δεῦτ ̓ οὖν Γερμανῶν παῖδες, κἀμῆς ἀπὸ, πατρῶν παιδείας φίλα δῶρ ̓, ὑμέας δ ̓ εἰς ἀνέρας ἄξω ἔσται ἐφ ̓ ὧν χρυσέη δεύτερον αὖ γενεή22). 22) Hoc carmen in huius Corp. Vol. X., in quo Melanthonis carmina exhibentur, non invenitur. Ab hac Institutione puerili Melanthonis omnino diversa est Epitome, quam Dresserus ex illius Grammatica graeca integra confecit sic inscriptam : Melanthonis Grammaticae graecae Epitome, a Matth. Dressero. Lipsiae 1575. 8. *). (Idem Index.) Wittebergae 1578. 8. **). Melanchthonis Grammaticae graecae Epitome. Adiectae sunt anomala et syntaxis a M. Dressero. *) Haec Ed. in Biblioth. acad. Gotting. est. **) Haec Ed. in Biblioth. regia Dresdensi exstat. ***) Hanc Ed. Strobelius 1. 1. p. 25. affert. Praeter XCVI. PHIL. MEL. GRAMMATICA LATINA. raeter Grammaticam graecam Melanthon etiam latinam conscripsit, primum vero non in hoc, ut ederetur, sed tantum in usum pueri cuiusdam, quem privatim erudiendum a. 1522. susceperat, Erasmi Ebneri *). Hanc Grammaticam latinam primum, invito auctore, Kilianus Goldstein **) edidit sic inscriptam: Grammatica latina Philippi Melanchthonis. Haganoae M. D. XXV. 8.***). Huic libro Editor hanc praemisit praefationem: Chilianus Goltstein Lectori S. Cum tot passim extent latina grammatica, ex quibus ad percipienda haec prima sermonis elementa informari puer non incommode possit, nihil minus mihi permittere voluit Philip. Mel. quam ut publice omnibus invulgarentur haec sua grammatica, quae ille primum nequaquam in hoc conscripsit, ut ederentur, sed in usum tantum atque utilitatem puerorum quorundam, quos privatim erudiendos formandosque ad humanitatem suscepit. Verum ego, tametsi is usque huc acriter meo sit reluctatus tum desiderio, tum precibus, quibus apud illum sum insuper usus, minime tamen passus sum vel meo cum periculo, huius voluntatem diutius obstare utilitati puerorum atque commodo, quod scio equidem non mediocre ad illos rediturum esse, si huius institutione rei grammatices diligenter fundamentum iecerint, quo subsequentes deinde reliquae literarum disciplinae firmius ac fidelius subsistere possint. Accedit item, quod res omnis simplicissime ad huius aetatis captum et modolum accommodato certoque ordine traditur, sive quod sic est in docendo ubique autoris peculiare ingenium atque ratio, sive quod hoc in primis hic fieri decuit. Est enim valde vitiosa ac odiosa simul, haec anxia nimis et superstitiosa tradendarum artium curiositas, quae a recta, simplici et hac compendiaria docendi ratione longius recedit. Nam praeterquam quod ex ea paulo liberalius ingenium magno quodam taedio et molestia animi adficitur, pertenuem etiam institutionis huius omnis fructum sentit. Illud meo quidem iudicio multo rectius atque utilius, ut os tenerum pueri balbumque figuret praeceptor, primum ex pauculis aliquot simpliciter et nude propositis regulis, quibus mox deinde succedat assidua autorum lectio, auditio, stilus multus. Vehementer vesani videntur paedagogi, qui remorantur puerum, quo minus statim assuescat ad optimorum autorum lectionem, unde et natae sunt primum praeceptiones artium omnes, et certior omnino solidiorque dicendi facultas peti potest; sed nihilo saniores etiam illi, qui in minutioribus et puerilibus illis linguarum tradendis elementis, suum praetermittunt officium tam necessarium, dum interim infirmae huic atque rudi aetati