3

ad coronas Christi de suis cruciatibus misit. Idem- A ex morbis mortem, naturæ finem esse, non pœnam.

que litium suum Cæsarem legit, cum quo simul continuo 516 in medio barbarorum sinu interfectus est. Anno ab Urbe condita мvn, Gallus Hostilianus sextus et vigesimus ab Augusto regnum adeptus, * vix duobus annis cum Volusiano filio obtinuit. Exoritur ultio violati nominis Christiani, et usquequo ad profligandas Ecclesias edicta Decii cucurrerunt, eatenus incredibilium morborum pestis extenditur: nulla fere provincia Romana, nulla civitas, bulla domus fuit, quæ non illa generali pestilentia correpta 7 atque vacuata sit. Hac sola pernicie insignes Gallus et Volusianus, dum contra Æmilianum, novis rebus studentem, bellum civile moliuntur, occisi sunt. Æmilianus tamen tertio mense invasæ tyrannidis exstinctus est.

8

10

9

Rursus igitur atque in brevi iram Dei sceleratis actionibus provocat, exceptura plagam, cujus "afiquando meminisse cogatur. Valerianus siquidem mox ut arripuit imperium, octavus a Nerone, adigi per tormenta Christianos ad idololatriam, abnegantesque interfici jussit, fuso per omnem Romani regni latitudinem sanctorum sanguine. Valerianus illico, nefarii auctor edicti, a Sapore Persarum rege captus, imperator populi Romani, ignominiosissima apud Persas servitute consenuit : hoc infamis officii continua, donec vixit, damnatione sortitus, ut ipse acclinis humi," regem super ascensurum in equum & non manu sua, sed dorso attolleret. Et Gallienus quidem tam claro Dei judicio territus, tamque miB sero collegæ permotus exemplo, pacem Ecclesiis CAPUT XXII. trepida satisfactione restituit. Sed 518 non comValerionus et Gallienus quomodo et quamdiu impera- pensat injuriæ ultionisque mensuram unius impii, verint. Interim de persecutione Ecclesiæ, ejusque quamvis perpetua et supra modum abominanda per varia bella et tyrannorum conspiratione ultionis. captivitas, contra tot millia excruciata sanctorum, Anno ab Urbe condita mx, duo imperatores vi- justorumque sanguis, ad Deum clamaus, in cadern gesimo septimo post Augustum loco creati sunt. sese terra ubi fusus est, vindicari rogat. Non enim Valerianus in Rhetia ab exercitu Augustus est ap- de solo constitutore præcepti justo supplicium peilatus. Romæ autem a senata Gallienus. Mansi judicio flagitabatur, sed etiam exsecutores, ร que Gallienus in regno infeliciter annis quindecim, respirante 517 paulisper ab illa supra solitum jugi et gravi pestilentia genere humano. Provocat pœnam suam obliviosa militia. Impietas enim flagella quidem 3 excruciata sentit, sed a quo fl gellatur, obdurata non sentit. Ut de superioribus taceam, facta a Decio Christianorum persecutione, totum Romanam impe-C rium pestilentia magna vexavit. Mentita est iniquitas sibi, pravo in perniciem suam circumventa judicio pestilentiam communis esse casus, * accidentemque

11

dela

tores, accusatores, spectatores ac judices, postremo omnes qui injustissimæ crudelitati vel tacita voluntate assentabantur, quia Deus secretorum cognitor est, et quorum maxima per omnes provincias pars hominum versabatur, eadem ultionis plaga corripi justum erat. Solvantur repente undique 13 permissu Dei ad hoc circumpositæ relictæque gentes, laxatisque habenis in omnes Romanorum fines in vehuntur. Germani Alpibus, Rhetia, totaque Italia penetrata, Ravennam usque perveniunt." Alamanni NOTÆ.

HAVERCAMPI

4. Vix duobus annis. Ed. August., duobus (deleto rix) unnis cum Volusiano, filio suo, obtinuit. 5. Obtinuit. Perizon., tenuit.

