credunt sibi remitti peccatum mortale. Si enim hoc A tem, sed postquam benedictione pontificali sanctiTM essel, videretur esse peccati incentivum. Isti etiam ficatur in memoriam Dominicæ passionis, jam multa in lege veteri observant, et ita quodammodo judaizant, quia porcum non comedunt, plures uxores simul ducunt; sed superius contra Judæos diligenter probavimus, jam legem abolitam esse et hoc Paulus multipliciter probat, et eum esse quasi idololatram, qui legem Moysi observat ad litterain; quia veniente veritate, debet umbra cessare, et veniente signato, cesset figura. Christus etiam ostendit eam esse consummatam, et in se esse impletam, cum dixit: Consummatum est (Joan. xix). CAPUT XI. Opinio Judæorum et Saracenorum contra Christianos, quia Christiani habent imagines in ecclesiis. Nobis etiam insultant pagani cum Judæis, quia babemus imagines in ecclesiis nostris, et sculptilia, in quo videmur obviare præcepto divino, quod ait : Non facies tibi sculptiles, rec omnem similitudinem quæ est in cœlo vel in terra, vel in aquis, vel sub terra (Exod. xx; Deut. v). Et Propheta ait : Confundantur omnes qui adorant sculptilia, elc. (Psal. xcv1). Christiani autem effigiant Deum sublimi sedentem solio, manuque porrecta signantem, et circa eum magno dignitatis præstigio, aquilam, hominem, vitulum et leonem,has effigies exsculpant, fabricant et depingunt; unde possunt et ubi possunt, adorant et colunt. CAPUT XII. Solutio præmissorum. B C Ad hoc dicimus, quod si lex Mosaica prohibuit nullo modo fieri sculptile, peccavit Moyses qui fecit imagines cherubim, et posuit in templo: in corona etiam aurea, quæ in terra Philistiim detenta est, ut aiunt Hebræi, sculptæ erant imagines regum. A simili videtur, quod possunt depingi imagines sanctorum, et imago Christi, ut homines per ea quæ vident ad invisibilia invitentur, et per signantia, significata venerentur; quia, sicut scripte litteræ sunt clericorum, ita picturæ laicorum. Legimus etiam in Isaia, Isaiam Dominum sedentem vidisse super solium excelsum, et seraphim stabat suwer illud (Isai. v1). Si Isaias quod vidit imaginaria vel materiali visione, vel corporali, voluit repræsentare, non videtur absurdum esse, ut redigeret D in picturam, quod redegerat in scripturam. Similiter, legitur Ezechiel (cap. 1) vidisse similitudines quatuor animalium, scilicet, hominis, leonis, vituli, et aquila: quod ergo legitur Ezechiel vidisse et scripsisse, non potest Christianus ad memoriam pingere? Competenter ergo mandatum legis accipiendum est, imo sicut ipse legislator declaravit, intelligendum est: Non, inquit, facies sculptile, et causam demonstrat, non adorabis ea neque coles. Exclusa igitur perfidi cultus idololatria, facia sunt ab eis, et fieri possunt a nobis sculptilia, Cala.... turas facimus et sculpturas, sed divino cultu nee adoramus, uec colisnus eas, nec ipsam crucem faclam dicin.usquod in se, vel ex se habeat virtu crucem non divino, sed debito venerationis cultu attollimus et colimus. Alio enim modo bomo adorat Deum, quam crucem. Deum adorat propter ipsius divinitatem; crucem veneratur, propter passionem Crucifixi. Ut ergo paucis ac breviter includam verbis, nullam omnino Christianus divino caltu rei alicujus adorat effigiem; debito tamen honoris cultu sacras sanctorum adorat effigies et picturas. In hoe etiam nobis insultant, quod dicunt nos plures fàcere deos, quia plures adoramus sanctos, ut, Petum et Paulum, etc., nulla enim debetur adoratio, nisi Deo; qui enim cultum divinum creaturæ attribuit, idololatra est. Ad illud dicendum, quod illam speciem adorationis quæ debetur Deo, et Græce, dicitur lutria, Christianus non exhibet creaturæ, sed eam que Grace dicitur dulia, que debetur homini et angelo. Illa quæ debetur Deo consistit in dilectione, oratione, glorificatione, oblatione, ut Deam