mearumque Virginum assistente præsentia, abo- A Linguæ femineæ, Martis belaque prophetæ, minationis filios a sacramentali Ecclesiæ nostræ Vocis inauditæ miracula voce canchant. communione sejungens, cum debita officii solemnitate, severa excommunicationis virga percutias.

Post hæc, illa epistolam sigillari signaculo consignatam, in quo nomen imaginemque Naturæ peritia artificialis exscu!pserat, legato tradidit delegandam. Tunc Hymenæus solemniori vultu lætitiæ gratiarum actiones epilogans, et legationem destinatam initians, suosque a sopore pigritiæ excitans consodales, jussit ut suis invigilantes organicis instrumentis, a somno silentii eadem excitarent, et ad harmonici melodiomatis modulos invitarent. Tunc illi quibusdam procemiis sua illicientes instrumenta, vocem deformiter uniformem, dissimilitudine similem, multiformi modulo pictura

D

cæteris damnosius damnificare contendit, lacryma- A lis involvebat. Post hujus inscriptionis solemnitarum diluvium non valeas refrenare.

Tunc Largitas, certiori remedio a regione vultus rivalum lacrymarum absentans, capitisque demissionem revocans ad superna, ait: 0 nativorum omnium originale principium! O rerum omnium speciale subsidium! O mundanæ regionis regina ! O suprema cœlestis principis fidelis vicaria, quæ sub imperatoris æterni auctoritate, fidelem administrationem nulla fermentatione corrumpis. Cui universitas mundialis originis speciei exigentia obedire tenetur, prout intimæ cognitionis expressa parilitas exigit, me tibi aurca dilectionis catena connectit.

Illi igitur qui suami naturam danino venundans, te insultu nimiæ rebellionis impugnat, mihi coequatæ concussionis importunitate repugnat. Qui, · quamvis umbratili credulitatis deceptus imagine, meis se credat commilitare comitiis, hominesque histrionali prodigalitatis figuratione decepti, in co Largitatis oderent vestigia, tamen a nostræ amicationis berecio longa relegatione suspenditur. Sed, quia nostrum est erronea divagationis anfractibus compati condolendo, in ejus insensatæ voluntatis exhibitione pestifera, non valeo non moveri. Adventus Genii.

B

Cum inter has virgines dragmaticæ collocutionis intercalaris celebraretur collatio, ecce Cenius, organicorum instrumentorum applaudente lætitia, nova apparitionis resultatione comparuit. Cujus sta- C tura mediocritatis canone modificata decenter, nec de diminutione querebatur apheresis, nec de superfluitatis prothesi tristabatur, cujus caput pruinosis canitiei crinibus investitum, hiemalis senii gerebat signaculum facies tamen juvenili expolita planitie, nulla erat senectutis exaratione sulcata. Vestes vero opere sequente naturam, hujus vel illius nescientes inopiam, videbantur nunc serenari hyacintho, nunc colore succendi coccineo; nunc bysso expressius candidari in quibus, rerum imagines momentanee viventes, toties exspirabant, ut a nostræ cognitionis laberentur indagine. Ille vero calamum papyreæ fragilitatis nunquam a suæ inscriptionis ministerio feriantem manu ferebat in dextera; in sinistra vero, pellem novaculæ demersione pileorum cæsarie denudatam, in qua styli obsequentis subsidio, imagines rerum ab umbra picturæ ad veritatem essentia transmigrantes, vita sui generis donabantur; quibus deletionis morte sopitis, novæ nativitatis ortu, aliæ revocabantur ad vitam. Illic Helena, suo decore semidea, quæ mediante pulchritudine sua, pulchritudo poterat nuncupari. Illic in Turno fulmen audaciæ, vigor regnat in Hercule. Illic in Capaneo gigantea ascendebat proceritas; in Ulysse vulpina vigebat calliditas. Illic Cato pudica sobrietatis nectare debriabatur mirabili. Plato ingenii splendore rutilabat sidereo. Illic stellata cauda Tulliani pavonis rutilabat. Illic Aristoteles sententias ænigmaticarum locutionum latibu

D

tem, dexteræ manui continuæ depictionis fatigatæ laboribus, sinistra manus 319 tanquam sorori fesse subveniens, picturandi officium usurpabat ; dextera manu pugillaribus potita; quæ ab orthographiæ semita falsigraphiæ claudicatione recedens, rerum figuras, imo, figurarum larvas umbratiles semiplena picturatione creabat. Illic Thersites turpitudinis pannositate vestitus, peritioris fabrica solertiam postulabat. Illic Paris incestuosæ cupidinis mollitie figurabatur. Illic Ennii versus a sententiarum venustate jejuni, artem metricam effreni transgrediebantur licentia. Ilic Pacuvius nesciens narrationis modificare curriculum, in retrograda serie sui tractatus locabat initium.