6. Morborum pestis. Hujus pestis, inquit Eusebius, testis est Cyprianus de Mortal. lib. FABR.

7. Atque vacuata sit. Mss. restitui lectionem cujus, quod in Vulgg. est, vastata sit, glossa esse videtur.

8. Invasæ. Abest ab. ed. August.

CAP. XXII.1. Valerianus in lihetia. De Vale- D riano et Gallieno legendus est Trebellius Pollio, qui utriusque vitam scripsit. FABR.

2. Romæ autem a senatu Gallienus. Subjungunt aliquot mss. et editi fere omnes Cæsar creatus, mansitque, etc. Verum ego delevi istam laciniam vilem, auctoribus mss. Florentt. et ed. August.: duos enim imperatores simul creatos modo dixit Orosius, jam narrat, ubi locorum et a quibus, videlicet patrem in Ruetia ab exercitu, filium Romæ a senatu. Infra quoque collegum appeilat, Cæsar autem imperatoris collega non erat.

3. Excruciata. Ms. Lugd. Batt. tres, cuin Collat. Gronov., exercitata.

cum

4. Accidentemque, etc. Lugd. Batt. tres, Coll. Gronov., communis casus esse accidentis, quæ vel ex morbis mortem, naturæ esse finem, non pœnam, putavit. Mox in seqq. pro iram Dei, etc., habet Ira

Dei, etc., provocatu Florent. sec.

5. Aliquando. Ed. August., aliquamdiu.

6. Hoc... damnatione. Lugd. Batt. tres, cum Coll. Gronov., hanc, etc.; dein, damnationem.

7. Regem super ascensurum. Lugd. Batt. sec., tert. et quart. commode sic restituunt, am quod in reliquis ut et editis legitur, semper ascensurum, ineptum est. Librarii invenerunt in codd. scriptum sp vel sup. cum lineola supra duas litteras prioris scriptionis vel per postremam litteram secundæ ducta, unde quidam ex iis pro super vel supra fecerunt semper. 8. Non manu sua. Florent., non manu, sed dorso. 9. Tamque misero, etc. Lugd. Bati. Ires, tamquam,

elc.

10. Sed non compensat. Vulgg. hic legunt, sed non compensans, verum ego prætuli Perizon. et Lugd. Bal. tert. lectionem. Ferrei vero ævi locutio est compensal contra tot millia, etc. Potuerat scribere justorumque contra sanguis, etc., et forsitan I^^u suv motum est illud contra.

11. Supplicium. Mss. quidam plicii, alii supplicio, male. Supplicium, quod ¡ueret impius, non flagitabatur de solo Valeriano, qui edicta cruenta contra Christianos promulgavera!, verum et de ministris ejus, etc.

12. Assentabantur. Ita malunt omnes mss. cum melioribus edd. vett, quam assentiebantur.

15. Permissu Dei. Lugd. Batt. quatuor cum Coll. Gronov., jussu Dei.

14. Alamanni ha scribendum, non Alemanni, patėl

16

hostes expulit, et perditas provincias in pristinam faciem reformavit, seditione tamen militum intersectus est. Æmilianus apud Moguntiacum, cum res novas moliretur, oppressus est. Post mortem Posthumi Marius ibidem invasit imperium, sed continuo interfectus est. Deinde Victorinus a Gallis. ultro creatus,

20

Gallias pervagantes, etiam in Italiam transeunt. A ingenti virtute ac moderatione usus, et dominantes Græcia, Macedonia, Pontus, Asia Gothorum inundatione delentur, Nam Dacia trans Danubium in perpetuum aufertur. Quadi et Sarmata Pannonias depopulantur. Germani ulteriores abrasa potiuntur Hispania. Parthi Mesopotamiam auferunt, Syriamque 15 corrodunt. Exstant adhuc per diversas provincias in magnarum urbium ruinis parvæ et pauperes sedes, signa miseriarum, et nominum indicia servantes : ex quibus nos quoque in Hispania Tarraconem nostram 519 ad consolationem "miseriæ recentis ostendimus. Et ne quid forte Romani corporis ab hac dilaceratione cessaret, 1a conspirant intrinsecus tyranni, consurgunt bella civilia, funditur ubique plurimus • sanguis Romanorum, Romanis Barbarisque sævientibus; sed cito ira Dei in misericordiam vertitur, et B cam deseruisset, ac Mediolani libidinibus inservicœptæ ultionis major forma quam pœna in mensuram plenitudinis reputatur. Igitur primus " Ingenuus, qui purpuram imperii sumpserat, apud Myrsam occiditur. Posthumus in Gallia invasit tyrannidem, multo quidem reipublicæ commodo. Nam per decem annos