eos autores proponunt, quibus illa nullo modo aut matura sit satis, aut idonea. Atque hoc illud est, cur plurimi saepe robustiores iam facti, desciscant a literarum cultu atque studio omni, quia hac prima et puerili institutione neglecti, desperant se deinceps posse ad frugem aliquam pervenire. Proinde confido prorsus Lector, cum haec et alia tecum animo reputes, te facile collaudaturum hoc factum meum, qui quantumvis reclamante etiam Philip. prodesse volui hac aeditione pueris, quorum pium plane est inservire studiis, quocunque id possis, saltem vel consilio, vel ratione, vel opera. Vale. Wittembergae Mense Ianuario. M. D. XXV. *) Hic Erasmus Ebnerus, Hieronymi Ebneri patricii et senatoris Norimbergensis filius, qui undecim annos natus a. 1522. adiit Witebergam traditus disciplinae Melanthonis, primum servivit reipublicae Norimbergensi, cuius legatos Wormatiam ad colloquium a. 1540. (cuius historiam scripsit) comitatus est, postea Duci Brunsvicensi a consiliis et Praepositus Darmstadiensis fuit, mortuus est Helmstadii a. 1577. Conferantur Melanthonis de eo iudicia, quorum alterum a. 1523. Ge. Spalatino, alterum a. 1525. Hier. Baumgartnero scripsit, in huius Corp. Vol. I. p. 604. 737. et eiusdem litterae ad eum annis 1526. 1531. 1534. 1542. 1553. datae in huius Corp. Voll. I. p. 797. II. p. 513. 707. IV. p. 839. VIII. p. 61. In huius discipuli usum hanc Grammaticam esse conscriptam ipse Melanthon refert in epistola ad Egenolphum, quam infra exhibebimus; conf. etiam Goldsteinii epistola illico afferenda, et K. v. Raumer Geschichte der Pädagogik Tom. I. p. 202-204., ubi de hac Gramm. disserit. **) Kilianus Goldstein, Iuris utriusque Doctor, postea Syndicus Halis Saxon., natus est d. 25. Mart. 1499. in oppido Franconiae Kitzingen. In huius Corp. Vol. I-VIII, leguntur 19 epistolae a Mel. ad eum annis 1522 — 1555, datae. ***) Hanc Ed., quam ipse nondum vidi, Strobelius in 1. Neue Beyträge zur Litt. bes. des XVI. Jahrh. Tom. III. Fasc. 2. p. 26 sqq., ubi Melanthonis Grammaticas lat. recenset, p. 26. et Panzerus in Annal. typogr. VII, p. 95. nr. 225. afferunt. MELANTH. Oper. Vol. XX. 13 Hanc editionem principem subsecutae sunt haece: Grammatica latina Philippi Melanchthonis. Wittembergae per Ioseph. Clug. 1526. 10 plagg. 8. *). Ex Indice editionis subsequentis Hagan. eiusdem anni, scil. ex verbis (a Strobelio 1. 1. p. 27. omissis): ab autore nuper aucta et recognita, colligo, iam hanc Ed. Witeberg. ab auctore auctam et recognitam esse, atque haec verba a Strobelio etiam in huius Ed. Indice esse omissa (fortasse quoniam ipse eam non vidit). Grammatica Latina Philippi Melanchthonis, ab autore nuper aucta et recognita. Eiusdem_Dialectica. Item Rhetorica. Hulderichi Hutteni, de ratione componendorum Carminum, libellus. Haganoae, per Iohan. Secerium, Anno M.D. XXVI. Mense Martio. Hic titulus figuris ligno incisis cinctus est. (In fine:) Haganoae per Iohan. Secerium. Anno. M.D. XXVI. 193 plagg. litt. a-u (u 3/4 pl., 6 foll. cont.) sign., 158 foll. non num., 8. min. (fol. a 16. 