6 prælio adversus Pompeium conflixit et vicit. Nam A centum sexaginta tres naves aut demersit aut cepit. Pompeius cum decem et septem navibus vix elapsus evasit. "Lepidus magna viginti legionum insolentia tumens, cum Messanam militibus permissam diripuisset, ipsum Cæsarem ad se venientem semel atque iterum sprevit, ac potius telis appeti jussit : quae ille, collecta in lævum brachium lacerna, repellendo vitavit. Mox immisso equo ad suos reversus, instructo exercitu adversus Lepidum veniens, plurimas legiones Lepidi, paucis interfectis, transire in suam partem compulit. Lepidus tandem intelligens, quo vanitas sva tenderet, deposito paludamento, assumptaque veste pulla, supplex 435 Cæsari factus vitam et bona impetravit, perpetuo quidem " emendatus exsilio. "Taurus, Cæ- B saris præfectus, totam pene Siciliam ferro pertentatam conterritamque in fidem recepit. Quadraginta quatuor legiones sub unius tunc imperio Cæsaris erant; milites, multitudine ferociores, quosdam pro accipiendis agris tumultus excitaverunt. Sed Cæsar, animo ingens, viginti millia militum exauctoravit, triginta millia servorum dominis ** restituit, sex millia, quorum domini non exstabant, in crucem egit. " Ovans Urbem ingressus, ut in perpetuum tribunitia potestatis esset, a senatu decretum est. Ilis diebus trans Tiberim e taberna meritoria fons olei terra exundavit, ac per toturn diem largissimo rivo fluxit. 42 436 CAPUT XIX. 8 De rebus ab Antonio gestis, et bello Actiaco. 'Antonius vero, postquam Araxem transmisit, omnibus undique malis circumventus, vix tandem Antiochiam cum paucis rediit. Nam cum multitudine equitum et sagittarum ab omnibus præliis; quæ plura tentavit, victus semper effugeret, tam præterea incertis et ignotis regionis locis impeditus, gravissima fame ad nefandos cibos coactus est, plurimique militum sese hostibus dediderunt. Indo in Græciam transiit, jussitque Pompeium, qui victus a Cæsare exercitum bellumque reparabat, cum paucis ad se venire. Pompeius fugiens, 'a Titio et Furnio, Antonianis ducibus, sæpe terrestri navalique * bello victus et captus, ac post paululum interfectus cst. Cæsar Illyricum, Pannoniam partemque Italix, bellis subegit et domuit,' Antonius Artabanem, Armeniæ regem, proditione et dolo cepit; quem argentea catena vinctum ad confessionem thesaurorum regiorum coegit. Expugnatoque oppido, in quo conditos esse prodiderat, magnam vim auri argentique abstulit. Qua clatus pecunia, denuntiari bellum Cæsari, atque Octaviæ, sorori Cesaris, uxori suæ, repudium indici jussit, et Cleopatram 437 sibi ex Alexandria occurrere imperavit. 10 Ipse Actium, ubi " classem constituerat, profeclus, cum prope tertiam partem remigum fame " sumptam offendisset, nihil motus : Remi, inquit, modo salvi sint; nam remiges non deerunt, " quoad NOTÆ. CAP. XIX. 1. Antonius vero postquam. De infelici bello Antonii cum Parthis præter Plutarchum lege Velleium. FAbr. HAVERCAMPI 37. Lepidus magna xv legionum. De Lepidi dissen- C sione cuin Octaviano, et quomodo coactus fuerit abdicare, copiose Dio lib. XLIX, Appian. v, Velleius 1. FABR. 38. Vesta pulla. In quibusdam pura, mendose legitur. Dio : Καὶ οὕτω καὶ ἐκεῖνος ἦν γκάσθη ἐθελοντὴς ἐν ἐσθῆτι φαιᾷ ἱκέτης αὐτοῦ γενέσθαι. Ιd est : Hoc modo Lepidus quoque adactus, assumpta veste pulla ultro supplex Cæsari factus est. Velleius etiam scribit: Lepidum pullo velatum amiculo genibus Cæsaris advolutum. FABR. 39. Emendatus exsilio. Venetiis impressus legit mulctatus. Bene hercle; sed illud tamen non alienum ab Orosio. LAUT. Propius ad mss. lectionem venit mandatus, quod in ed. Aug. exstat. Retineo autem emendatus, quod hæc una Lepido, homini turbulento, fuerit medicina, neque aliter emendari potuerit. De libro suo Martialis lib. iv, 10, 7: Non possunt nostros multæ, Faustine, lituræ 40. Taurus, etc., totam pene Siciliam. Vide ne, Africam, potius legendum sit. Nam Tauri virtute Octavianus utramque Africam obtinuit, auctore Dione. Ex Africa eum triumphasse indicant tabulæ Capitolina, in quibus est, T. STATILIVS. T. F. TAVRVS. PROCOS. EX AFRICA. A. DCCXIX. PRIDIE K. IVL. FABR. 41. Ferociores. Ed. Aug., feroces, 42. Restituit. Mss. Lugd. Batt. quidam reddidit, el mox pro sex millibus servorum septem numerant. 