Quomodo Veritas comitabatur Genium.

His ergo picturæ solertiis Genio solemniter operam impendenti, Veritas tanquam patri filia verccunda ancillatione obsequens assistebat, quæ non pruritu aphrodites promiscuo propagata, sed hoc solo Naturæ natique geniali osculo fuerat derivata, cum Hem speculum formarum meditantem, æternalis salutavit idea, eam iconiæ interpretis interventu vicario osculata. Hujus in facie divinæ pulchritudinis deitas legebatur, nostræ mortalitatis aspernata naturam. Vestes vero cœlestis artificis dexteram eloquentes, indefessæ rutilationis splenditatibus inflammatæ, nullis poterant vetustatis tineis cancellari: quæ virgineo corpori tanta fuerant connexione conjunctæ, ut nulla exuitionis diæresis eas aliquando faceret virginali corpori pharisæas. Aliæ autem tanquam adventitiæ naturæ, præcedentibus appendiciis, nunc oculis visus offerebant libamina, nunc oculorum sese figurabantur indagini, Ex opposito, veritati falsitas inimicans stabat attentior, eujus facies turpitudinis nubilata fuligine, nulla in se naturæ munera fatebatur, sed senectus faciem rugarum vallibus submittens, eam universaliter implicans collegerat. Caput nee crinis vestimento videbatur indutum, nec pepli velamentum excusabat calvitiem, sed panniculorum infinita pluralitas, quos filiorum pluralis infinitas ei texuerat vestimentum. Hæc autem, picturæ veritatis latenter insidians, quidquid illa conformiter informabat, ista informiter deformabat.

Quomodo Natura occurrat Genio adventanti. Natura igitur suo gressui laxiores concedens babenas, solemnem occursum solemniter exhibendo, oscula nullo illicita Veneris fermentata veneno, sed mystici signantia cupidinis amplexus, etiam mysticæ dilectionis concordiam figurantes, Genio exhibuit adventanti.

Alloquitur Genius Naturam.

Mutua gratulatione expletionis termino consummata, Genius induxit silentium, manu postulante silentia, consequenter vero in banc locutionis formam suæ vocis monetavit materiam : 0 Natura, non sine internæ spirationis affatione divina, a tuæ discretionis libra istud imperiale processit edi

ctum, ut omnes qui abusiva desuetudine, nostras A suffragante, a supernæ dilectionis osculo separetur, leges aboletas reddere moliuntur, et in nostræ so- ingratitudinis exigente merito, a naturæ gratia delemnitatis feria feriantes, anathematis gladio fe- gradetur, a naturalium rerum uniformi concilio riantur. Et quia lex hujus promulgationis legitimæ, segregetur, omnis qui aut legitimum Veneris oblilegem justitiæ non oppugnat, tuique libra judicii quat incessum, aut gulositatis incurrit naufragium, meæ discretionis sedet examini, tuæ edictionis re- aut ebrietatis sentit insomnium, aut avaritiæ sigulam ocius roborare maturo. Quamvis enim mens tiens experitur incendium, aut insolentis arroganmea hominum vitiis angustiata deformibus, in in- tiæ umbratile ascendit fastigium, aut præcordiale fernum tristitiæ peregrinans, lætitiæ nesciat para- patitur livoris exitium, aut adulationis amorem disum, tamen in hoc amœnantis gaudii odorat pri communicat fictitium. Qui autem a regula Veneris mordia, quod te mecum videat ad debitæ vindictæ exceptionem facit anormalam, Veneris privetur sisuspiria suspirare. Nec mirum, si nostrarum vo- gillo. Qui gulositatis mergitur in abysso, mendiciluntatum unione conformi, concordiæ reperio me- tatis erubescentia castigetur. Qui ebrietatis lethæo lodiam, cum unius ideæ exemplaris notio nos in flumine soporatur, perpetuatæ sitis vexetur incennativum esse produxerit, unius officialis admini-diis. Ille in quo sitis incandescit habendi, perpeB strationis conformet conditio, cum nostras mentes tuatas egestates incurrat. Qui in præcipitio arronon superficiali dilectionis vinculo amor jungat hypocrita, sed interna animorum nostrorum 320 latibula, casti amoris pudor inhabitet. Dum hoe verborum compendio Genius suæ orationis formarei excursum, suæ exclamationis quasi aurora nascente, tristitiæ tenebras paulisper abstractans, salvo suæ dignitatis honore, Natura Genio gratiarum jura persolvit.

