tus. Edidit enim alios, ut ipse innuit, libros; quos A vita Idibus Novembris ad cœlestem beatitudinem, nec Græcus quisquam, nec adhuc potuit invenire La- ut credimus, ductus nos miseros et valde desolatos tinus. reliquit. Intrant enim post discessum ejus lupi rapaces non parcentes Dominico gregi, quibus obsecro et per Deum contestor ut fortis minas resiste, simulque deprecor ut orationes pro illo Domino sedulas dirigatis. Eheu ! quam sero talem virum Ecclesia meruit, quam cito reliquit. Vere fateor, expedierat ut sol radios suos absconderet magis quam illa os vel oculos divideret, quos usque ad punctum decessus sui ad divinum obsequium aperuit, et ad Ecclesiæ profectus intentos semper exhibuit. Verum nnnc congregatio omnis, quos ille vel pro diverso adulterii genere, vel pro aliis criminibus redarguit, ad hoc exarserunt, ut universa ejus opera destruere et cuncta scripta delere meditari non metuant. Quorum conatus idcirco creditur ad effectum venire, quia imperatoris cum his manus esse, falso ut credimus, dicitur. Hæc ergo cunctis fratribus nuntiate, et in quibus prodesse posse confiditis, laborare pro domo Dei curate. Nam si tanti pontificis acta cassantur, vestra, quæso, ubi parebunt? Verum scio quia licet apud nos paucos, apud vos tamen reliquit sibi Dominus plurimos qui non curvaverant genua ante Baal. Habemus autem præsulem Adrianum nomine, virum per omnia, quantum ad bonos mores pertinet, valde strenuum et industrium. De quo adhuc utrum ecclesiastica negotia omnia, an partem curare velit, ignoramus. Pendet autem anima ejus ex anima avunculi mei; vestri vero Arsenii, quamvis idem eo quod

Et quidem Lucas in Actibus apostolorum XVII, 34, Eusebiusque Pamphili et Dionysius Corinthi antistes, de eo quædam miranda tradunt; quæ vero scripserit (nisi me oblivio fallat) omnino non tradunt. Suadet autem ad hoc ita credendum etiam illud, quod nemo probabilium tractatorum, sicut eis moris est priorum dicta excerpendi, et suis opusculis inserendi scriptis ipsius utitur, aut horum cujuspiam reminiscitur. Denique vir magnus et apostolicæ sedis [al., vitæ] præceptor Constantinus a philosophus, qui Romam sub venerabilis memoriæ Adriano juniori papa veniens, sancti Clementis corpus sedi suæ restituit (quique totum codicem B memorati et memorandi: Patris memoriæ commendaverat, et quantum utilitatis medulla ejus habebat, auditoribus commendabat, solitus erat dicere: Quod si sanctos, videlicet priores institutores nostros, qui hæreticos quosque vix et quodam modo cum fuste decollaverunt, Dionysium contigisset habere; cum acuto illos gladio procul dubio trucidassent; innuens profecto hujusmodi dicto, quia quorum os laboriosius et forte tardins obstruxerunt, facilius et acutius sive velocius (6ú quippe et acutum significat et velox) obmutescere coegissent. At vero post prælatorum sanctorum sedis apostolicæ præsulum memoriam, tam sanctæ septima et octava synodus, quam Latini et Græci doctores, non solum quia venerabilis hic Pater scripserit innuunt, sed C inimicitias multas obeuntis præsulis pertulerit, ac testimonia ex Scripturis ejus frequenter assumunt; ut scilicet sensus suos et dicta tanti viri reddant auctoritatis pondere gravida, et cunctis mortalibus approbanda pariter et sectanda.

per hoc imperatori faveat, a studio ecclesiasticæ correctionis paululum refriguisset. Quem cito, quæso, vestris sacris monitis rursus inflectite, ne diebus suis dum valet apud suum imperatorem et summum pontificem Ecclesia Christi b, at maxime prima. Taliter merear vestra de prosperitate semper gaudere.

EMBOLUM.