diligat homo super omnia, offerat ei, tanquam Creatori, se et sua, hunc cultum nemo exhibet creaturæ. Sed homo tenetur diligere proximum tanquam sc, ei exhibere reverentiam, aliquando ut majori, aliquando ut pari, benignitatem, aliquando ut minori. Non ergo plures deos constituimus, sed unum Deum divino cuitu adoramus. CAPUT XII. Opinio paganorum, quod neminem debent salutare, nisi fuerit ejusdem sectæ cum eis. Illi etiam de quibus sermo præcessit, dicunt nullum salutandum esse, nisi fuerit ejusdem sectæ cum eis. Dicunt enim, quod cum eis non debeant habere participium salutationis, cum quibus non sunt habituri communionem salutis : Si enim excommunicatis non est offerenda salutatio, multo minus illis, cum quibus nulla habetur communicatio. CAPUT XIV. Refellitur præmissa opinio. Sed ipsi sibi contrarii sunt; dicunt enim sibi licitum esse alterius legis uxorem ducere, quod et antiqui Patres fecisse leguntur, ut David, qui gentilem duxit uxorem, matrem videlicet Absalonis, et Salomon, filiam regis Ægypti. Si enim eis licitum est uxores ducere alienigenas, multo magis licitum est salutare, vel pro eis orare. Isti colunt culicem, et deglutiunt camelum. In muitis etiam aliis sibi sunt contrarii. Quædam enim ex veteri lege susci→ piunt, quædam excipiunt: similiter, ex Evangelio, et sibi multipliciter contrarii sunt. He sunt vulpeculæ Samsonis, quæ in caudis fuerunt conjunctæ, in facie disjunctæ et divisæ. Ili enim dicunt Christum tantæ fuisse dignitatis et sanctitatis, ac Mahometum, vel etiam majoris, quandoquidem dicant Christum non fuisse mortuum, Mahometum autem asserant defunctum, et etiam manifestum est Mahometum fuisse mortuum, et a canibus dcroralum. Si Christus non est mortuus, ubi dicent eum A esse, in cœlo, vel in terra? In terra manifestum est eum non esse; relinquitur ergo, quod in cœlo. Sed quando ascendit in cœlum, cum passus, vel mortuus, vel suscitatus, secundum cos, non sit? Quæritur etiam ab eis, utrum Christus judicaturus sit mundum? Nonne legitur in libro Danielis (cap. v11), quod libri conscientiarum aperientur in die judicii, et vetustissimus dierum sedebit, et singulos judicabit? Hæc autem innuit in via, ut hoc judicium consequeretur in patria. Dicant etiam, opinio sua quibus notetur miraculis? Apud eos fiunt miracula per antiphrasim. Relinquitur ergo falsam esse eorum opinionem, quæ non munitur ratione vel auctoritate. Explicit quadripartita Magistri Alani editio contra hæreticos, Waldenses, Judæos et paganos, Fideliter extractum ex manuscripto in Bibliotheca Cisterciensi asservato. xvin Martii 1655. ALANI AB INSULIS LIBER DE PLANCTU NATURE. AD LECTOREM. 279 Liber hic, tam in exemplaribus mss. quam aliorum auctorum citationibus, diversas sortitur inscriptio, nes. Nonnunquam enim, ut in exemplari abbatiæ Cysoniensis, vocatur, Enchiridion de naturis rerum. Alias, ut, in exemplari cœnobii Saneti Bertini, Liber De conquestione naturæ. Frequentius tamen inscrib.Lur, Liber de planctu naturæ, quia nimirum auctor in principio operis introducit naturam plangentem humani generis depravationem fedumque vitiorum dominéķum; maxime autem, infandi Sodomiæ sceleris, in quod, præ cæteris vitiis, invehitur, in tautum ut diversi Auctores, integro libro epigraphem alligan:: Tractatus contra Sudomiæ vitium; quanquam alia quoque vitia plurima acerrime carpal, congruaque præscribat media, quibus singula expugnari debeant. Porro, opus est, ut verbis utar doctoris eximii, Roberti Holkoth in cap. 10 libri Sapientiæ, lect. 118, litt. A. scientifice multum et curiose compositam, eoque titulo, gravissimis quibuscunque auctoribus familiare; ut ex eorum scriptis patet. Adeo, ut etiam celebris ille polygraphus Leo Allatius, eloquentiæ professor, illud doctissimis suis illustrationibus dignum repu taverit, prout ipsemet testatus