Hic promulgat Genius excommunicationem præ

laxalis.

C

gantiæ exaltatus, spiritum elevationis eructat, in vallem dejectæ humilitatis ruinose descendat. Qui alienæ felicitatis divitias tinea detractionis invidendo demordet, primo se ibi hostem inveniat. Qui adulationis hypocrisi a divitibus venatur munuscula, sophistici meriti fraudetur præmio.

Postquam Genius hujus anathematis exterminio finem orationi concessit, huic imprecationi applaudens Virginum assistentia festino confirmationis verbo Genii roboravit edictum, lampadesque cereorum in manibus virginum suis meridiantes luminibus in terram cum quadam aspernatione et demissione, exstinctionis videbantur sopore de

Tunc Genius post vulgaris vestimenti depositionem sacerdotalis indumenti ornamentis celebrioribus infulatus, sub hac verborum imagine, prætaxatam excommunicationis seriem a penetralibus c jectæ. mentis forinsecus evocavit, hoc locutionis præcedente curriculo: auctoritate superessentialis Usiæ, ejusque notionis æternæ, assensu cœlestis militiæ, naturæ etiam, cæterarumque virtutum ministerio

Conclusio operis.

Hujus imaginariæ visionis subtracto speculo, me ab exstasi excitatum in somno, prior mysticæ apparitionis dereliquit aspectus.

ALANI DE INSULIS

ANTICLAUDIANUS

SIVE

DE OFFICIO VIRI BONI ET PERFECTI

LIBRI NOVEM

A R. D. Carolo de Viscu, priore Dunensi, etc., recogniti et varie illustrati.

AD LECTOREM.

En tibi, Lector, Anticiandianum exacta diversorum exemplarium collatione, castigatissimum, et auctori suo restitutum, cui illum subduxerat is qui, anno Domini 1611, eum Antuerpiæ in lucem protrusit, plane incultum et confusum, sine ulla capitum distinctione, sine auctoris præfationibus, quarum loco et titulo, partem aliquam reposuit summarii immediate sequentis, imo, sine ipsius auctoris nomine : quod tamen exprimunt communiter omnes, qui Alani scripta recensent, præferuntque antiquiora iss. exem