Adjuro autem ut omnibus metropolitis Galliarum intimetis ne si hic factum fuerit concilium, sic quasi recuperationem sui status assequantur, ut in derogationem defuncti præsulis prosiliant. Præcipue vero cum hunc nullus redarguerit, et modo qui objectis respondeat non supersit, quamvis ille nec eo... publicam gesserit, nec hæresi unquam, ut fingunt, annuerit, sed zelo Dei quod operatur... Unde etiam scribo vobis et per Deum contestor ne consentiatis neque approbetis, imo resistatis iis quæ contra Nicolaum papam agi tentantur, quoniam auctoritas hujus Ecclesiæ mox dissolvitur, si præsul e... addicitur.

b Deest aliquid.

INCIPIT

PROLOGUS ANASTASII S. R. E. BIBLIOTHECARII

IN PASSIONEM SANCTORUM M CCC LXXX MARTYRUM.

(Apud Bolland., 22 Junii.)

PETRO egregio episcopo sanctæ Gavinensis Eccle- A tus explevi, malens penes doctos de inscientia represiæ, ANASTASIUS summæ et apostolicæ Ecclesiæ bibliothecarius, apostolicam salutem.

Post translatam a me ad petitionem sanctitatis tuæ passionem præcipui doctoris et martyris Petri, Alexandrinæ urbis episcopi, mihi præcipere voluisti, quod passionem sanctorum mille quadringentorum octoginta martyrum apud Græcos habitam Latino traderem eloquio. Quod, considerata imperitia scientiolæ meæ, primum quidem hoc aggredi non præsumpsi: deinde vero, paternitati tuæ inobediens apparere refugiens, parui, et, quod jussisti, cœlitus adju

hendi, quam apud paternitatem tuam pro inobedien-
tia culpabilis exhiberi : præsertim, cum sanctitas tua
in amore martyrum flagrans, non rusticitatem, qua
et apostolos ante vocationem non caruisse manife-
stum est, sed triumphos eorum, qui ex ipsa minus
urbana peritia utrumque sciri possunt, attendat, et
ad venerationem multorum enucleatos habere desi-
deret. Bene valens diutius in Domino paternitas tua
pro nobis orare dignetur !

Sume, Pater placidus, multorum gesta piorum.
Rusticus est sermo, calamus quem vertit Achivo.

ANNO DOMINI D CCC XC.

ERCHEMBERTUS

CASSINENSIS MONACHUS.

NOTITIA HISTORICA IN ERCHEMBERTUM.

(Apud Pertz, Monum. hist. Germ.)

bilitum est, celebrandam sibi sumeret. Amicis igitur flagitantibus, ut historiam Langobardorum in ducatu Beneventano degentium inde ab ortu præcipueque a tempore Adelgisi principis conderet, opus aggressus est, et non solum, ut modeste præfatur (f), Marcum et Lucam evangelistas imitatus, magts quæ auditu precepit, quam que ipse vidit; sed tempus etiam suum descripsit (g). Fecit id posteritatis ad exemplum, et ex opere ipso virum justum piumque, patriæ amantissimum, miserias ejus dissidio principum ortas ex intimo corde lugentem, tum gloriæ ejus pacis et securitatis studiosissimum agnoscat (h). Substitit in historia anni 889; fortasse morte præventus, cum se res Widonis et Berengarii additurum in fine operis promisisset (i).

