statua, quod ipsa est forma statuæ. Cum autemn artifex habet in anima sua artificii fiendi similitudinem, respicitque ad illud1 solum quod in mente gerit, ut ad ejus similitudinem suum formet artificium, ipsa in mente artificis artificii similitudo forma artificii dicitur. Nec multum distat in ratione hæc significatio formæ, a primitus dicta significatione formæ. Imaginare itaque in mente artificis, artificii fiendi formanı, utpote in mente architecti, formam et similitudineni domus fabricandæ, ad quam formam et exemplar solummodo respicit, ut ad ejus imitationem domum faciat. Et imaginare cum hoc per impossibile ipsius architecti volentis domum fabricare voluntatem ita potentem, quod se sola applicet, materiam formandam in domum formæ in mente architecti, qua applicatione figuraretur in domum. Et imaginare cum his quod materia domus esset fluida, nec posset permanere in forma accepta in se, si esset separata a forma in mente architecti, sicut aqua figurata sigillo argenteo, separato sigillo, statim amitteret figuram receptam. Imaginare itaque voluntatem artificis applicantem materiam domus ad formam in mente architecti, non solum ut per hanc applicationem formetur in domum, sed etiam applicantem illam ei, quamdiu domus manet in esse, domus ut formata in esse servetur. Eo itaque modo quo forma hujus, in mente hujusmodi architecti, esset forma domus, est ars, sive sapientia, sive verbum omnipotentis Dei, forma omnium creaturarum. Ipsa enim simul et exemplar est, et efficiens est, et formans est, et in forma data conservans est, dum ad ipsam applicantur et revocantur creaturæ. Quod autem ex hoc intellectu dicatur Deus forma creaturarum, satis patet ex dictis Augustini, utpote partim ex illa auctoritate, quam

3

1 illud] id, Ox.

2 accepta] recepta, C.C.C., Ox.

3 esset separata] separetur, C.C.C., Ox.

S. Aug.
Confess.

xiii. cap. 2,
Opp. i. p.
225.

S. Aug.

Tract. in S.

Joh. i. §17,
Opp. iii. 1.

2, p. 295.

4

superius posui, ubi dicit omnia divina providentia gubernari, ipsamque eorum providentiam esse formam incommutabilem per quam mutabilia omnia subsistunt, ut formarum suarum numeris impleantur et agantur; partim vero elucet hæc intentio formæ, per reliquam auctoritatem quam de libro tertio decimo Confessionum posui 2, ubi dicitur angelus converti per verbum Patris, ad id a quo factus est, ut lux fieret et conformis formæ æquali Patri, id est, sapientiæ, in qua Pater fecit omnia. Ubi etiam idem Augustinus hæc verba præposuit: "Quid te promeruerunt spiritalis corporalisque "natura, quas fecisti in sapientia3, ut inde penderent " etiam inchoata et informia quæque in genere suo "vel spiritali vel corporali, euntia in immoderatio"nem et longinquam dissimilitudinem tuam: spiritale "informe, præstantius quam si corpus formatum esset; "corporale autem informe præstantius quam si omnino " nihil esset, atque ita penderent in tuo verbo informia, "nisi per idem verbum revocarentur ad unitatem tuam “et formarentur, et essent ab uno te summo bono "universa bona valde." Item Augustinus super Joannem, homilia prima: "Faber facit arcam ; primo in arte "habet arcam; si enim in arte arcam non haberet, unde illam fabricando proferret? Sed arca sic est in "arte, ut non ipsa arca sit quæ videtur oculis. In arte "invisibiliter est, in opere visibiliter est. Ecce facta "est in opere; numquid destitit esse in arte? Et illa

in opere facta est, et illa manet quæ in arte est. "Nam potest illa arca putrescere, et iterum ex illa quæ in arte est alia fabricari. Attendite ergo arcam in

9

arte, et arcam in opere; arca in opere non est vita, arca in arte vita est. Quia vivit anima artificis ubi "sunt ista omnia antequam proferantur. Sic ergo, quia sapientia Dei per quam facta sunt omnia, secundum "artem continet omnia, antequam fabricet; omnia hæc quæ sunt per istam artem, non continuo vita sunt; "sed quicquid factum est, vita est in illo. Terram vides; est in arte terra. Cælum vides; est in arte "cælum. Solem et lunam vides; sunt et ista in arte, "sed foris corpora sunt, in arte vita sunt." Ex his auc toritatibus diligenter inspectis et ad invicem collatis, scio prudentiam tuam facile percepturam, æternam Dei sapientiam sie esse formam omnium, velut si imagineris figuram sigilli argentei esse vitam et intelligentiam intelligentem se volentemque fingere2 ad sui imitationem et similitudinem, majus 3 minusve expressam ceram fluidam, non potentem per se permanere* in aliqua figuratione recepta, ipsaque hac sola voluntate informem et fluidam ceram ad se revocaret, sibique applicaret, et ad se revocando sibique applicando, sua similitudine aliquanta imprimeret, et in 5 impressa similitudine servaret; sic inquam percipies ex jam dictis, æternam Patris sapientiam esse formam omnium, sicut talis figura sigilli argentei, si esset, esset forma ceræ 6 sua similitudine prædicto modo impressæ. Non tamen hanc similitudinem de modo quo Deus est forma omnium, sicut nec supradicta attuli, sicut usquequaque congruam divinæ excellentiæ; quia sicut creatura ejus similitudinem etiam non potest perfecte exprimere, sic nec mens creata poterit aliquid perfecte et ei ex omni parte simile fingere.