plaria passim obvia. Sane, in sola Bibliotheca collegii soc. Jesu Lovanii, duo reperi, magnæ antiquitatis, operis hujus exemplaria, quorum alterum, Alaui nomen expresse referebat. Tertium, ir Bibliotheca S. Bertini, Audomaropoli, auctoris item nomine præsignitum. Quartum et quintum, apud Clarissimum virum Balthasarem Moretum, Antuerpiæ. Ex his unum tante erat antiquitatis, ut auctoris etiam ætatem attingere, characterum forma persuaderet; aliud, quod Alani quoque nomen exhibebat, nonnihil recentiori manu exaratum, attamen venerandæ etiam antiquitatis. Postrema hæc duo exemplaria usui meo concessa fuerunt, quorum lima impressum exemplar poliendo, nativo colori restitui. Imprimis namque, summario verum titulum, postremamque ejus tem partem injuste præcisam; ad hæc, auctoris nomen, ac duas ipsius præfationes reposui. Insuper, et menda plurima, quibus totum opus obfuscabatur, sustuli. Et quanquam, ubi sensus permisit, plura hinc inde verba reliquerim a mss. discrepantia, imo etiam, integros quandoque versus, exacte tamen in margine inferiori, diversitatem lectionis annotavi, hoc ordine quando utrumque ms., exemplar discordabat ab impresso, scripsi; ms. V: ubi solum discordabat ms., antiquissimum, posui: ms. A.; ubi vero recentius, ms. R. Denique, majoris illustrationis gratia, marginales ubique annotationes adjunxi. Porro, opus est eruditum raroque acumine præditum, nec non ad veram pietatem aliasque virtutes lectorum animis infundendum aptissimum, et nihilominus, venusto lepore undique respersum. Quod proinde tanti olim fecit venerabilis Adamus de Basseya, canonicus lusulensis, vir, suo tempore doctrina clarissimus, qui circa annum 1400, vixisse creditur, ut illud ipsum tersis et politis versibus in compendium redegerit, et hinc inde digressionibus moralibus doctissimis, diversisque odis spiritualibus illustraverit. Quod opus ipsemet indigitavit : Ludus Adæ de Basseya, in Anticlaudianum M. Alani de insula. Exstat ms. Tornaci, in monasterio Sancti Martini, in duobus exemplaribus, quorum alterum aliquandiu apud me habui. In cujus prologo ita loquitur auctor: Recreationis cujusvis solatio indigens, pratum famosissimi quondam viri et gratiæ excellentis, magistri Alani de insula, adii, ut in eo colligerem flores odoriferos et præduices, etc.

Cæterum, cur Alanus operi suo Anticlaudiani nonien imposuerit, rationem hanc affert Thomas Demsterus Historia Ecclesiastica gentis Scotorum, anno 1627 Bononiæ impressa, quod ad imitationem Claudiani scriptum sit, non vero contra Claudianum. Quomodo, inquit, Ennodjus Ticinensis episcopus, dum imitari vult Claudiani epigramma, epigraphen suo epigrammati fecit: Adversus Claudianum de Mulabus. Hæc ille. Auctor vero summarii sequentis, censet vocari Anticlaudianum, ratione materiæ, quia; cum Claudianus in principio sui libri introducat vitia ad deformandum, seu pervertendum Rufinum, in principio hujus libri introducuntur virtutes, ad formandum hominem beatum. Pro cujus rationis majori luce, sciendum est Rufinum, in quem Claudianus poeta invectivas suas scripsit, fuisse a Theodosio seniore imperatore præfectum provinciis aliquot orientalibus imperii, pro tutela Honorii et Arcadii filiorum. Verum, cum regni cupiditate incensus, in principes suos arma sumpsisset, ab his devictum, misere periisse. Itaque, Claudianus tragoediam hanc descripturus, introducit furiam infernalem, in concilio Vitiorum graviter conquerentem de pace, et regno Virtutum, tempore Theodosii imperatoris, incitatque omnia el singula Vitia, ad pacis hujus turbationem et Virtutum expulsionem. Id quod fieri posse judicat, per Rufinum. Quem proinde diversa invadentes Vitia, facile expugnarunt, et per eum, gravem perturbationem in imperio concitarunt. Ecoutra, Alanus producit Naturam in concilio Virtutum conquerentem de humani generis depravatione, et regno Vitiorum per universum orbem; decreto autem concilii, ad Deum ablegatur Prudentia, sollicitatura creationem hominis perfecti, qui expugnatis vitiis, virtutes orbi restituat. Quæ, quomodo postea contigerint, pulcherrime describit Alanus noster. Atque hinc patet, ratione materiæ, opus hoc esse vere contrarium operi Claudiani, adeoque recte vocari Anticlaudianum, tametsi quo ad modum procedendi, aliqualiter etiam inter se conveniant. Interim, tu Lector candide, libros hos si vel semel attente legere non pigeat, eorumdem elegantiam mox percipies, animumque tuum mire oblectabis. Nam, ut recte adnotarunt Basileenses, qui, anno 1556, hoc primo publicarunt, singulari festivitate lepore, et elegantia præditi sunt, non credibili doctrina, ordine et brevitate complecientes humanas divinasque res omnes, in quibus quivis homo occupari, meditarique debet, quasque quemlibet scire, aut certe per omnia admirari, et suspicere oportet. Vale.