Erchembertus, natione Langobardus, ut Leo B de Græcis reportatam, qua Bardorum imperium staOstiensis (a) refert, patre Adelgario, Pilano castro comitatibus Teanensis, ut videtur, oriundus (b), x Kalendas Septembris anno 884, ibi a Pandonulfo ejusque sociis Neapolitibus captus et omnibus bonis a pueritia acquisitis exutus, atque, ut ipse scribit, pedester ante equorum capita usque ad urbem Capuanam exsul evectus est. Deinde Capuæ commoratus et sancti Benedicti regulam professus (c), in itinere (d), a Monte Cassino Capuam iterum a Græcis captus et cum sociis, quos inter præceptorem commemorat, male habitus; deinde vero per Neapolim Capuam reversus ibique cellæ cuidam sancti Benedicti præpositus est. Anno sequenti, cum Atenolfus possessiones sancti Benedicti infra urbem Capuanam sitas fratribus exsulantibus auferri præcepisset, ab Angelario abbate Cassinensi et episcopo Romam ad Stephanum V papam missus est, a quo benedictionem fratribus privilegium cœnobii sui et litteras ad Atenolfum exhortatorias attulit. Quibus monasterio possessiones reddi impetravit, sed iram Atenolfi incurrit atque cella ab abbate tradita vi privatus est (e). Licet autem nec alia Atenolfi facta approbaret, sed dominandi habendique cupiditatem et severum ejus in filios sancti Benedicti imperium abhorreret, tantus tamen patriæ et gentis amor Erchembertum tenuit, ut victoriam ad sanctum Cartium ab Atenolfo

(a) Lib. 1. 47.
(b) C. 44.
(c) C. 64.
(d) C 69.

(e) C. 1, 22.

Liber a compluribus sæculorum X, XI et XII ineuntis scriptoribus in subsidium vocatus, in uno tantum codice Salerni circa annum 1300 exarato, ad nostra usque tempora devenit. Asservatur iste (4) in bibliotheca Vaticana n. 5004 signatus, et verus omnium tam codicum recentiorum quales Romæ et in inferiori Italia exstant, quam editionum fons agnoscitur. Nam antequam Romam afferretur, anno 1560 a Marino Freccia exceptus est, cujus deinde exemplar complures viri litterati exscripserunt (j). Est membranaceus in 4o, littera Langobardica exaratus,

(Cf. c. 21, 34 et secundam historiæ partem. (g) C. 1.

(h) C. 74.

(i) C. 82.

Vide Peregrini præfationem ad Erchembertum.

recedere vidissem, in ea re codicis auctoritatem relinquendam esse censui, reliquis quam fideliter fieri poterat servatis.

Editiones anteriores, ope apographorum codicis Vaticani institute, hæ fuerunt: A) Carracciolii inter antiquos chronologos quatuor Neapoli an. 1626 a Muratorio SS. V. p. 15 repetita; B) Camilli Peregrini, ope lectionum nonnullarum codicis Vaticani ab Holstenio subministratarum correcta, in Historia principum Langobardorum, Neapoli 4643, tom. I; unde à Burmanno in Thesauro IX, P. I, Eccardo SS. I. 49, Muratorio SS. II. 237, et Pratillo I. 46 sqq., iterum expressa atque in SS. Gallicis Bouqueti tom V, 324, VI, 203, VII, 455, excerpta est.

sed radendo corrigendoque, Freccia ut videtur A t. g, p, s, tum plane superflua ponitur aut omittitur, manu, certe sæculo xvi ita fodatus, ut legendi discernendique magnam mihi interdum difficultatem objiceret. Quare haud raro scriptoris (a) et correctoris 2) manus distingui eo magis necesse fuit, quod hæc in editione anteriores omnes derivata sit. Sed prima etiam manus tam scribendorum vocabulorum quam textus ipsius ratione a vera lectione, qualem ex prioribus capitibus et locis ex Erchemberto derivatis divinari licet, tantum recedit, ut reliquis præterea subsidiis uti oportuerit. Adhibuimus igitur : 3) Chronicon Salernitanum, quod in eodem codice exstat, sed eodem modo depravatum est. 4) Leonis Ostiensis librum 1, cujus capitibus 9-47, nostri capita 2, 3, 9, 44, 44, 46, 47, 49, 20, 23, 29, 33, 35, 37, 39, 44, 46-48, 64, 65, 66, 69 exscripta habentur. 5) Joannis Chronicon sancti Vincentii ad Vulturnum, unde antiqua capitum 4, 20, 29, 32-36, 38, 39 lectio haud raro agnoscitur.