est, libro 280 De apibus Urbanis, seu De viris illustribus, eorumque scriptis, qui, anno 1630 et duobus sequentibus, Romæ fuerunt: quem librum, anno 1833, ibidem publicavit, et Ur bano octavo pontifici dedicavit. In hoc, inquam, recensitis a seipso elaboratis variis lucubrationibus, subjunxit: Nunc illustrat, scilicet Allatius, librum beati Alani, De complanciu naturæ. Verum, ut Roma nuper litteris me monuit Romanus Ferdinandus Ughellus, ordinis nostri Cisterciensis clarissimus abbas, intempestive viro superveniens mors, opus imperfectum suppressit, librumque huuc, non sine rei litterariæ, adeoque et boni communis injuria, preli beneficio privavit: quod eidem nunc tandem ipsemet procuravi, usus duobus ms. exemplaribus, quorum primum mihi subministravit instructissima bibliotheca abbatiæ Parcensis juxta Lovanium, sed vaido mutilum, principio et fine truncatum; secunduin humanissime submisit Reverendus adm. dominus, Hugo Beekmans, abbatiæ Cysoniensis, ordinis canonicorum regularium archimandrita dignissimus. Quod cum omnino integrum et perfectum esset, ac insuper vetustate sua plurimum commendabile, illud hic fere secutus fui, adnotando tamen, hinc inde, lectionis varietatem, ubi sensus utramque admisit, Carolus DE VISCH, prior Dunensis. 1 281 LIBER DE PLANCTU NATURÆ. In lacrymas risus, in fletum gaudia verto : Cum Veneris monstro naufraga turba perit. Forma, pudicitiæ norma, pudoris amor! Activi generis sexus, se turpiter horret Sic in passivum degenerare genus. Ars magicæ Veneris hermaphroditat euin. A Pyramus, huic Veneris rimula nulla placet. Ut sic virgineum se probet esse virum; Cum hanc elegiam lamentabili modulatione crebrius recenserem, mulier (27)* ab impassibilis mundi penitiori dilapsa palatio, ad me maturare videbatur accessum; cujus crinis non mendicata luce, sed propria scintillans, non similitudinarie radiorum repræsentans effigiem, sed eorum claritate nativa naturam præveniens, in stellare corpus caput efliB giabat puellæ; quod duplex tricatura diffibulans, superna non desereus, terræ non dedignabatur osculo arridere. Quoddam vero lilioli tramitis spatium, sub obliquitate decussata, crinis dividebat litigium, nec illa unquam obliquitas vultui erat detrimento, sed præerat decori. Crinale vero aureum in legitimi ordinis choream crinis aurum concilians, vultum mirabatur invenisse conformem. Phantasia enim coloris aurum consequentis, para Hic modo est logicus, per quem conversio simplex logismum visui concludebat. Frons vero in amplam Artis, naturæ jura perire facit. Cudit in incude, quæ semina nulla monetat Horret et incudem malleus ipse suam. Forma viri, semper hujus honore minor; Tous et in labiis luderet ipse sibi, Ut dum sic moriar, in me defunctus, in illa Non modo Tyndaridem Phrygius venatur adulter, C Supercilia aureo stellata fulgore, non in sivam evagantia, nec in nimiam demissa pauperiem, inter utrumque medium obtinebant. Oculorum serena placiditas amica blandiens claritate, gemelli præferebat sideris novitatem. Naris utraque odore imbalsamala mellito, nec citra modum humilis, nec injuste prominens; quoddam repræsentabat insigne. Oris nardus naribus delicatas odoris epulas offerebat. Labia modico tumore surgentia Veneris tyrones invitabant ad oscula. Dentes quadam sui coloris consonantia eboris faciem exemplabant. Genarum ignis purpureus, rosarum succensus murice, dulci flamma faciem amicabat: candore namque grato amicam sentiebat temperiem, purpura vultus sindoni maritata. Menti expolita planities crystallina luce circumspectior, argenteum induebat fulgorem. Colli non injusta proceritas sub gracilitate moderata, b cervicem maritari humeris non sinebat. Mamillarum pomula gratiose juventutis maturitatem spondebant. Brachia ad gratiam inspectoris prospicua, postulare videbautur amplexus. Laterum æquata