18

19

et post paululain occisus est. Huic successit Tetricus, qui tunc "Aquitanicæ præsidatus administrabat officium, " multasque seditiones militum pertulit. At vero in Oriente per Odenatum quemdam collecta agresti manu, victi “a repulsique Persæ, defensa Syria, recepta Mesopotamia ost, et usque ad Ctesiphontem rusticani Syriæ cum Odenato suo vin➡ cendo venerunt. "Gallienus autem cum rempubli

ret, occisus est.

520 CAPUT XXIII.

Flavius Claudius, Aurelius Quintillus, et Valerius
Aurelianus imperatores.

1

Anno ab Urbe condita xxxv, 1 Claudius vigesimus

HAVERCAMPI NOTÆ.

ex Constantini nummo, in quo ALAMANNIA GAVDIVM ROMANORUM.

15. Corrodunt. Lugd. Batt. quatuor, cum coll. Gronov. et ed. August., contrahunt, quasi vellent contractiorem, id est minorem possessionem Syriæ Romanis factam fuisse a Parthis. Flor. sec., conradunt, tert., congradiit.

16. Pauperes sedes. Colon. et Matern. sex. libri editi, ædes. Verum ut Stellioni ilia rumpantur. Orosius probat legendum esse sedes, cum dicit: Ex quibus nos quoque in Hispania Tarraconem nostram. Tarraconensis itaque ditionis, hoc est Citerioris Hispaniæ fuit Orosius. LAUT.-Ego quoque in Lugd. Batt. quatuor, cod. Ultr. atque coll. Gronov. inveni, sedes, ut de emendatione Lautii non sit dubitandum, quam jam olim ex codice optimo Augustana editio expresserat: denique sic legit uterque Florentinus.

17. Miseria recentis. Lugd. Batt. tres, cum Coll.

C

Gronov. et cod. Ultr., miseriæ præsentis.

18. Conspirant intrinsecus tyranni. Triginta tyranni eo tempore imperio Romano exstiterunt: de quibus Pollionis liber exstat. FABR.

19. Ingenuus. Restitui nomen ex Trebellio Pollione et nummis. Perperam in editis legitur Genuus. 20. Et post paululum. Ed. Aug., post paululum. 21. Aquitanica. Lugd. Batt. tres et Coll. Gronov., Aquitania. Veteres utroque modo scripserunt.

22. Multasque. Copulà que ab omnibus fere mss. abest.

23. Repulsique. Lugd. Bat. tert. et Coll. Gronov. malunt repressique, quod hand pejus est.

24. Gallienus autem, cum rempublicam deseruisset. Nummos tamen reliquit titulis et typis satis magnificis, in quibus etiam quasi tyrannorum et moustrorum domitor Hercules, ut ex adpicto maximi moduli numismate Cæsareo colligere est, celebratur.

Cap. XXIII.-1. Claudius. Claudii vitam Trebellius D nummi illam, in qua Victoriæ est typus. A parte scripsit. Aureliani Vopiscus, qui etiam Quintilli me. minit. Lege præterea Eutropium et Aurelium. FABR. - Ad insignem hujus Claudii victoriam de Gothis, cujus mentionem facit Orosius, spectat nummus ejusdem Græcus, in Ægypto, ut creditur, cusus anno imperii ejus secundo, prout inscribitur ad partem

priore caput est Taciti laureatum, cum epigraphe, Αυτοκράτωρ Καίσαρ ΚΛΑΥΔΙΟ: CEBαστος, imperator Caesar Claudius Augustus. Inscriptionem eamdem habet alter meus nummus ejusdem Claudii, in quo con suetum in ejusmodi æreis nummis, aquila cernitur symbolum.

octavus voluntate senatus sumpsit imperium, statim- A Tetricum, in Gallia minime sufficientem sustinere

nemque Romanam antiquis terminis statuit. Inde in B mus adeptus imperium, sexto mense occisus in Ponto Orientem conversus, Zenobiam, quæ occiso Odenato marito suo, Syriam receptam sibi vindicabat,magis prælii terrore quam prælio in potestatem redegit.

est. Post quei Florianus parem regni sortem ferens, tertio demum mense apud Tarsum interfectus est. Anno ab Urbe condita xxxx, Probus, trigesiHAVERCAMPI NOTÆ.

