8

pida sine cultore a que habitatore deserta, in ruinas A sustineret: ad invocationem nominis Christi, quam silvasque concesserint. Exercitum vero Romanorum cunctasque legiones per longinqua late hiberna dispositas ita consumptas ferunt, ut Marcomannicum bellum, quod continuo exortum est, non nisi novo delectu militum, quem triennio jugiter 494 apud Carnuntum Marcus Antoninus habuit, gestum fuisse referatur. Hoc quidem bellum, providentia Dei administratum esse, cum plurimis argumentis, tum præcipue epistola gravissimi ac modestissini' imperatoris apertissime declaratum est. Nam cum insurrexissent gentes 10 immanitate barbara, mu!titudine innumerabiles, hoc est Marcomanni, Quadi, Vandali, Sarmatæ, Suevi, atque omnis pene Germania; et in Quadorum usque fines progressus exercitus, circumventusque ab hostibus, propter aquarum penuriam, " præsentius sitis quam hostis periculum

subito magna fidei constantia quidam milites effusi in preces palam 13 fecerunt, tanta vis pluvia effusa est, ut Romanos quidem largissime ac sine injuria refecerit, Barbaros autem crebris fulminum ictibus perterritos, præsertim cum plurimi eorum occiderentur, in fugam coegerit. Quorum terga Romani usque ad internecionen cædentes 15 gloriosissimam victoriam, et omnibus pene antiquorum titulis præferendam, rudi parvoque militum numero, sed potentissimo Christi auxilio, reportarunt. Exstare etiam 495 nunc apud plerosque dicuntur litteræ Imperatoris Antonini, ubi invocatione nominis Christi per milites Christianos, et sitim illam depulsam et collatam fatetur fuisse victoriam. Idemque Antoninus Commodum, filium suum, assumpsit in regnum; præteriti etiam temporis per omnes provinHAVERCAMPI NOTÆ.

B

tum est.

7. Apud Carnuntum. Ita nomen urbis hujus in Pannonia scribi debet. Carnutum, Carnicium, Carnotum, Carnuntium male in mss. et edd. legitur. Eutropius lib. vni, cap. 13, pag. 365: Cum apud Carnuntum jugi triennio perseverassel. Spartian. in Severo cap. 5: Imperator est appellatus apud Carnuntum idibus Augustis. Unde in inscript. antiqua apud Gruterum p. 1032, num. 2, NATVS CARNVNTO.

8. Fuisse. Alii esse. Quod sequitur, argumentis, in codd. Lugd. Batt. depravatum legitur in adjumentis.

9. Imperatoris, Perizon., imperatorum.

10. Immanitate barbare, multitudine innumerabiles. Verba desumpta ex Ciceronis Oratione pro Marcello cap. 3.

11. Præsentius sitis, etc. Lugd. Batt. quatuor cum Cell. Gronov. et cod. Ultr., tum præsentis, etc.; sed

recte præsentius periculum vocatur sitis quam quod ab hoste imminebat.

12. Quidam milites. Militeni hi milites erant, de quibus contra Dionem Xiphilinus in Antonino Philosopho. Lege præterea Eusebium Historiæ Ecclesiast. lib. v, cap. 5. FABR.

13. Fecerunt. Mss., edd. quidam fecerant.

14. Tanta vis pluvic effusa est, etc. Confer Apologeticum Tertulliani cap. 5, ubi pag. 63 promisimus singularem de hac re et Jove Pluvio dissertationem. Fecimus quidem id ante viginti annos, sed, mutata statione, aliæ nos alio (ut fit) curæ avocarunt ;

tamen,

Bene cogitala si excidunt, non occidunt.

Publii Syri sententia est versu 66, pag. 4, ed. nos

træ.

35

cias tributa donavit, omniaque simul fiscalium nego- A in ludo depugnavit, et in amphitheatro feris sese fretiorum calumniosa monumenta congesta in foro jussit incendi, severioresque leges novis constitutionibus temperavit. Postremo, in Pannonia constitutus, repentino morbo diem obiit.

