uczynić, pokonywał i tę trudność; kto się nie mógł zdobyć na pierwotwór, przyswajał narodowi obce dzieła.

§. 68. Filozofii teoretycznie wcale po polsku nie wykładano, praktyczna zaś nie objawia się wprawdzie w systemach, ale w stroju pospolitym w przepisach i przykładach; także tłumaczenia mają wagę.

a) Mikołaja Reja z Nagłowic (zob. §. 55) główném dziełem jest: Zwierciadło albo kształt, w którym każdy stan Dzidolo slanavi snadnie się może swym sprawom jako we zwierciedle doskonały matory, przypatrzyć, Krak. 1568, powtórnie p. n. Żywol pocz-a datych, co chcą pisać o ower epoce, ciwego człowieka, War. 1828. Dał w nim naukę, jak na tle jej two. się w każdym wieku prowadzić należy, rozłożywszy je najdą the na młody, średni i w lata podeszły. Całą mądrość swoję bowiem najlep. jakiej śród ludzi i z książek nabył, tu złożył z calą szyinajureviej swobodą duszy i serca, z całą mocą i wdziękiem pi- say obraz życia vo. sarskiej wprawy. I dziwnie odbija się od Postyli (Krak. dzinnego, społecz 1557, 71 i Wil. 1594), tudzież od Apokalipsy (Krak. rugo pracajón 1564), w których nic nie uwzględnia, rznie po swojemu w spółcze. od ucha co ślina przyniesie. Postyla krążyła i między jnych. katolikami, co spowodowało, iż katolicy także się do pióra wzięli. b) Łukasz Górnicki (ur. w Krakowskiem okolo r. 1520. Przeszedłszy nauki w Krakowie i Padwie, bawil jako dworzanin przy biskupach krak. S. Maciejowskim, Zebrzydowskim, Przyrębskim i Padniewskim, następnie został sekretarzem i bibliotekarzem Zygmunta Augusta; dostawszy starostwa wasilkowskie i tykocińskie 1565, złożył urząd i przesiadywał w Tykocinie; żonę Barbarę z Bezdziede Broniewską utracił r. 1587, sam † okolo r. 1602). Naczelném jego dziełem: Dworzanin Polski, Krak. 1566 i 1639, War. 1761 i 1823. Pomysł wzięty z włoskiego: Il libre del cortegiano przez Balcera hr. Kastylioniego, lecz przedmiot, osoby, obyczaje są miej-. scowe, własne. W rzeczy saméj tém dziełem zarobił sobie na nieśmiertelność; ucząc w niem jakim dworzanin być ma, wskazał nam, jak się wtedy rzeczy mialy

+ Löwerfeld w swem studyum o życiu i piomach Górnickiego twierdzi, je Dwo: qanin " jest żywcem przełożony & Castilioniego, Jl Cortegiano", lak dalece, że na: wet to, co G. napisal na pochwałę dworu króla pols., jest w oryginale włoskim pochwałą dwone księżniki Emilii.

u nas. Są tu wprowadzone wszystkie stany, od króla poczynając, we własnych żyjących postaciach niejako działające, w całej krasie i z całym wdziękiem. Dzieje w Koronie Polskiej są raczej Pamiętnikami spraw i przygód, na które patrzał z bliska od 1538 do 1572, wyszły w Krak. 1637, War. 1750, 54, 1804, 28. Rozmowa o elekcyej, o wolności, o prawie i obyczajach polskich, Krak. 1616, War. 1750 i 1828, tudzież Droga do zupełnej wolności, Elbląg 1650, są treści politycznėj i małej wagi, radził bowiem rządzić się jak Wenecya. Lecz ze względu na język nie mogą być zapomniane, równie jak Rzecz o dobrodziejstwach z Seneki wzięta. Krak. 1593, Wil. 1772, oraz Demon Socratis albo rozmowa złodzieja z czartem, Krak. 1624-26, gdzie czart dowodzi, że w tém nie jego wina ale samego złodzieja, że się złemu oddał a cnoty pozbyl.

