nowicie Jędrzeja z Kobylina, a którego się tu przedmowa znajduje, wydał p. n. Żywoty filozofów to jest mędrców nauk przyrodzonych. I téż inszych mężów cnotami ozdobionych, ku obyczajnemu nauczaniu człowieka każdego krótko wybrane Krak. 1535. Wystawia tu żywoty i zdania 47 znakomitych ludzi bądź z nauki, bądź z czynów i miłowania nauk, poczynając od Talesa a kończąc na Boecyuszu, podług Dyogenesa, Laercyusza, Plutarcha, Justyna i innych. Maciejowski mniema, że to pismo jest właściwie historyą powszechną w biografiach przedstawioną, i że B. miał na celu wykazać, jak wielcy ludzie, kierując się zdaniami mądremi, dostępowali wielkiej sławy, imionami swemi przynieśli chwałę narodom, między któremi porodzili się, i tak punkt oparcia się stanowili w ich dziejach. Głównym jego dziełem jest Kronika świata (w 4ce) wydana naprzód 1550. Że dotąd napisu tego wydania nikt nie znalazł przeto przytaczamy go tu według wtórego: Kronika wszystkiego świata na sześć wieków a na cztery księgi takież monarchie rozdzielona i t. d. Krak. 1554 (w ark. kart liczb. 325 oprócz rejestru). Wydanie trzecie z napisem Kronika to jest historya świata na sześć wieków a cztery monarchie rozdzielona..... a na dziesięcioro ksiąg... aż do tego roku, który się pisze 1564 z figurami ochedożnemi (w ark. kart 467 prócz nieliczbowanych). Krak. 1564. Od kosmografii zaczyna a potém opowiada dzieje wszystkich narodów, żadnego europejskiego niepomijając, polskie zaś podług Wapowskiego w skróceniu, z dodatkami po rok 1548. W wydaniach drugiém i trzeciém porządek nieco zmienił całego dzieła i rozszerzył. Korzystał z bardzo wielu źródeł dawnych i nowych a nawet i najnowszych; choć bez krytyki, jednak przez zapatrywanie się na całość życia, aby dokładniej dzieje pojąć i skreślić, stanął wyżej od poprzedniego kronikarstwa. Dla nas mianowicie jest wielkiej wagi i ceny, iż język miał na baczności.

b) Jachim Bielski (syn Marcina, uczył się w Krakowie, służył wojskowo za króla Szczepana, bawił przy kanclerzu w. k. Pietrze Duninie Wolskim, a około 1590 był sekretarzem Zyg. III i 1595 deputatem z księstwa oświecimskiego). Rozszerzywszy Kronikę Polską w dziele ojca umieszczoną i dopełniwszy, wydał ją pod jego imieniem w Kr. 1597; wyd. 2re w War. 1764 a 3cie 1829. Teraz Sobieszczański wynalazł dalszy ciąg téj pracy Joachima i wydał w War. 1850.

c) Świętosław Orzelski. (Ur. 25 lip. 1549. Odbywszy początkowe nauki w Krakowie, doskonalił się w Frankfurcie nad Odrą, w Wrocławiu i Wittenberdze. Z pisarza sądu ziem. kaliskiego postąpił około 1584 na sedziego; Zyg. III dał mu starostwo Radziejowskie; 1595 przywodził soborowi różnowierców w Toruniu i wkrótce.