Fr. Carolus DE VISCH

prior Dunen.is.

ANTICLAUDIANI

SEU

LIBRORUM DE OFFICIO VIRI BONI ET PERFECTI

SUMMARIUM

Ex antiquo codice ms. desumptum,

In quo elucet insignis totius operis peritia.

Quia in hoc opere agitur de quatuor artificibus, Deo, Natura, Fortuna, Vitio; primi autem artificis, id est, Dei, quatuor sunt opera: opus in mente, opus in materia, opus in forma, opus in gubernatione; Natu rænero, duo: unum in pura natura consideratum, ab omni corruptione alienum, quale opus nec fuit unte peccatum; aliud vero, varia corruptione privatum: Fortuna etiam duo: unum prosperitatis, alterum ad

versitatis; unum vero vitii, scilicet, depravationis; liber iste in quo de his aqitur, non inconsequenter norem distinctionibus completur. Prius autem agitur in hoc opere de operibus naturæ, quam de operibus Dei, quia per ea quæ facta sunt, invisibilia Dei conspiciuntur. Secundo autem de opere divino. Tertio, de opere fortunæ. Quarto, de opere vitii. Initio autem primi libri, auctor more recte scribentis, proponit, non tamen in ipsa propositione materiam, de qua tractaturus est, prælibat, ad insinuandum materiam ipsam quasi ineffa. bilem esse, et ad vitandam arrogantiam, ne si de ineffabilibus se tractaturum proponeret, arrogantive suspicionem ingereret; secundo invocat. Tertio, inducit Naturam deliberantem de tali homine procreando, qualis futurus essel homo, si in nullo errasset. Sed quia talis hominis perfectio non solum in natura, verum etiam in virtutibus consistit, introducitur Virtutum concilium, cum quibus Natura deliberat; unaquæque autem secundum proprium statum describitur. Consequenter etiam describitur locus amœnissimus, floribus stellatus, arboribus consitus, fontis irriguo fecundatus. In cujus supercilio locata regia Naturæ regio describitur, auro, argento, variisque instincta lapidibus, multiplici hominum pictura refulgens. Ad hanc aulam virtutum convocatur exercitus, sua utitur consulta ione Natura, suam adhibet sententiam Prudentia, Ratio utramque collaudat Naturæ parti magis assentiens Consulit ut Prudentia delegetur in cœlum, quæ Naturæ Virtutumque Deo vola præsentel: ad quarum preces Deus animam mundam demittat in terras, et ejus animæ corporisque consortio, mediante Natura, Virtutumque ministerio, beatus homo procreetur in terris Sed quia non subitanee his verbis assentit Prudentia, suum consilium annectit Concordia, cujus consilio illa satisfaciens, septem ancillis suis imperat, ut talis sibi fabricetur currus, quo celeriter possit ad cœlestia devehi, suamque legationem explere; cujus præceptum sine mora ancille complere conantur. Unde prima temonem excudit; secunda axem instituit: tertia temonem axemque gemmis et floribus inscribit. Reliquæ quatuor rotis fabricandis invigilant. Curru igitur completo, Prudentia residente in curru, quinque equis, Ratione auriga, quadriga in cœlum deducitur Ascendenti autem Prudentiæ, variæ rerum occurrunt naturæ. Intuetur enim quæ causa nubium, quæ nivium, vel grandinum origo, quis ortus fulminum. Videt etium dæmones discurrentes per aera, qui tumore superbiæ à cœlo dilapsi, in caliginosam hujus aeris noctem, humanis insidiantur profectibus. Speculatur etiam diversos sui ascensus, varios planetarum anfractus. Ad ultimum in cœlum devehitur, ubi varius stellarum naturas intuetur. Sed cum ultra non puteai ei aditus, cum et Ratio viam ignoret, el equi ultra ascendere non valeant, in ambiguo fluctuat Prudentia quid actura sit: sed dum in hoc errat incerto, puellam videt stantem in supercilio cæli, cujus ducatu usque ad empyreum cœlum perduceretur, uni insidens equo, cæteris cum auriga Ratione in cælo relictis.