Quibus inter se collatis, cum scribendi rationem, qualem in codice Vaticano sæculi XII exeuntis offendimus, a sermone chronicorum antiquiorum Cassinensium præcipue in usu litteræ (c), quæ tum loco

(a) Codex sæpius scribit Racchis (Ratchis), gencium, conticuum (contiguum), corructum (corruptum), dissencio (dissensio), scitus (situs), abscente (absente), procintu (procinctu), selus (scelus), silicet, defunto. cunti; litteram h interdum omittit in aut (haud), yems, ystoria, ausi (hausi), alitus, exalaverat, veatur (vehatur), traens (trahens), scribit in harena, hac (ac), habiit, habeuntibus, hedificare, his (is), hovile, honestatus; ubi et nos id servavimus. Præterea bet v commutantur in valbus (balbus), Vari

B

Adnotationes editorum anteriorum, præcipue Pratilli, paucas tantum servandas duximus. Excerpta ex Gestis Romanorum pontificum de regibus Liutprando, Hilprando, Ratchiso, Aistulfo et Desiderio, auctoritate capitis 1 Erchemperti perperam invo cata, eidem ab editoribus nonnullis tributa, Pauli Diaconi Historiæ Langobardorum subjicienda statuimus.

(Bari), velvis (beluis), improvitas, prævito, bassis (vassis) fribolum, bet g in Liguria (Liburia, b et s in assumitur (absumitur); d omittitur in animavertat, aiuvandum quemamodum; commutantur s et x in estremitas, iusta, iuxit (iussit) exitare (hæsitare); ph (f) et v in Vari (Phari); o et a in Longobardi, iet e in declevis et congemescit; i et g in agebat (aiebat), gurgium; u et o in commutio, u omittitur in Agustus. Scribitur etiam semel frebis pro febris. Sed omnia ea haud constanter.

ERCHEMBERTI HISTORIA LANGOBARDORUM.

4. Langobardorum seriem, egressum situmque C abb ortu 3 præcipueque ab Adelgiso, insigni sagaregni, hoc est originem eorum, vel quomodo de Scandanavia insula egressi ad Pannoniam, iterum a Pannonia Italiam transmigraverint regnumque susceperint, Paulus, vir valde peritus, compendiosa licet brevitate set prudenti composuit ratione, extendens nichilominus a Gammara et duobus liberis ejus hystoriam Ratchis pene usque regnum. In his autem non frustra exclusit ætas loquendi ", quoniam in eis Langobardorum desiit regnum; mos etenim hystoriographi doctoris est, maxime de sua stirpe disputantis, ea tantummodo retexere quæ ad laudis cumulum pertinere noscuntur. Ultimo autem compulsus a compluribus ego Erchempert quasi

cique viro, hystoriolam condere Langobardorum Beneventum degentium, de quibus quia his diebus nil dignum ac laudabile repperitur quod veraci valeat stilo exarari, idcirco non regnum 5 eorum, set excidium, non felicitatem, set miseriam, non triumphum 5, set perniciem, non quemadmodum profecerint, set qualiter defecerint 7, non quomodo alios superaverint, set quomodo superati ab illis ac devicti fuerint, ex intimo corde ducens alta suspiria, ad posteritatis exemplum succincto licet et inerti prosequar calamo8. Hac quoque flagitatione devictus. non tantum ea quæ oculis, set magis quæ auribus 9 hausi, narrare me fateor, imitans ex parte dumVARLE LECTIONES.

1 Longobardorum plerumque coder. 2 add. sum. 2 3 abort:::: c. abortivus A. ab ortu B. Algelgiso c. 5 regenum c. triumphum cod. 7 deferint cod. 8 calomo cod.

9 aribus corr. auribus c.

haud video. Igitur alia ratione explicanda sunt; Erchembertus dicit se a compluribus compulsum esse, ut Historiam Langobardorum in ducatu Beneventi degentium inde ab ortu principatus, præcipueque ab Adelgiso principe, scriberet. Quod ita esse, opus ipsum indicat; incipit enim ab Arichis duce et inde ab Adelgiso ampliori sermone procedit.

24

taxat Marci Lucæque evangelistarum præconiis, A bium statuens, idque sub jure beati Benedicti in perqui auditus potius quam visus Evangelia descri

pserunt.