2 Ioh. Secerii Epistola ad Iohannem Remboldum Hattensem; fol. a 2 — k 3a Mel. Grammatica latina; fol. k 3-p 6a Mel. Compendiaria Dialectices ratio; fol. p 6b-t 4b Mel. Elementa Rhetorices; fol. t 5a -u 5b Hulderichi Hutteni, de arte versificatoria, carmen heroicum, subiunctâ Clausulâ; fol. u 6a Insigne typogr.: Clypeus, in quo lani caput bifrons est; fol. u 6 vacat) **). b a a In Secerii Epist. nuncupatoria praeter alia leguntur haec: „At vero dum tot sint hodie Grammatici qui delicatam, adeoque impuberem aetatem, latinae doceant elementa linguae, is qui cum optimus, tum brevissimus sit, deligendus est communi eruditissimorum omnium iudicio, seculique potissimum nostri ratione, id postulantibus. Quod utrumque Philippum praestitisse Melanchthonem unicum literarum decus, nemo est, modo vel parum Institutiones eius grammaticas degustarit, qui ignoret: unde et iuventuti proponendum optimo illum consilio duxerim. Porro Grammatica illa ipsa, superioribus diebus Norimbergae recognita, ac in plerisque locis aucta, mihi adlegavit, ut sub incudem ea revocata, de integro evolgarem. Cui tum, ut in aliis omnibus, oppido quam lubenter morem gessi. Adieci autem et eiusdem Dialectica ac Rhetorica, item Hutteni de ratione condendi Carminis libellum, ne quid vel in hac parte deesset Iuventuti." 1 Grammatica_latina Philippi Melanchthonis ab auctore nuper aucta et recognita. Parisiis ex officina Roberti Stephani MDXXVI. Pridie Nonas Octobris. 8.***). Elementa Latinae Grammatices. Auctore Philippo Melan. Wittembergae. -- (In fine:) Wittembergae Ioseph Klug excudebat, Mense Maio, Anno salutis. M. D.XXVII. 8. Quamquam haec Elementa Latinae Grammatices a. 1527. cum Grammaticae Latinae Ed. Viteb. a. 1526. conferre non potui, quia neutram hucusque vidi; tamen non dubito, quin uterque liber omnino eadem contineat, quoniam seriores utriusque libri editiones, quas in manibus habeo, plane inter se congruunt. Melanthon ipse in epistola ad Egenolphum editionibus secundae aetatis adiuncta Grammaticam suam libellum de Grammaticae elementis collectum appellat. Philippi Melanchthonis latina Grammatica. Parisiis ex Officina Roberti Stephani, MDXXVII. vii. Idus Septemb. 8. (Idem Index ac Ed. Paris. a. 1527.) Parisiis ex officina Roberti Stephani MDXXVIII. XII. Cal. Novembris. 8. (Idem Index) Parisiis ex officina Roberti Stephani MDXXIX. XVI. Cal. Octobr. S. Grammatica Latina Philippi Melanchthonis, ab authore nuper et aucta et recognita. Norembergae apud Io. Petreium, Anno M.D.XXIX. 84 plagg. litt. A-I (I 3/4 pl., 6 foll. cont.) sign., 70 foll. non num. 8. (fol. Á 2. Chiliani Goltsteinii praefatio ad lectorem ex Ed. 1525. repetita; fol. A 3-16 Mel. Grammatica lat.; fol. 16 vacat) ****). a a Elementa latinae grammatices rccognita ab auctore Philippo Melanchthone. Lipsiae Nicol. Faber. Philippi Melanchthonis Grammatica latina, et Syntaxis, et de periodis et quantitate Syllabarum. *) Hanc Ed. Strobelius 1. 1. p. 27. et Panzerus 1. 1. IX. p. 86. nr. 183. memorant. Ipse eam nondum vidi. **) Haec Ed., quae ex Biblioth. acad. Vratislav. mihi ad manus est, a Strobelio 1. I. p. 27. breviter sic affertur: Gramm. lat. Hagen. 1o. Secer. 1526. 8. ***) Hanc Ed. et quatuor subsequentes Panzerus affert 1. 1. VIII, p. 98. nr. 1530., XI. p. 539. nr. 191, b., VIII. p. 105. ur. 1607., et p. 114. nr. 1710. ****) Hanc Ed. a Strobelio 1. 1. p. 27. et Panzero 1. 1. VII. p. 476. nr. 263. allatam ex Biblioth. senat. Norimb, in mauibus habeo. +) Hanc Ed. Hirschius in Millenario I. p. 53, nr. 618. et Panzerus 1. 1. VII. p. 225, nr. 868. memorant. ++) Haec Ed. recensetur a Panzero 1. 