Sed inter agendum aquas super firmumentum sitas miratur, nec eas fluxu labiles, vel in æthere suspensas, sed potius crystallino rigore solidatas esse perpendit. In cœlo vero empyreo collocata, ordines angelorum el opera considerat; miratur sanctorum gloriam, beatam Virginem super alios collocatam, ibique humanam Christi regnare naturam. Sed nimio fulgore percussa, in lethargum delabitur, dux ejus patienti compatitur, suaque accersita sorore quadam supercolesti portione, sororis interventu Prudentiam liberat a languore. Tunc tres simul in cœlum Trinitatis ascendunt, Prudentiaque in præsentia Dei, Naturæ Virtutumque volum exponit. Deus vero earum petitioni assentiens, juxta æternum mentis exemplar animam creat, creatam Prudentiæ commendat, monens ut eam caule in terras deducat, ne eam malevolentia alicujus planetæ sævientis corrumpat. Prudentia igitur cum hilaritate ad inferiora descendens, animam Naturæ Virtutumque manibus deponit. Natura corpus excudit; Concordia spiritum unit; cæteræ vero virtutes pro jure suo hominem creatum exornant. Nobilitas vero ultima, quia ex se nihil proprium habet, a matre fortuna quod largiatur exquirit. Inde sumpta occasione, hubitatio, domus, kabitus, et rota Fortunæ describitur. Ad matris igitur domum Nobilitus perveniens, a matre petit, ne virtutum munera defraudans, ei se subtrahat, sed dicta sua cum aliis novo naturæ operi conferat. Ad cujus petitionem fortuna iter arripiens, ad domum naturæ pervenit, suumque munus impendit; cui danti assistit Ratio, ne Fortuna, aliquo livore ducta, aliquid fermenti interserat. Completa igitur hominis illius perfectione, ad aures Alecto de hoc opere fama pervenit. Alecto exercitum colligit, cum quo in hominem illum ejusque comites parat insultum. Cum Vitiis homo ille congreditur: sed tandem Vittis subjugatis, homini illi victoria datur. Ex his liquet quæ sit materia hujus auctoris in hoc opere. Est tamen materia duplex: una historialis, alia mystica. Quod satis diligenti liquet lectori. Et quia circa materiam versatur intentio, per materiam intentionis comparatur notitia. Liber vero nulli philosophiæ speciei tenetur obnoxius, nunc ethicam tangens, nunc philosophicam delibans, nunc mathematicæ subtilitatem ascen▾ dens, nunc theologiæ profundum aggrediens. Causa vero suscepti operis, duplex: Una per se considerata ; altera collativa. Sui enim causa auctor, aggreditur hoc opus, ut suum exerceat ingenium; et aliorum, ut desudet profectibus eorum. Finis vero utilitas est, humanæ naturæ cognitio. Per hunc enim librum cognoscit homo quid ex Deo habeat, quid a natura ministrante accipiat, quid a fortuna suscipiat, quid a vitio contrahat. Libri hæc est inscriptio: Incipit Anticlaudianus Alani, de Antirufino. In hac inscriptione, et auclor operis exprimitur, cum dicitur, Alani: Et opus auctoris, cum annectitur, Anticlaudianus. Dicitur autem liber iste Anticlaudianus, ratione materiæ, quia materia hujus libri contraria est principio materia Claudiani. Cum etenim in principio sui libri Claudianus introducat vitia ad pervertendum Rufinum, in principio hujus operis introducuntur virtutes, ad formandum hominem beatum. Unde, et homo ille de quo agitur in hoc libro, vocatur Antirufinus, quasi contrarius Rufino.

PRÆFATIO IPSIUS AUCTORIS.

321 Cum fulminis impetus vires suas expendere A pressam pauperiem detractionis flatus non deprimat dedignetur in virgulas, verum audaces provectarum arborum expugnet excessus; imperiosa venti rabies iras non expendat in calamum, verum in altissimarum supercilia rerum vesani flatus invectiones excitet furiosas; penuriosam operis mei humilitatem invidiæ flamma non fulminet, mei libelli de

ubi potius miseriæ naufragium, misericordiæ portum expostulat, quam felicitas livoris exposcat aculeum. In quo lector non latratu corrixationis insaniens, verum lima correctionis emendans, circumcidat superfluum, compleat diminutum, quatenus illimatum revertatur ad limam, impolitum re