, aby niedozwalał upadać akademii, którą był pradziad jego założył. Autor wysypał tu całą naukę i biegłość w historyi i literaturze starożytnéj; styl jego potoczysty, język czysty poprawny, na zdrożności swego czasu śmiało powstaje i z obywatelską gorliwością powiada, że salus et pernicies Reipublicae ex scholis hoc aut illo modo se habentibus provenit. Rząd niedbający o szkoły przyrównywa do tych co statek naładowany i ludźmi napełniony bez żagli, wioseł i sternika na wzburzoném zostawia morzu. Zachęca Zygmunta Augusta, żeby biskupów zaniedbujących szkoły i akademią, do spełniania ich obowiązku napominał; duchowieństwu wyrzuca, iż się jedynie świeckiemi zajęło sprawami. Przyrównawszy młodzież do orląt, które nie zaraz od matki i gniazda odlatują, ale coraz szerzej kołując, dopiero podrósłszy same pod górne unoszą się nieba i wysoko szybują. Najlepszy

jest rozdział VI Qualem bonarum literarum praeceptorem et esse opertet et eligi..

Andrae Gostinii. Cracov. pro nobilum, primorum, principumque liberis, magnorum disciplina artium perpoliendis oratio, in Academia Cracoviensi habita, anno a natali domini 1558 in 4to.

W dydaktycye w tym wieku najpomyślniej pracował Benedykt Herbest, już obmyślając lepszy i stosowniejszy po szkołach początkowych porządek nauk, już podając nową metodę wykładania autorów klassycznych. W szkole przy kościele P. Maryi w Krakowie zaprowadził był metodę nauczania się wzajemnego. Pisma jego w tych przedmiotach są: 1. Bened. Herbesti Neapolitani. Cracoviensis scholae apud S. Mariae templum Institutio... Cracov. 1559 8vo są tu myśli co do sposobu nauczenia języków greckiego i łacińskiego, oraz innych nauk.

2. Orationis Ciceron. explicatio, in qua methodus in explicatione servatur haec, quae singulis Logicae Philosophiae partibus sua tribuit officia 1560. Tu prawidła retoryki mowami i listami Cycerona objaśnia, mając przytém wzgląd na ukształcenie serca młodzieży.

Stanislai Socolovii. De ratione studii ad Nicolaum Wolscium Capitaneum Krzepicen, Anno 1572 wydał to po śmierci Sokołowskiego professor Jakób Janidłowski. Łacina piękna, rady zdrowe, wreszcie mówi tylko o kształceniu się w języku łacińskim i na uczonego łacińskiego.

Jan Ramult napisał orginalnie Compendiaria instituendorum liberorum ratio, dictis et exemplis illustrorum virorum expolita 1576. W bibliotece uniwersytetu Jagiellon. jest rekopis: Admonitio Magn. Dni. D. Joannis Zamojski Ducis Reg. Pol. etc. ad filium. Anno 1605 d. 13 Junii do tego przydano Quomodo ei qui principum aula vivere decrevit, vita componenda; ostatnie zawiera nieco podobne przestrogi do tych, które lord Chesterfield synowi swojemu posyłał.

W rozwadze wymowy i sposobu poprawnego a pię knego pisania odznaczyli się Górski i Herbest.