umarl) Jako uczestnika spraw za jego życia toczą-mana po: cych się, gdyż na wielu sejmach był posłem, a 1582 Fabhu 1598 r. nawet marszałkiem izby poselskiej, nader ważne są jego pamiętniki, które po polsku napisał, wyjawiając tajemne sprężyny zdarzeń z ostatnich chwil życia Zyg. Augusta i następnych. Wyjątki z nich umieścił J. U. N. w t. II swego Zbioru pamiętników z napisem: Niektóre okoliczności bezkrólewia po obraniu Henryka. Wybranie Stefana Batorego. Na łaciński język przełożone mają napis: Interregni Poloniae libri VIII. W Petersburgu nakładem księgarza Wolfa w r. 1856 wyszły pod tytulem: Dzieje polskie od Zygmunta Augusta śmierci 1572 do 1576 Świętosłowa Orzelskiego przełożył z łacińskiego Włodzimierz Spasowicz Tom 2 w 8ce. d) Maciej Stryjkowski. (Ur. 1547 w Stryjkowie, mieście leżącem w obw. Rawskim, z ojca Jakóba. Od 1554 uczył się przez 9 lat w Brzezinach, a licząc 18 lat, wybrał się 1565, aby doświadczyć żołnierskiego chleba, oprócz tego żywiąc w sobie żądzę podróżowania, do Litwy, wtedy wojującej z W. K. Moskiewskiém. I tu przebywał po rok 1573, przez ostatnie 12 roku w Wi

tebsku gdzie rotmistrzował Al. Gwagnin, Włoch z Werony. Po śmierci Zyg. Aug. wrócił do Korony i w końcu wrześ. 1574 puścił się w podróż do Konstantynopola z posłem Jędrz. Tarnowskim przez Multany, Bulgaryą i Tracyą, skąd wróciwszy przed 12 kwiet. 1575 do Krakowa, udał się nazad na Litwę, gdzie pracował u Jerz. księcia Olelkowicza, a po tego śmierci 1578 u Melchiora Giedrojca biskupa, który go miał kanonikiem żmudzkim mianować; lecz czy święcenie wziął, nie wiadomo; zapewne wkrótce po 1582). Od pierwszego przybycia na Litwę oddał się cały duszą i ciałem pisaniu dziejów litewskich. Dla tego nauczył się po litewsku i po rusku, słuchał pieśni i zbierał podania, zwiedzał pograniczne ziemie, oglądał pola bitew, dawne mogiły, wyorywane oręże, ważniejsze uroczyszcza, czyli grodziska, zamki, cerkwie, grobowe kamienie, obrazy książąt, i t. d. Owocem tego zapału i ciężkiej pracy, nie wspominając już bynajmniej o rozlicznych źródłach pisanych: Która przedtém nigdy światła nie widziała Kronika Polska, Litewska, Zmudzka i wszystkiéj Rusi Kijowskiej. Moskiewskiej. Siewierskiej. Wołyńskiéj, Podolskiej, Podgórskiéj, Podlaskiéj i t. d. I rozmaite przypadki wojenne... W Królewcu 1582 2gie wyd. War, 1766 i 3cie tamże 1845. Cokolwiek sędziowie dzisiejsi temu dziełu zarzucają, mniej więcej może być sprawiedliwém; jednak jestto dzieło olbrzymie i sława jego nie zaginie. Aby przynęcić czytelników podał wiele opisów, mianowicie bitew, wierszami. Zaraz po powrocie z podróży wydał: O wolności Korony Polskiej i w. k. Lilewskiego a o srogiem zniewoleniu inszych królestw pod tyrańskim jarzmem Tureckiem; o rokoszu niniejszego tyrana... Amurata i wszystkich królów domu Otomanskiego.... wywód; tudzież którymby sposobem la moc ukrócona być mogła... przestroga w Konstantynopolu według czasu istotnie gwoli ojczyznie napisana. Krak. 1575. Miał do tego czerpać ze źródeł wschodnich. Inne

pisma jego wierszowane pomijamy, choć są treści dziejowej.