CAPUT XVI.

quenter objecit: interfecit etiam quamplurimos senatores, maxime quos animadvertit nobilitate industriaque excellere. Flagitia regis pœna Urbis insequitur. Nam fulmine Capitolium ictum, ex quo facta inflammatio bibliothecam illam, majorum cura studioque compositam, ædesque alias juxta sitas, rapaci turbine concremavit. Deinde aliud incendium, postea Romæ exortum, ædem Vestæ et palatium, plurimamque Urbis partem solo coæquavit. Commodus, cunctis incommodus, in domo Vestiliani strangulatus interiisse fertur. hostis generis humani etiam vivus judicatus. 497 Post hunc a senatu creatus est senex Helvins Pertinax, sextusdecimus ab Augusto, qui sexto mense quam regnare cœperat, * Juliani jurisHAVERCAMPI NOTE.

L. Antonini Commodi, P. Elii Pertinacis, et Didli
Juliani Cæsarum Augustorum imperią.

Anno ab Urbe condita DCCCCXXX, Lucius Antoninus Commodus, quintus decimus ab Augusto, patri successit in regnum: 496 mansitque in eo annis tredecim. Adversus Germanos bellum feliciter gessit. Ceterum per omnia luxuriæ et obscenitatis dedecora depravatus, gladiatoriis quoque armis sæpissime

CAP. XVI. 1. L. A. Commodus. Commodi vitam B sic viveret, per legatos, Mauri, victi Daci, Pannonia descripserunt Lampridius, Xiphilinus, et llerodianus lib. 1. FABR.

2. In regnum. Lugd. Bat. duo, in regno.

3. Adversus Germanos. Mortuo patre, bellum Germanicum statim deseruit. Postea tamen per legatos plurima bella feliciter gessit. Lampridius in Vita Commodi cap. 13: Victi sunt sub eo tamen, cum ille

quoque compositæ: in Britannia, in Germania et in Dacia imperium ejus recusantibus provincialibus. Qua omnia ista per duces sedata sunt. Hinc cognomen Britannici in co, qui sequitur, maximi moduli nummo. Fuit olim in Museo Marckiano, nunc invenitur in Kronenburgiano.

4. Elius Pertinax. Pertinacis vitam Capitolinus C descripsit. De eodem Herodianus libro secundo. Xiphilinus et Eutropius. FABR. Miror quod nomen Elius potuerint concoquere editores, cum omnes scriptores, et luculenti ejusmodi rerum testes, inscriptiones atque nummi, Helvium, non Ælium, nuncupent. In mss. Lugd. Batt. pr. et quarto atque Coll. Gronov. non Elius, sel Elvius legitur; at in Lugd. Bat. secundo, Ultr. et cod. sed. et edit. Aug. clare Helvius agnoscitur. Servo majoris moduli æreum nummum hujus imperatoris, Græce inscriptum et longe rarissimum, pudendo sane pretio coemptum, quem testem nominis advoco. In eo, juxta caput Pertinacis laureatum scribitur: ATToxparap ΚΑΪΣαρ Πούλιος ΠΕΛΥ:ος ΠΕΡΤΙΝΑΞ Σεβαστος. Imperator Cæsar Publius Helvius Pertinax Augustus. Ab altera parte cernitur imperator sans in quadrigis, dextra tenens corollam, læva hastam et habenas, cum nota anni primi imperii ejusdem Λυκάβαντος Α.