2. 1 Igitur capta ac subjugata Carlo Italia (774), Pipinum filium suum illuc 2 regem constituit, cumque illo stipatus innumerabili exercituum agmine crebrius Beneventum adiit capessendam. (781.) Quo tempore Arichis, gener jam fati Desiderii, vir Christianissimus et valde illustris atque in rebus bellicis strenuissimus, Beneventum ducatum regebat. Qui audiens eos super se adventare, Neapolitis qui a Langobardis diutina oppressione fatigati erant pacem cessit, eisque diaria a in Liburia 3 b et Cimiterio per incolas sancita 4 dispensione misericordiæ vice distribuit, titubans, ut conici valet, ne ab eorum versutiis Franci aditum introeundi Beneven. B tum repperirent. (787.) Super Beneventum autem Gallico exercitu perveniente prædictus Arichis viribus quibus valuit primo fortiter restitit, postremo autem, acriter præliantibus universa ad instar locustarum radice tenus corrodentibus, magis civium saluti quam liberorum affectibus consulens, geminas 6 soboles vice pigneris jam dicto tradidit Cæsari, hoc est Grimoaldum et Adelchisam, simulque cunctum thesaurum suum; ex quibus Adelchisa multa cum prece proprio restituta suo genitori, Grimoaldum vero secum remeans detulit Aquis 8, collata Arichis pace sub fœdere pensionis.

C

petuum tradidit permanendum. Patri etiam modo in territorio Alifano 14 Deo amabili viro ecclesiam in honorem Domini Salvatoris construxit, et monasterium puellarum instituit, atque ditioni sanctissimi Vincentii martyris subdidit.

4. Defuncto dehinc Arichiso, consilio habito Beneventanorum magnates 15 legatos ad Karlum destinarunt multis eum flagitantes precibus, ut jam fatum Grimoaldum quem a genitore obsidem jam pridem 16 susceperat sibi præesse concedere dignaretur. Quorum petitionibus rex annuens illic continuo prædictum contulit virum, simulque jus regendi principatus largitus est, set prius eum sacramento hujusmodi vinxit, ut Langobardorum mentum tonderi faceret, cartas vero nummosque sui nominis characteribus superscribi semper juberet 17. Accepta denique licentia repedandi a Beneventi civibus magno cum gaudio exceptus est. In suos 18 aureos ejusque nomine aliquandiu figurari placuit, schedas vero similiter aliquanto jussit exarari tempore, reliqua autem pro nichilo duvit observanda : mox rebellionis jurgium initiavit.

5. Hac etiam tempestate idem Grimoalt neptem Augusti Achivorum 19 in conjugium sumpsit, nomine Wantiam; set nescitur, quam ob rem ad fructum minime pervenit. In tantum enim odium primus eorum avidus prorupit amor, ut sumta occasione Francorum circumquaque se repugnancium, more Hebreico sponte eam a se sequestraret; dato ei libello repudii, ad proprios lares eam vi transvexit. Hoc quidem callide licet egerit, efferitatem tamen supradictarum barbararum gentium sedare minime quivit ; nam tellures Teatensium et urbes a dominio 20 Beneventanorum tunc subtractæ sunt usque in præsens, nec non et Nuceria urbs tunc capta est, set celeriter a fato Grimoaldo acquisita est (802), apprehenso in ea Guinichiso duce Spolitensium cum omnibus bellatoribus inibi repertis.