e) Marcin Paszkowski, także rymotwórstwem się bawiący, przełożył Alexandra Gwagnina dzieło p. n.: Kronika Surmacyi Europejskiej, Krak. r. 1611 i War. r, 1768. Stryjkowski głosił, że Gwagnin go w Witebsku okradł i cudze za swoje wydał; dzisiejsi znawcy tego nie przyznają. f) Marcin Błażowski jest tłumaczem Kromera; O sprawach, dziejach i wszystkich inszych potocznościach Koronnych Polskich, ksiąg XXX. Krak. 1611, War. 1767. g) Cypryan Bazylik (wyznania reformowanego, miał drukarnią własną w Brześciu litewskim, wspierany od Olbrachta Łaskiego wojewody sieradz.; żył w przyjaźni z Trzycieskim, Przyłuskim). Zajmuje tu miejsce jako najwyborniejszy tłumacz: Historya o srogim prześladowaniu kościoła bożego, w której są wypisane sprawy vnych męczenników, którzy począwszy od Wiklefa i Hussa aż do tego naszego wieku prawdę... ewanielii krwią zapieczętowali. Brześć lit. 1567. Historya o żywocie i zacnych sprawach Jerzego Kastryota, którego pospolicie Skanderbergiem zowią. Brześć lit. 1569 (pierwsze trzy księgi przetłumaczył Wolan). J. F. Modrzewskiego o poprawie rzeczypospolitej ksiąg pięcioro, w Łosku r. 1577 i Wil. r. 1770, lecz w tém opuszczono księgę o kościele.. Nakoniec Historya Atyli," dotąd nieznana bliżej.

h) Piotr Skarga Pawęski (zob. §. 63). Roczne dzieje kościelne od narodzenia... wybrane z rocznych dziejów kościel. Cesara Baroniusza, Krak. r. 1603 i dopełnione w Krak. 1607. Żywoty świętych starego i nowego zukonu na każdy dzień przez cały rok. Pierwsze wydanie w Wilnie r. 1579, ostatnie 19ste w Wiedniu 1843. i) Bartosz Paprocki (ur. koło 1543; nauki pobierał w Krakowie, i w młodości przesiadywał u Modliszewskiego i Piotra Gorajskiego. Dla poprawienia sobie doli ożenił

się z Jadwigą Kosobudzką, kasztelanką sierpską, wdową po Wiszniewskim staroście mławskim i po jakimś Zyczku; lecz tyle doznawał od niej przykrości, że już do Włoch wymykał się, od czego wiadomość dopiero o jéj śmierci (1572) wstrzymala go. Miał majątek dziedz:czny w Płockiém: Głogole i Paprocką- Wolą, gdzie czasami przebywał; wiele przesiedział za granicą, mianowicie w Czechach, na Morawie i Szląsku, tudzież lubił gościć przy opatach; † 1614 i pochowany u Franciszkanów we Lwowie). Bylto niespracowany pisarz wierszem i prozą; zalet nie ma żadnych wprawdzie, lecz tego mu nikt nie odmówi, że pierwszy wystąpił na polu heraldyki i nie jedno wynalazł i pamięci przekazał, co za ważne poczytać należy. Tu wyliczamy tylko dzieła heraldyczne, wszystkie inne polskie i czeskie odstawiając na stronę, choć w niektórych możnaby znaleźć jakie ziarnko. Panosza to jest wysłowienie panów i paniąt ziem ruskich i podolskich... Krak. r. 1575. Wierszem. Gniazdo cnoty zkąd herby rycerstwa...... polskiego. Krak. 1578. Lecz najważniejsze są: Herby rycerstwa polskiego, Krak. 1584 i Ogród królewski, w Pradze Czeskiej 1599. Nie mając dość na robocie okolo herbów polskich, opisywał je także u obcych. Należą tu: Zrdcadlo... margkrabstwij Morawskeho, w Ołomuńcu r. 1593. Diadochos id est successio ginak postaupnost knijżat a kraluw Czeskych, w Pradze 1602. Sztambuch slezsky, w Bernie 1609. Zwierciadło najlepiej wykonaném. Co po polsku sam napisał, to kazał innym na czeskie przekładać. Pisał dużo dla pieniędzy!

C. PROZA DYDAKTYCZNA.

§. 67. Używanie w uczelniach i akademiach jedynie języka łacińskiego przeszkadzało rozwinięciu się polszczyzny ścisło-naukowej i umiejętnéj. Ale duch wielkich i przezornych mężów, chcących nauki dla ogółu narodu przystępnemi