6. Industria militari excellentissimus. Lugd. Batt. D tum. quatuor et cod. Ultr., cum Coll. Gronov., industria militaris expertissimus.

7. Profligavit. Edd. quædam vett., prostravit. 8. Magis prælii. Lugd. Batt. quatuor et cod. Ultr., cum Coll. Gronov., magis præliorum.

9. Eripe me his. Lege Pollionem in Tetrici tyranni vita. FABR.-Ex Virg. Æneid. v1, 565, desump

3

9

it

el A gui fecisset, bello Parthico, postquam duas nobi-
lissimas Parthorum urbes, 10 Cochem et Ctesiphon-

ms primus regnum sortitus, obtinuit annis sex mensibus quatuor. Gallias jamdudum a Barbaris Occupatas per multa et gravia prælia, deleiis tandem hostibus, ad perfectum liberavit. Bella deinde civilia et quidem plurimo sanguine duo gessit : unum in Oriente, quo Saturninum, tyrannide subnixum, oppressit et cepit, aliud, quo Proculum et Bonosum, apud Agrippinam magnis præliis superatos, interfecit. Ipse autem apud Sirmium in turre ferrata militari tumultu interfectus est. Anno ab Urbe condila MXXXIX, Carus Narbonensis, trigesimus secundus suscepit imperium, ac biennio tenuit. Qui cum filios suos, Carinum et Numerianum, consortes re

7

6

tem, 524 cepit, super Tigridem in castris fulmine
ictus interiit." Numerianus, qui cum patre fuerat,
rediens, fraude Apri soceri sui interfectus est.

525 CAPUT XXV.

C. Aurelius Valerius Diocletianus quomodo imperaverit,
et quid sub eo perque eum gestum sit. Romanum im-
perium primo dissectum.

Anno ab Urbe condita MXLI, Diocletianus, tertius
et trigesimus ab exercitu imperator electus, annis
viginti præfuit. Statimque ut potestatis copiam
habuit, Aprum, interfectorem Numeriani, manu sua
HAVERCAMPI NOTE.

3. Per multa, etc. Ed. Aug, post multa, etc., quod non displicet.

4. Ei quidem. Ita Lugd. Bat. second. et Perizon.; quod malim quam equidem, præsertim cum duo Florentt. idem confirment.

5. Saturninum. Sic rectius mss. quidam, quam Saturnium, quod in aliis et vulg. est.

6. Sirmium. Herodiano libro septimo Zippos μeγίστη Παιόνων πόλις CSI. FABR.

7. Carus Narbonensis. De Caro Vopiscus, et Sex. Aurel. Eosdem de Carino et Numeriano consule. FABR

2. Ei mensibus quatuor. Prior vocula abest ab ed. B plures inveniuntur, sed majoris et maximi moduli Aug. imprimis rari sunt. In magno satis numero selectoque ejus generis maximi moduli numismatum (medalliones vulgo vocant) Numeriani hujus possideo numisma pulcherrimum, maximum, optimæ notæ, atque ab omni suspicione vobis remotissimum. Neque modo insolita magnitudo et densitas æris illud commendat, verum etiam, nobilissimus, qui in eodem suspicitur typus A parte priore bustum est Numeriani, capite laureato, trabeatum et imperatoriis signis exornatum; dextra scipionem tenet eburncum, in cujus summo est aquila; læva globum, cui insistit, conversa ad imperatorem, velut eum coronatura Victoria. In circuitu legitur IMPerator Cæsar NVMERIANVS Pius Felix AVGustus COnSul. Altera pars exhibet duos imperatores, Carum et Numerianum, qui in suggestu stantes cum præfecto prætorii, milites, protensis dextris, alloquuntur. Figura militares plures cum aquilis et signis legionum, orationem principum audituræ, astant. Ascribitur ADLOCVTIO AVGG, i. e. Augustorum, nam tertiæ litteræ G partem, quæ non integra el subsidens inter reliquas videtur, ad Carinum non refero, sed is (ut fieri solet) dum signatur nummus, moto aliquantum de loco suo ære, figuram cam accepit. Numisma ipsum, inedi tum, atque a nobis ex Marckiana quondam gaza coemptum, perfecte hujus est magnitudinis atque picturæ.