c) Stanisław Koszutski wytłumaczył Rejnharda Lorychiusza księgi o dobrym rządzie i wychowaniu, Wilno 1555, Kraków 1558. Także Cycerona księgi o powinnościach, Wilno 1583, 1593, 1606 i 1766.

d) Gliczner Erazm rodem Wielkopolanin z miasteczka Żnina, był pastorem ewangelickim w Grodzisku i Brodnicy, umarł r. 1597; przełożył z greckiego na język polski mowę Izokratesa o sprawowaniu państwa r. 1558. Także tegoż r. wydał: Ksyążki o wychowanyu dzieci. Jest-to pełny traktat wychowania, od urodzenia dziecięcia, aż do jego wyjścia na świat. Książeczka Glicznera zapomniona i lekceważona, godna być zaliczoną do dzieł pierwszego rzędu prozy polskiej.

e) Sebastyan Petrycy (ur. w Pilźnie, uczył się w akademii krak i r. 1583 został dokt. filozofii; po kilkunastoletniém uczeniu tu filozofii jeździł do Włoch dla wydoskonalenia się w sztuce lekarskiej i uzyskał stopień w tym zawodzie w Padwie. Zwiedziwszy Niderlandy, Francyą i Niemcy, uczył téjże sztuki w Krakowie aż do 1603; 1604 został nadwornym lekarzem Bern. Ma

ciejowskiego a 1606 carowej Maryny, i po zabiciu Dymitra więziony przez półtora roku przekładał w więzieniu na język polski Horacyusza (wyszedł w Krak. 1609). Odtąd niewiadome są szczegóły jego życia, prócz tego, że udzielał swej pomocy lekarskiej w Krakowie pospolitemu ludowi i że przeznaczył fundusz na utrzymanie dwu uczniów i historyografa przy krak. akad.; † 1625 w Krakowie). Ze szczególną starannością o czystość języka przełożył: Polityki Arystotelesowej to jest rządu rzeczypospolitej z dokładem ksiąg ośmioro, Krak. 1605. Przy każdym rozdziale są jego własne przestrogi, a przy końcu każdej księgi obszerne przydatki. Etyki Arystotelesowej, to jest jako się każdy ma na świecie rządzić, z dokładem ksiąg dziesięciorga, Iszą Część, w któréj pięcioro ksiąg, Krak. 1618. Ekonomiki Arystotelesowéj to jest rządu domowego z dokładem księgi dwoje. Kraków 1618.

f) Salomon Rysiński zwany inaczej Puntherus (był kaznodzieją ewanielickiego zboru i nauczycielem szkoły w Gdańsku, † 1626) pierwszy zebrał przysłowia polskie i wydał p. n. Przypowiesci Polskie, centuryj osiemnaście. W Lubczu 1618, Lubl. 1629 i Warsz. 1844. w Bibl. star. T. II.

§. 69. Prawnicy podobnie jak filozofowie nie pracują nad teoryą, lecz jedynie nad prawem obowiązującém. a) Jan Herburt z Fulsztyna (posłany przez Zygmunta I Kaszlelań " z przyrodnim bratem Walentym do Belgii, uczył się Janochi... w Lowanium i zwiedził akademie niemieckie i francuskie. Naprzód sekretarzem królewskim, później został podkomorzym przemyskim, w ostatku kasztelanem sanockim, wiele poselstw odbywal). Prawa i ustawy obowiązujące zebrał systematycznie, wytłumaczył i wydał pod nazwą: Statuta i przywileje Koronne, Krak. 1570 z polecenia Zygmunta Augusta. umard w listopadzie 1977 r. (vide p.159) b) Bartłomiej Groicki (żył za Zygm. Augusta; najprzód uczył synów Erazma Banka senatora krakow., później