3. Nanctus itaque hanc occasionem, et, ut ita dicam, Francorum territus metu 9, inter Lucaniam d et Nuceriam urbem munitissimam et præcelsam in modum tutissimi castri idem Arichis opere mirifico exstruxit f, que 10 propter mare contiguum, quod salum appellatur, et ob rivum qui dicitur Lirinus g ex duobus corruptum * vocabulis Salernum appellatur 11, esset scilicet futurum præsidium principibus superadventante exercitu Beneventum. [Hic 12 Arichis primus Beneventi principem se appellari jussit, cum usque ad istum qui Benevento præfuerant duces appellarentur; nam et ab episcopis ungi se fecit, 6. Frequenter autem Karlus cum cunctis liberis, et coronam sibi imposuit, atque in suis cartis: scri- quos jam reges constituerat, et cum immenso bellaptum in sacratissimo nostro palatio, in finem scribi torum agmine Beneventum præliaturus aggreditur; præcepit.] Infra Beneventi autem monia templum set, Deo decertante pro nobis, sub cujus adhuc regiDomino opulentissimum ac decentissimum condidit, mine fovebamur, innumerabilibus de suis peste perquod Græco vocabulo Agian Sophian, id est sanctam ditis, cum paucis nonnunquam inglorius revertebasapientiam, nominavit; ditatumque amplissimis D tur. Unde factum est, ut Pipino regnante in Ticino prædiis et variis opibus sanctimonialium 13 cœno- et Grimoaldo præsidente in Benevento, frequentis

VARIE LECTIONES.

1 capitum divisionem Codex ante caput 44 haud agnoscit. ? Ita aut illis 4. habere videtur; illic 2. 3 IIliguria c. qui constanter liguria scribit. 4 sancita :: c. 5 deest 1. manu 2. 6 ita 4 (1. 12); gemina c. 7 su:: c. fuit 2. 8 a quo c. 9 met: c. 10 ita 1 scripsisse videtur; munivit et nova fabrica reparavit, quæ civitas 2. corruct: c. 11 ita ?; appellatum, quam civitatem sic idem princeps fortificavit ut 2. 12 Hic usque præcepit ex 4. (1.9., qui ea ex Herchemperto laudat, adsumta, in codice desunt. 13 ita 4. ; sanctimonial c. 14 ita restituendum videtur, predicto alfano 2. aliphano 5. 15 magnantes c. 16 ita correxi; pridie c. 17 juberet muros Salerni Acherentiæ et Consiæ funditus everteret. Accepta, edd. ex 3. 19 acivorum c. 20 ita 2. dominis 4?

18 suo c.

f Arichis Salernum jam ante adventum Caroli munierat. Cf. Mon. G. SS. 4, 448. 468, 469.

g Ab occidente Salerni.

simum bellum vexaret Beneventanos, ita ut nec ad A quinque milia fere hominum cadem tunc in acie ocmomentum pax interfuerit illis viventibus. Erat enim uterque juvenili ætate nitentes et ad commotiones 1 et bella declivi a. Pipinus autem, fultus suorum 2 præsidio bellatorum, jugi continuoque prælio exagitabat eum; Grimoalt vero et civitatibus munitis et primoribus quam plurimis constipatus, parvipendens ac despectui ducens illius persecutionem, in nullo cedebat ei. Aiebat 3 ilaque per legatos suos Pipinus: Volo quidem, et ita potenter disponere conor, ut sicuti Arichis genitor illius subjectus fuit quondam Desiderio regi Italiæ, ita sitmihi et Grimoalt ! Quibus econtra Grimoalt asserebat:

Liber et ingenus sum natus utroque parente;
Semper ero liber, credo, tuente Deo!

cubuere. Idem enim Dauferius una cum magistre militum qui tunc inibi regnabat, soli elapsi, fugibundi mænia illius urbis tandem ingressi, nec ibi sic quidem requiem capiunt; nam egressæ conjuges virorum peremptorum gladiis, insequebantur illos, dicentes: Reddite nobis, o caduci viri proditori 8, quos nequiter interfecistis! Quare, inquit 9, adversus eos prælium insurgere conati estis, quem pro certo invictum scitis Grimoalt vero acrius eos insecutus est usque ad portam que dicitur Capuana, ita ut proprio conto eam percuteret; nec erat quispiam qui resisteret. Clausis tantum obseratisque foribus, qui remanserant infra muros se tutaverunt. Reverso igitur Grimoaldo ad castra cum suo exercitu incolume, alB tera die pro fatigio sumpto et pro interemptis affinibus, jam dictus perfuga dux dedit in exenium octo milia aureos supradicto principi, et memoratum Dauferium ad pristinam reduxit gratiam. Statim denique ob solitam misericordiam prædicto viro donationem de rebus suis præcepto firmavit, gratiam vero familiaritatemque primam non denegavit. Interea Radechis comes Consinus, Sico Agerentinus casteldeus, quem Grimoalt dudum proselitum & receperat honoribus plurimis deferens, sub dolo insurgentes in eum, cum jam extremum spiritum traheret, gladio eum peremerunt (817).