TILLAAVE

ONAL

periti scelere, in palatio occisus est. Julianus, in- A nere Afer Tripolitanus, ab oppido Lepti. qui se ex

HAVERCAMPI

19

nus, 502 Juliani 1 in occidendo Pertinace socius, A tavit. Itaque 1 magnam fossam firmissimumque valqui se in Gallia Cæsarem fecerat, suscitabat: cujus lum, crebris insuper turribus communitum, 13 per bello multum utrimque Romani sanguinis fusum est. centum triginta et duo millia passuum a mari ad Albinus tamen apud Lugdunum oppressus et inter- mare duxit. Ibique apud Eboracum oppidum 503 fectus est. Severus "victor in Britannias, defectu morbo obiit. Reliquit duos filios, 15 Bassianum et pene omnium sociorum trahitur. Ubi magnis gravi- Getam quorum Geta hostis publicus judicatus, inbusque præliis sæpe gestis, receptam partem insulæ teriit. Bassianus, Antonini cognomine assumpto, a cæteris indomitis gentibus vallo distinguendam pu- regno potitus est.

HAVERCAMPI NOTE.

14

In eo Clodii Albini, sine laurea, cernitur fa- B num, elc.
cies, pectus et humeros paludamentum exornat.
Ascribitur epigraphe Decimus CLODIVS SEPTIMIVS
ALBINVS CÆSAR. Ab altera parte typus est multis
argenteis aliisque Clodii nummis communis, Minerva
videlicet, quæ Pacifera esse ex habitu et inscriptione
colligitur. Ascribitur enin, MINERve PACIFera.
COS. II.

10. In occidendo Pertinace socius. Immo juxta Capitolinum, in Vita Clodii cap. 1 optimus senex Perlinax auctore Albino interemptus est.

11. Victor in Britannias. De Severi expeditione in Britannias præter superiores scribit Cassiodorus. FABR.

12. Magnam fossam. Lugd. Batt. quatuor, cum cod. Ultr. et Coll. Gronov., maximam fossam.

13. Per centum et triginta duo millia passuum. In bisce numeris centenarium abundare ex aliorum scriptorum collatione docuit Scottus ad Victorem ed. Arntz., p. 533. Utrum apud descriptores, an ipsum Orosium culpa sit, dubium videtur: neque enim mss. modo omnes, sed et Historia Miscella Paull Diaconi, qui Orosianis verbis (ut passim) utitur eumdem numerum exhibet, ut in Collect. seu Thesauro Murator. tom. 1, p. 65, patet.

14. Reliquit duos filios. Ita mss. et ed.Aug. In reliquis minus recte legebatur, Relinquens duos filios, Bassia

C

15. Bassianum et Gelam. Unde immoderatissime lætatum Septimium Severum ex Elio Mauro, Phlegontis Tralliani liberto, scribit Spartianus in Severo cap. 20, quod duos Antoninos pari imperio reipublicæ relinqueret, exemplo Pii, qui Verum et Marcum Antoninos, per adoptionem filios, reipublicæ reliquit : hoc melius, quod ille filios per adoptionem, hic per se genitos, rectores Romanæ reipublicæ daret. Posterioribus ex bis illustrantur verba Orosii supra cap. 14, de M. Aurelio et Lucio Vero, qui ibidem liberi vocantur Antonini Pii, cum proprie nepos fuerit Verus, a Marco adoptatus. Adde Capitolin. in Vita Veri cap. 11. Pessima autem inter fratres Antoninos, Severi filios, concordia fuit, licet in inscriptionibus et nummis sæpe conjungantur, ut in hoc nuinmo Græco Gazæ Cæsareæ, qui maximi moduli est, atque in parte anteriore adversa duo fratrum capita, laureatum Antonini, nudum Getæ ostentat, cum inscriptione Μάρκος ΑΥΡήλιος ΑΝΤΩΝΕΙΝOC Πούβλιος CΕΠΤίμιος TETAC. Marcus Aurelius Antoninus, Publius Septimius Geta. Ab altera conspicitur lypus Apollinis, sive sacerdotis ejus, atque Esculapii cum hac epigraphe, ΑΡΧιερέως Γαίου Φλαΐου ΜΑΞΙΜΟΥ ΑΛΙΚΑΡΝΑcCEON. Summo sacerdote Caio Flavio Maximo, Halicarnassensium. Servatur in Gaza Cæsarea.