1. VIII. p. 156. nr. 2142. Grammatica latina Phil. Melanchthonis ab authore aucta et recognita. Friburgi Brisgoiae per Grammatices Latinae Elementa, ad pristinam brevitatem pueris accommodatiorem, redacta, vt Grammatices Latina (sic) elementa, a Philippo Melancht. authore iam pridem emendata et aucta. Utrum haecce Ed. Phil. Mel. elementa latinae grammaticae recognita ab auctore. Lips. 1542. ****) cum Editt. praecedentibus, an sequentibus congruat, nescio, quia eam nondum vidi. b a Hae Editt. Grammaticam latinam Melanthonis talem continent, qualem auctor ipse primum in Erasmi Ebneri usum conscripsit (sic Ed. princeps), deinde, postquam a Kil. Goldsteinio edita erat, auxit et recognovit (sic Editt., quae Ed. principem subsecutae sunt). In his igitur prima huius Grammatices aetas exhibetur. Omnes Editt., quas nunc deinceps enumerabimus, continent hanc Grammaticam ab aliis mu tatam et auctam. Secunda aetas huius Grammatices. Haec aetas complectitur eas Editt., quae a lacobo Micyllo, ipso Melanthone rogante, auctae et recognitae sunt, id, quod non ex Indice harum Editt. intelligitur, sed ex Epistola Melanthonis ad Christianum Egenolphum, typographum Francofordiensem, Witebergae a. 1540. scripta et hisce Editt. adiuncta, quae in Selectarum Declamationum Melanthonis Ed. formae mai. (Argentorati 1541. 4.) p. 762-765. et Editt. formae min. Tom. II. p. 213 sqq. recusa est sic inscripta: Praefatio Philippi Melanthonis in Micylli Grammaticam." atque in huius Corp. Vol. III. p. 1118-1121. †). Ex hac epistola iuvat hunc afferre locum, ex quo lector Melanthonis et de sua ipsius Grammatica et de hac Micylli recognitione eius iudicium cognoscat. Honesto Viro Christiano Egenolpho Philippus Melanthon S. D. Cum viderem versari passim in manibus puerorum libellum a me quondam ad usum Ebneri adolescentis, de Grammaticae elementis collectum, saepe optavi, ut eruditus aliquis ac prudens censor eum emendaret, et quaedam adiiceret a ine non recte praetermissa, aut certe ut aederet Grammaticen aptiorem et utiliorem pueris. Quanquam enim extant Grammatici libri multorum, tamen plerique propter prolixitatem negliguntur. Valde autem probo Micylli eruditionem ac iudicium, et video eum ea virtute praeditum esse, ut scholasticas operas non fastidiat. Quare cum eum propter ingenii elegantiam, et multiplicem eruditionem, ac mores optimos amem et suspiciam, profecto ob hanc causam pluris etiam facio, quod non gravatim confert operam ad iuvanda puerilia studia, cum *) Haec Ed. affertur a Strobelio 1. 1, p. 27. et Panzero 1. 1. VII. p. 61. nr. 27. **) Haec Ed. in meis libris est. ***) Hanc Ed. ex Biblioth. regia Stuttgard. in manibus habeo. ****) Haec Ed. in Biblioth. ducali Coburg, est. +) Conf. etiam quae a Raumero Gesch. der Pädag. I. p. 202 sq. de hac epistola referuntur. alia posset scribere paritura ei plus admirationis apud exteros. Eaque in re et iudicium ipsius et voluntatem sentio laudandam esse. Videt quid conducat publicis studiis, et est iustitia nostri ordinis, hanc militiam non diffugere, ac iuvare discentes. Cum igitur hanc Micylli voluntatem nossem, et scirem singularem eius in iudicando prudentiam esse, oravi eum, ut emendaret hunc Grammaticum libellum, qui meo titulo circumfertur. Etiam si mihi plus otii esset, tamen anteferrem Micylli censuram meae. Sciunt autem multi, quae mihi, non dicam occupationes, sed plane aerumnae scolastica negotia, quae et amo, et facio