On the nature of

Angels.

S. Aug.

de Trinit.

lib. v. § 2, Opp. viii.

p. 833.

S. Aug.

Epist. 187. $ 11, Opp. ii. p. 680.

Ibid.

Voluisti insuper a me scire, quid sentiam de Intelligentiis, hoc est, de Angelis. Utrum sint distincte loco, an in quolibet loco simul? Ad quod in primis respondeo, quod solus Deus, totus ubique simul est. "Ipse

1

enim," ut ait Augustinus in libro quinto de Trinitate, “sine situ præsens est, sine loco ubique totus, "sicut sine qualitate bonus, sine quantitate magnus, "sine indigentia creator, sine habitu omnia continens, "sine tempore sempiternus, sine ulla sui mutatione “mutabilia faciens nihilique patiens." "In eo tamen ipso, quod dicitur Deus ubique diffusus, carnali resis"tendum est cogitationi," ut ait Augustinus in libro de Præsentia Dei, "et mens a corporis sensibus avo«canda, ne quasi spatiosa magnitudine opinemur Deum

66

per cuncta diffundi, sicut humus aut humor aut aër "aut lux ista diffunditur. Omnis enim hujuscemodi

magnitudo, minor est in parte quam in toto." Deus vero ita ubique diffusus est, ut non per spatia locorum quasi mole diffundatur, ita ut in dimidio mundi corpore sit dimidius, et in alio dimidio dimidius, ac ita per totum totus; sed in solo cælo totus et in sola terra totus, et in cælo et in terra totus, nullo contentus loco, sed in seipso ubique totus; nec major in toto quam in parte, nec minor in parte quam in toto, nec in majori parte major, aut in minori minor. Licet autem ista intelligere sit supra nos, ut tamen aliquo modo in ænigmate ea conspiciamus, exemplo tali juvat nos Augustinus in eodem, sic dicens : "Et ipsa immortalitas corporis, quæ cum Christi

carne præcessit, nobisque in fine promittitur futura, cum magna sit res, non profecto mole magna, sed "licet corporaliter habeatur, incorporea quædam excel"lentia est. Nam cum ipsum immortale corpus minus "sit in parte quam in toto, immortalitas ejus tam plena est in parte, quam in toto; et cum sint aliis

alia majora, non tamen aliis alia magis immortalia 2 sunt membra; sicuti nunc quando omni ex parte sani sumus, secundum modum præsentis in corpore sanitatis, non quia major est manus tota quam digitus, ideo totius manus sanitatem majorem "dicimus esse quam digiti; sed in illis inæqualibus æqualis est ipsa, quando ita breviora grandioribus comparantur, ut quod tam magnum esse non potest, quam est aliud, possit tamen esse tam sanum. Esset "autem major sanitas in majoribus membris, si "essent majora saniora. Cum vero non ita est, "sed majora atque minora tam sana sunt; dispar "est profecto in membrorum molibus quantitas, sed par est in disparibus sanitas. Cum ergo sit corpus aliqua substantia, quantitas ejus est in magnitudine molis ejus; sanitas vero ejus non quantitas, sed qualitas ejus est. Non ergo potuit "obtinere quantitas corporis quod potuit qualitas. Nam ista, distantibus partibus quæ simul simul esse

non possunt, quoniam sua quæque spatia locorum "tenent, minores minora et majores majora, non potuit esse in singulis quibusque partibus tota vel "tanta; sed amplior est quantitas in amplioribus partibus, brevior in brevioribus, et in nulla parte tanta, quanta per totum. Qualitas vero corporis, quæ sanitas dicitur, cum sanum est corpus totum, "tanta est in majoribus quanta est in minoribus partibus. Non enim quæ minus magnæ sunt, ideo "minus sanæ sunt; aut quæ ampliores ideo saniores. Absit ergo, ut quod potest in corpore qualitas creati corporis, non possit in se ipsa substantia Creatoris. "Est ergo Deus per cuncta diffusus. Ipse quippe per prophetam ait: Calum et terram ego impleo. Jer. xxiii.

24.