convallatio, justæ moderationis impressa sigillo, totius corporis speciem ad cumulum perfectionis eduxit. Cætera vero quæ thalamus secretior absentabat, A adulterino veliere, capricorni tunicam pietura temeliora fides esse loquebatur. In corpore etenim latebat vultus gratior, cujus facies ostentabat præJudium. Et quamvis tanta esset pulchritudinis lætitia, hujus tamen risum decoris, 283 fletus inæstimabilis exstinguere conabatur: nam ex oculorum scaturigine derivatus fluxus, doloris prædicabat nientem. B Ipsa etiam facies in terram casto pudore demissa, ipsi puellæ illatam quodammodo loquebatur injuriam; regalis autem diadematis corona rutilaus, gemmarum scintillata choreis, in capite superne fulgurabat; cujus non adulterina auri materies ab ipsius honore degenerans, iuce sophistica oculos parallogizans, sed ipsius nobilitas ministrabat essentiam. Miraculoso vero circuitu, æternaque volatione ipsum diadema ab oriente peregrinans in occidens, reciprocando crebrius referebatur in ortum. Idemque perenniter exercendo, ex nimia ejusdem petitione principii, nugatoria motio videbatur. Prædictarum vero gemmarum aliæ ad tempus nova Dei miracula, novo sui luminis sole, visibus offerebant; ad tempus autem, suæ coruscationis eclipsi, videbantur a diadematis exsu. lare palatio. Aliæ insertæ solio, suæ scintillationis vigiliam perennantes, perennes faciebant excubias. Inter has, circulus elucens ad zodiacea obliquitatis similitudinem pretiosorum lapidum stellatus, monilibus siderea contiguitatis oscula syncopabat. In quo cohors duodena gemmarum, successivo privi- C legialique splendore inter alias prærogativam poscere videbatur. In anteriori quoque ipsius diadematis parte, tres pretiosi lapides audaci suæ radiationis superbia, reliquis novem antonomastice præfulgebant. Lapis primus, noctis frigus in luminis incendio pati jubeat exsilium, in quo, ut faceta picluræ loquebantur mendacia, leonis efhgiata fulminabat effigies. Lapis secundus, et priori non secundus in lumine, in præfatæ partis audaciori loco præfulgens, quasi ex quadam indignatione, reliquos lapides deorsum aspicere videbatur. In quo, prout veritatis simia, pictura docebat, sub mutatoria conflictione progrediendo retrogradus, incedendo recedens, cancer post se incedere videbatur. Lapis tertius oppositi lapidis splendorem pauperculum abundantibus suæ claritatis recompensabat divitiis. In quo, sicut picturæ veritas prædicabat, umbratilis Ledea proles sibi mutuo amplexu Congratulans incedebat. Ad hunc modum, tres eodem dignitatis honore pollentes, thronum in contradictoria parte locaverunt. Quorum primus sudoris guttulis lacrymas exemplando, quodam imaginario fletu contristabat aspectum. In quo, prout curialis scripturæ phantasia imaginando docebat, adolescentis cujusdam urceolus, fluentem excipiebat torrentem. Lapis secundus a suo regno caloris hospitia glaciali torpore repellendo, hiemem sibi hospitem vindicabat in quo, ex caprine lance D xuerat. Lapis tertius, vultum lucis induens crystallinæ, hiemis prophetabat adventum. In quo assidua sui arcus inflexione senex Chironius vulnera minabatur, nunquam tamen minis recompensabat effectum. Alteri quoque lateri blandienti lasciviens gemmarum benigna oculis gratiabatur serenitas. Quarum prima rosei coloris flammata murice, rosam visibus præsentabat : in qua taurus suæ frontis insignia præferens, sitire prælium videbatur, Alia, suæ lucis privilegiata temperie, bonitatis gratia sororum trahebat collegia, in qua aries frontis honore superbiens, gregis postulabat dominium. Tertia vero, viriditatem præferens smaragdineain, refocillationis oculorum in se gerebat antidotum, in qua, sub imaginario flumine, pisces suæ naturæ nando littoris exercitium frequentabant. In contradicenti latere throni, siderum pulchritudo jucundo scintillabat