8. Biennio. Lugd. Bat. pr. et tert., cum Coll. Gronov., per biennium.

9. Fecisset. Ita malunt Lugd. Bat. quatuor. Iu vulgg. legitur effecisset.

10. Cochem. Schonhovii Eutropius, Corchen, habet: meus manuscriptus, Soaenen. FABR.MSS. quidam ex nostris habent Choten, Cothem, Chocem; ed. C Aug., Achem. Verum nomen est Cochem. Vide Cellarii Geographiam.

11. Numerianus. Insignis fuit princeps, oratione et versu promptus, pietate in patrem commendabi lis, tantoque magis desideratus, quanto in pejora omnia abiret frater Carinus. Nummi ejus omnes haud vulgares sunt, in ære tamen minimi moduli

CA

interfecit. Carinum deinde, quem Carus Cæsarem A puram sumpsit, ac Britannias occupavit. Igitur per ia Dalmatia reliquerat, flagitiose viventem, difficil- omnes Romani imperii fines subitarum turbationum limo bello et maximo labore superavit. Dehinc cum fragores concrepuerunt. Carausio rebellante in Bri-in Gallia Amandus et Ælianus, collecta rusticanorum tanniis, Achilleo in Egypto, cum et Africam 1 12 Quinmanu, quos Vacaudas vocabant, perniciosos tu- quegentiani infestarent; Narseus etiam rex Persarum multus excitavissent, Maximianum Orientem bello premeret. Hoc periculo Diocletianus cognomento Herculeum, Caesarem fecit, misitque in Gallias: qui permotus, Maximianum Herculeum ex Casare fecit facile agrestium hominum imperitam et confusam Augustum; Constantiam vero et Maximianum Galemanum militari virtute compescuit. Deinde 526 rium, Cesares legit. Constantius Herculei Maximiani Carausius quidam, genere quidem infimus, sed con- privignam Theodoram accepit uxorem: ex qua sex silio et manu promptus, cum ad observanda Oceani filios fraires Constantini sustulit. Carausius, Britanlittora, quæ tunc Franci et Saxones infestabant, po- nia sibi per septem annos fortissime vindicata ac resitus; plus in perniciem, quam in profectum reipu- tenta," tandem fraude Allecti socii sui interfectus est. blica ageret, ereptam prædonibus prædam nulla Allectus postea ereptam Carausio insulam per trienex parte restituendo dominis, sed sibi soli vindican- nium tenuit, quem Asclepiodotus præfectus prætorio do, accendit suspicionem, quod ipsos quoque hos- B oppressit, Britanniamque post decem annos recepit. tes ad incursandos fines artifici negligentia permit- Constantius vero Cæsar in Gallia, primo prælio ab teret: quamobrem a Maximiano jussus occidi, pur- Alamannis profligato exercitu suo, vix ipse surreptus HAVERCAMPI NOTE.

invenitur.

7. Quod ipsos, etc. Quoniain passim quia et quod in mass. Orosii confunduntur, patet hic pro quia restitui debere quod.

8. Permitteret. Lugd. Batt. tres, cun Coll. Grongy. admitteret.

9. Britannias. Singulari numero et hic et infra mss. quidam efferunt.

10. Quinquegentiani. De his confer, quæ viri docti Hotarunt ad Aurelium Victorem pag. 423, et ad Eutropium pag. 436.

11. Tandem fraude Allecti, etc. Plures possideo nummos Carausii et Allecti, cum variis typis, verum utriusque unum protulisse suffecerit. Addidi illis Carausii nummum eximium, prime magnitudinis ex museo Lebretiano. Omnes ærei sunt.

AVG

SAIS