został podwójcim, a na końcu pisarzem celnéj komory król. w Krakowie; w ścisłej zostawał przyjaźni z Aug. Rotundem, Janem Cerazynem i Piotrem Rojzyuszem, sławnymi prawnikami). Zasluguje tu na miejsce jako pierwszy tłumacz prawa magdeburskiego, w miastach polskich prawem tém nadanych obowiązującego. Porządek spraw i sądów miejskich, Krak. 1558. Arty kuły prawa magdeburskiego, Krak. 1558. Ustawa płacy u sądów, Krak. 1562. Tytuly prawa magdeburskiego, Krak. 1573. Summaryusz do porządku spraw i artykulów prawa magd., Krak. 1567. Ten postępek wybran jest z spraw cesarskich, Krak. 1582 r. Wszystko wydawane pojedyńczo często, razem zaś wyszło w Przemyślu r. 1760. Rękopism po jego śmierci znaleziony: Obrona sierót i wdów opiekunom i kuratorom, z lłacińskiego na polskie przetłumaczony, wydali synowie Gabryel i Jan, w Krakowie 1605.

c) Stanisław Sarnicki herbu Ślepowron, obywatel ziemi chełmskiej, wojski krasnostawski, napisal obszerne dzieło w XII księgach in folio z 1316 stronnie złożone pod tytułem: Statuta i metryka przywilejów koronnych. Językiem polskim spisane i porządkiem prawie przyrodzonym a bardzo snadnym nowo zebrane, przez etc. W Krakowie w drukarni Łazarzowey R. 1594.

Każda księga ma osobny nadpis: 1sza opisawszy Interregnum, elekcyą, koronacyą, przysięgę królewską we czterech urzędach królewskich w wierności, w chowaniu jedności, w obronie, w sprawiedliwości, wszystko wielkie i walne prawo się zamyka. W drugiej księdze prawo duchowne. W trzeciej wojewodziej jurisdykcyi. W 4téj prawa nadwornego. W 5tej prawa kancelaryi. W 6téj prawa fisci skarbowego. W 7méj prawa rycerskiego. W 8méj prawa granicznego. W 9téj prawa grodzkiego. W 10téj prawa ziemskiego. W 11téj prawa komissarskiego. W 12téj prawa trybunalskiego. Część druga statutu Metrika statutowa, której są trzy części.

W lej są przywileje państw koronnych. W 2éj formularze pozwów, zapisów rozmaitych, pisania roków i innych prawnych. W 3éj consvetudines i exempla isagogica i practica, jako się przytrafiało przed sądem królewskim, ziemskim, trybunalskim etc. Ku przykładowi młodszych rzędem tymże jako idą dwanaście jurisdykcyi w pierwszej części statutu zebrane. Dzieło to zaleca się bardziej pięknym drukiem, aniżeli dobrém uporządkowaniem materyi. d) Jan Januszowski Łazarzowicz (ur. 1550 z ojca Łaza

rza Andrysowicza czcionarza krakowskiego. W mlodości poświęca się naukom. Bawiącego na dworze Maxymiliana II wziął Mikołaj Firlej poseł polski do tegoż dworu do siebie i zalecił Zygm. Augustowi na sekretarza; za Szczepana był pisarzem poborowym, a 1577 objął ojcowską czcionarnią na siebie i doprowadził ją do doskonałości; 1587 przez Jana Zamojskiego nadano mu szlachectwo i wtedy przybrał nazwisko Januszowskiego; 1588 po śmierci żony zostawszy księdzem uzyskał plebanią w Solcu i kanonią kolegiaty sądeckiej; † 1617). U wspólczesnych zyskał był sobie imię wielkiego prawnika, napisał: Wzór rzeczypospolitej rządnéj do ciała człowieczego przystosowany, Kraków r. 1613. Na żądanie Mikołaja Firleja wojewody krak. wypracował i wydał w 10 księgach: Statuta, prawa i konstytucye koronne, Krak. 1600, które jednak sankcyi nie nabyły ze względu na błędy i opuszczenie niektórych ustaw. Polszczyzna jego wzorowa.

e) Teodor Rogala Zawadzki, zebrał statuta i uchwały sejmowe do r. 1613 i ułożył je w polskim języku. W Krakowie r. 1614 in fol. pod tytułem: Compendium to iest krótkie zebranie wszystkich praw statutów i konstytucyi koronnych.

f) Marcin Śmiglecki (ur. 1572 we Lwowie; 1591 wstępuje do zgromadzenia Jezuitów i w Rzymie uczy się teologii; w kraju uczył filozofii lat 4 a teologii lat 10;