7. (807.) Et hoc quidem ita de hac luce subtracto, Grimoalt alter suscepit jura Beneventi tuenda, thesaurarius videlicet divæ memoriæ Grimoaldi prioris, vir quoque sat mitis et adeo suavis, ut non solum cum Gallis, verum etiam cum universis circumquaque gentibus constitutis pacis inierit fœdus, et Neapolitis supra memoratis gratiam pacemque donavit (808). Set quia antiquus hostis semper invidet pacatis et piis viris, atque bella et discordiæ semina in eis serere molitur, Dauferium quendam, virum spectabilem, suæ artis malicie ignivit, et cum nonnullis filiis Belial horrendum fecit inire consilium adversus principem fatum, hoc modo depositis quippe in itinere insidiis, utdum per pontem proficisceretur Veterrimæ urbis bad prædictam urbem Salernum properans, impulsus a menbris Satanæ profundum, C fluctibus 6 marinis immergeretur, esset beluis in pastum. Set revelante sibi occultorum cognitore Deo, suis ad se accersitis, jam dictum incolumis pertransiit pontem ; eos autem, qui suæ salutis hostis fuerant, cepit et vinculis injecit. (816.) Dauferius vero quia tunc non aderat illic, hoc agnito, fugam arripuit et Neapolitis susceptus est.

8. Quo comperto, Grimoalt non segniter egit, set confestim iter Neapolim agreditur, exercitumque post se accelerare jubet. At ubi juxta memoratam perapplicuit urbem 7, juventutis populus ejusdem civitatis armis evectus, obvius illi audacter eminus exivit in prælium; quod ille ut intellexit, protinus itinera eorum revertendi prius irretire molitus est, et ita demum in eos insurgere voluit. Tantam deni-D que hostium stragem cœpto bello mari terraque fecit, ut fretum adjacens vix per septem et eo amplius dies cruore occisorum purgaretur; in terra vero tumuli nunc usque interfectorum conspiciuntur cadaverum, et ut ab eisdem incolis referentibus compertus sum

1 comutiones c.

* peramplicuit c.

9. Interfecto igitur eo innocenter, prædictus Radechis Siconem loco illius principem subrogavit. Ipse vero non multum post tempus cuncta viriliter mundana metu gehennæ abdicans, ad beati se contulit Benedicti suffragia, catenaque cervice tenus vinctus, ejus cœnobium Christo militaturus adiit, se reum quoque clamitans et impium, se male egisse ac crudeliter vociferans, sicque monachium scema 10 sumens, in tanta se districtione corporis animique coram oculis internis arbitris in eodem monasterio coartivit, ut nulli scrupulum adsit omnium facinorum suorum veniam adipisci meruisse. Circuibat ille sæpe diabolus girans septa sacri monasterii, et voce perspicua et multis audientibus clamitabat inquiens: Heu, Benedicte, mihi! Cur me undique rodis? Inique Me prius hinc pulso, nunc mea membra lucras! 10. (818.) Suscepto itaque Sico principatu, fœdus cum Francis innovavit, Beneventanos bestiali effe

ritate persequitur, atque se superstite filium suum, Sicardum nomine, heredem principatu effecit, virum satis lubricum, inquietum et petulantem 11, animique elatione tumidum. (824.) Per idem tempus Neapolitis, quorum superius mentionem feci, bellum a Sicone 12 creberrimum motum est, et civitate valide

VARIE LECTIONES.

2 ita emendavi; fultorum c. 3 Agebat c. 4 regis 1. 5 thesarius c. 6 fructibus c. II. continuo multe i. 2. 8 i. e. proditores; ppitori c. 9 i. e. inquiunt. 10 sema c.

11 petulante c. 12 sicione c.

NOTE.

c Id est, circumcirca applicuit.
d Id est advenam.