applausu. Horum lapidum primus, suæ fulgurationis aureo sole radians indefesse pulchritudinis gratiam efferebat, in qua, sicut sculpturæ tropica figura demonstrabat, quadam sui prærogativa fulgoris, astris contendebat Astræa. Secundus, non superfluo splendore luxurians, nec penuriosi splendoris mendicans scintillas, flamma moderata gaudebat: In quo quoque sub æquo examine juxta artis pictoriæ normam, libra ponderum spondebat judicia. Tertius, vultus alternando vicarios, nunc serenitatis benevolentiam spondebat, nunc obscuritatis nubes inducebat: in quo resultans 284 facies scorpionis, vultu risum, fletum caudæ minabatur aculeo. Sub his autem duodecim lapidum domiciliis, septena gemmarum pluralitas, motum circularem perennaus, miraculoso genere ludendi, choream exercebat plausibilem; nec ipsi chorea sua deerat suavitas harmoniæ, nunc semi tonis lasciviens, nunc mediocri tonorum sonoritate juvenescens, nunc maturiori tuba melidioma procedens, sua modulatione nostrarum aurium excitabat libidinem, et oculis offerebat dormiendi præludia. Sed cui audiendi parcitas auris promeretur offensam, prodigalitas educit fastidium; nam ex abundanti copia audiendi fastidita auris elanguet, Hi septem lapides, quamvis nullis juncturarum ligaturis ipsi diademati tenerentur obnoxii, nune quam tamen sui absentatione superiorum lapidum orphana faciebat collegia. Lapis autem superior, adamas erat, qui cæteris motu avarior, prodigalior in desidia, in amplioris sui circuli peragragratione, nimiam temporis moram trahebat. Qui tanti frigoris gelicido segnescebat, ut ipsum ex Saturno sidere genitum genialis naturæ probaret conformitas. Secundus Achates erat, qui dum sui cursus vicinia cæteris fiebat familiarior, quorumdam inimicitias transformabat: in quo, dum gratiam etiam quorumdam, et puerilem benevolentiam im periali suæ virtutis potentia reddebat adultam; quo- A 285 mellitæ citharizationis organo, vitæ vaticina batur apocham. Illic in pavone tantum pulchritudinis compluit natura thesaurum, ut eam postea crederes mendicasse. Illic phoenix in se mortuus, redivivus in alio, quodam naturæ miraculo, se sua morte a mortuis suscitabat. Illic ciconia prolem decimando, naturæ persolvebat tributum. fllic, passere in atomum pigmeæ humilitatis relegato, grus ex opposito in giganteæ quantitatis evadebat excessum. Illic phasianus natalis insulæ perpessus an. gustias, principum futurus deliciæ, nostros evolabat in orbes. Ilic gallus, tanquam vulgaris astrologus, suæ vocis horologio, horarum loquebatur discrimina. Illic gallus silvestris, domestici galli deridens desidiam, peregre proficiscens, nemorales peragra niam propinqua naturæ cognatione, Joviali fidei esset familiaris, gratialis disputabat effectus. Tertius astrites erat, in quo, caloris principatu castra metente, quadam proprietatis continuitate, Martii sideris legebatur effectus : qui minaci suæ figurationis vultui terribilis, cæteris minabatur perniciem. Quartus erat carbonculus, qui solis gerens imaginem, sub radiationis cereo proscribens umbracuJum, fratrum lampades soporabat eclipticas, nunc cæteros regali suæ majestatis auctoritate deviare præcipiens, nunc quietam agitationi tribuens potestatem. Cum sapphiro vero hyacinthus ejus insistendo vestigiis, ipsi velut assecla ancillando, præfati luminis nunquam fraudabatur aspectu, brevique in superjecta distantia, ejus orbem currunt B bat provincias. Illic bubo profanus miseriæ psalinopariter aut sequuntur, aut una sequens stella, alteri præeundi concedit obsequia. Horum duorum lapidum alter suæ naturæ congruentia, Mercurialis stellæ; reliquus vero Dionei sideris redolebat effeclum. Lapis ultimus margarita erat, quæ rutilantis coronæ margiui insita, luce lucens aliena, a carbunculo luminis mendicabat suffragia. Quæ aliquando lumini vicina