plurimi, saepe de manibus excutiant. Gaudeo igitur, mi Egenolphe, Micyllum hanc emendationem instituisse, ac adolescentes adhortor, ut et Micyllo et tibi agant gratias. In mea prima aeditione quaedam desiderabantur. Quanquam autem adiici illa prodest, tamen modus adhibendus est in locupletandis praeceptis, ne deterreantur adolescentes prolixitate. Sed hanc totam rem cum prudentiae tum fidei Micylli committo, qui quidem hunc laborem et Deo gratum esse existimet. etc. Vuitebergae Anno M. D. XL. Praeterea conferenda est Praefatio, quam Camerarius suis Editt. praefixit, quae incipit ab hisce verbis: Hunc libellum primum compositum a Philippo Melanchthone, deinde multis in locis auctum et quasi reconcinnatum a Iacobo Micyllo, optimum visum fuit etiam apud nos proponi inter eos, de quibus ordinaria doctrina explicaretur etc. Ex illa Melanthonis epistola elucet primam Micylli editionem Francofurti apud Christ. Egenolphum 1540. prodiisse verisimiliter sic inscriptam: Grammatica Philippi Melanthonis Latina iam denuo recognita et plerisque in locis locupletata. quamquam huius Ed. in nullo libro, quem hucusque legi, mentio est facta. Haec Micylli Ed. prima recusa esse videtur in hisce Editt.: Vratislau. 1540. 8. Phil. Melanthonis Grammatices latinae etymologia. Basileae 1540. 8. **). Item repetita est in Tomo V. Operum Phil. Melanthonis, qui Basileae a. M. D. XLI. mense Augusto Fol. prodiit, p. 1-118. sic inscripta: 118 Grammatica Philippi Melanchthonis Latina. (p. 1-75 med. Etymologia [sine hac inscriptione]; p. 75 med. 107 med. De Syntaxi, cum Praefatione Phil. Mel. ad Iustum Ionam, filium Iusti Ionae Dr.; p. 107 med. 108 med. De Periodis; p. 108 med. 109 init. De Distinctionibus; p. 109 init. ined. Prosodia. [Mel, epistola ad Egenolphum omissa]). Praeterea in hisce Editt.: b Grammatica Philippi Melanthonis, Latina, iam denuo recognita, et plerisque in locis locupletata. Norimbergae apud Ioh. Petreium. M.D. XLII. 24 plagg. litt. aa-zz, & &t sign., 192 foll. non num., 8. (fol. aa 1b Epigramma Eobani Hessi; fol. aa 2-qq 6 Grammatica lat. [i. e. Etymologia]; fol. qq 7-yy 5 De Syntaxi [sine praefat.]; fol. yy 5-7 med. De Periodis; fol. yy 7 med. 8a init. De Distinctionibus; fol. yy 8 p. init.&t & 55 De Prosodia; fol. &t & 6-8 Melanthonis epistola ad Christ. Egenolphum a. 1540. scripta; ult. pag. vacat) ***). a a (Idem Index?) Francof. 1543. 8. ****). -- - a (Idem Index ac Ed. Norimb. 1542. cum dedicat. ad Egenolphum) Magdeburgi exc. Mich. Lotther. 1544. 8. t). Eiusdem Syntaxis, item Grammatices latinae Ph. Mel. elementa iam denuo emendata et aucta. *) Sic brevissime Strobelius 1. 1. p. 27. hanc Ed. et subsequentem affert, quippe quas ipse non vidit, neque ego hucusque conspexi. Verisimillimum est, has Editt, non ad primam aetatem pertinere, sed ad hanc alteram, easque item illam Melanthonis ad Egenolphum epistolam continere. **) Haec Ed., quam nondum vidi, in Biblioth., ducali Gothana est. ***) Hanc Ed. etiam a Strobelio 1. 1. p. 27. recensitam ex Biblioth, senat. Norimb. in manibus habeo. Ex hac Ed. illum epistolae Melanthonis locum descripsi. ****) Haec Ed., quam nondum vidi, in Biblioth. acad. Tubing. est. †) Haec Ed. a Strobelio 1. 1. p. 28. et Hirschio in Millenar. IV. p. 71, nr. 881. affertur. ++) Haec Ed. a Strobelio 1. 1. p. 28. et Hirschio 1. 1. IV. p. 73 sq. nr. 907. recensetur. |