præfato, proficiens, siv. rolongata deficiens, in crescendo radios sui luminis quasi carbunculum venerata, submittit, ut fraternis iguibus rursus ornata, renovata sui splendoris ornamenta circumferens, nunc supplementis solemninibus attriti orbis nutriens damna, nunc propriis orphanata luminibus, jacturam conquerens propriæ majestatis. Quæ crystallino inargentata fulgore, lunaris sideris resplendebat effectu. His omnibus lapidum splendoribus præfati diadematis serenata nobilitas, in se firmamenti repræsentabat effigiem. Vestis autem ex serica lana contexta, multifario protecta colore, puellæ pelli serviebat in usum, quam discolorando colorans alteritas, multiplici colore faciem alterabat; quæ primitus candore lilii dealbata, intuitum offendebat. Secundo, velut penuria ducta, quasi laborans in melius, ruboris sanguine purpurata splendebat. Tertio, ad cumulum perfectionis, virore, quasi smaragdo, oculis applaudebat. Hæc autem nimis subtilizata, subter dias funere lamentationis percinebat. Illic noctua tantæ deformitatis sterqrifinio sordescebat, ut in ejus formatione naturam fuisse crederes somnolentam. Illic cornix ventura prognosticans, nugatorio, concitabatur garritu. Illic pica, dubio picturata co·lore, curam logices perennabat insomnem. flic monedula laudabili latrocinio recivas thesaurizans, innatæ avaritiæ argumenta monstrabat. Illic columba dulci malo inebriata Diones Cypridis laborabat in palæstra. lilic corvus zelotypiæ abhorrens dedecus, suos fetus non sua esse fatebatur pignora,usque dum, nigri argumento coloris, hoc quasi secum disputando probabat. Illic perdix nunc aeriæ potestatis insultus, nunc venatorum sophismata, nunc canum C latratus propheticos abhorrebat. Illic auas cum ansere sub eorum jure vivendi, hiemabat in patria fluviali. Illic turtur suo viduata consorte, amorum epilogare dedignans, bigamiæ refutabat solatia. Illic psittacus, cum sui gutturis incude, vocis monetam fabricabat humanæ. Illic coturnicem figuræ draconis ignorantem fallaciam, imaginariæ vocis decipiebant sophismata. Illic picus propriæ architectus domunculæ, sui rostri dolabro clausulam fabricabat iu ilice. Illic curruca novercam exuens, materno pietatis ubere, alienam cuculi prolem adoptabat in filium; quæ tamen capitali præmiata stipendio, privignum agnoscens, filium ignorabat. Illic hirundo, a sua pere fugiens oculorum indaginem, ad tantam materiæ D grinatione reversa, sub trabe nidi futabat hospitium. tenuitatem devenerat, ut ejus, aerisque eamdem erederes esse naturam, in qua, prout oculis pictura imaginabatur, animalium celebrabatur concilium. Hic aquila post juvenem secundo senem induens, iterum in Adonidem revertebatur a Nestore. Illic accipiter violentia et tyrannide a subditis redditus exposcebat. Illic venatoris induens personam milvus, veneratione furtiva, larvam gerebat accipitris. Illic falco in ardeam bellum excitabat civile, non tamen æquali lance divisum; non enim pugnæ debet appellatione censeri, ubi tu pulsas, ego latito tantum. Illic struthio vita sæculari postposita, vitam solitariam, quasi eremita factus, desertorum solitudines incolebat. Illic olor sui funeris præco, Illic philomela suæ deflorationis querelam reintegrans, armonica tympanizans dulcedine, parvitatis dedecus excusabat. Illic alauda quasi nobilis citharista, non studii arțiticio, sed naturæ magisterio musicæ perdocta scientiam, citharam præsentabat in ore, quæ tonos in tenues subtilizans particulas, semi tonia in gumphos divisibiles dividebat. Illic vespertilio-avis hermaphroditica, cifri locum inter aviculas obtinebat. Hæc animalia, quamvis illic allegorice viverent, ibi tamen esse videbantur ad litteram. Sindon, virorem adulterato candore, quam puella inconsutibiliter postea ipsa discrete texuerat, non plebea vilescens materia, artificio subtili lasciviens, |