43. Ovans Urbem ingressus. Hinc in Capitolinis triumphis est, IMP. CÆSAR DIVI F. C. N. H. III. VIR. R. P. C. II. OVANS EX SICILIA AN. DCCXVIII. IDIB. NOVEMBR. FABR. 44. E taberna meritoria. Mss. Lugd. Batt. duo, laberna meritoria fontem olei terra exundavit. D 13 as 2. Vix tandem. Primam vocem edd. quædam ne· gligunt. 3. Sagittarum. In omnibus mss. ut et ed. Aug. scribitur sagittarum, non, ut in vulgg. es!, sagittariorum. Videlicet ex equis sagittas mittere soliti erant Parthi, adeoque ipsi equites illi fuerunt sagittarit, ut de emendatiore lectione dubitari nequeal. 4. Victus semper effugeret. In ed. Aug. legitur victus (deleto semper) effugeret. Al., effugerit. Quod altinium in tribus Florentt. legitur. 5. Regionis. In ed. August, ut superfluum, expun gitur. 6. Plurimique. In omnibus fere mss., ut et ed. Aug., desideratur copula. 7. A Titio et Furnio. Ita recte libri antiqui. Vulgo, Tito, et Formo, corrupte legitur. Sex. Pompeium a M. Titio, et Furnio occisum scribunt quoque Appiauus et Dio. Titii meminit Velleius. FABR. 8. Bello. Ed. August. prælio, prout hæc sæpe permutari solent. 9. Antonius Artabanem. Hanc historiam lege in Dionis lib. XLIX, et in Epitoma Liviana cxx11. FABR. 10. Ipse Actium. De bello Actiaco, quo Antonius et Cleopatra victi sunt a Cæsare, Plutarchus in Antonio, Dio. lib. L, Florus lib. iv cap. 11, Eutropius lib. vi, Velleius, et alii. FABR. Ed. Aug., ipse vero Actium. 11. Classem, Mss. quidam ex Lugd. Batt., classem suam. 12. Assumptam. Ed. Ang., ablatam. 13. Quoad. Ed. August. et Fior. sec., quoadusque; in Lugd. Bat. tribus excidit ad, ut et in Ultr. Græcia homines habuerit. Cæsar ducentis triginta A1 17 19 Antonius quoque 438 detracto insigni prætoriæ navis, fugientem secutus est uxorem.lilucescente jam die victoriam Cæsar consummavit. Ex vietis duodecim millia cecidisse referuntur, 1a sex millia vulnerata sunt, e quibus mille inter curandum defecerunt. Antonius et Cleopatra cominunes liberos cum parLe regiæ gaze ad Rubrum mare præmittendos censuerunt. 439 Ipsi præsidiis circa duo " Ægypti cornua, Pelusium Parætoniumque, dispositis, classem et copias instaurando bello paraverunt. Cæsar 20 sextum imperator appellatus, et quartum ipse cum M. Licinio Crasso consul, Brundusium venit, * ibique orbis terrarum præsidia, divisis legionibus, composuit. Inde in Syriam profectus, mox Pelusium adiit; ubi ab Antonianis præsidiis ultro susceptus est. Interea Cornelius Gallus, præmissus a Cæsare, quatuor legiones, quas Antonius apud Cyrenas præsidii loco constituerat, suscepit in fidem : atque inde Paratonium," primam Ægypti a Libya parte civitatem," victo cepit Antonio, ipsumque continuo apud Pharum vicit Antonius equestre adversus Cæsarem bellum iniit; in eo quoque miserabiliter victus aufugit. Kalendis Sextilibus prima luce Antonius cum ad instruendam classem in portum descenderet, subito universæ naves ad Cæsarem transierunt.Cumque unico præsidio spoliatus esset, trepidus se cum paucis recepit in regiam. Deinde imminente HAVERCAMPI NOTÆ. 14. Antonio. Lugd. Batt. quatuor e' Coll. Gronov., Antonii. 15. Decernere. Lugd. Batt. tres cum Coll. Gronov., dimicare. 16. Centum et septuaginta navium. Ed. Angust. babel, centum et octoginta navium. Aliquanto post eadem Ed. Aug. in horam, pro ad horam. 17. Antonius quoque. Sicuti Phœnices eminuerunt classibus suis in potentia navali M. Autonii et Cleopatræ, sic in utriusque gratiam, et felix augurium nummos cuderunt cum victoriæ navalis typo, qualis hic areus est insignis, a Tripolitanis Phoenicia cusus, qui a parte pricre exhibet jugata M. Antonii triumviri et regina Cleopatra capita; a parte altera Victoria insistens proræ cernitur, dextra corollam præferens. Legitur in circuitu TPINOAITAN ET. KE, Tripolitarum anno xxv. Tripolis, urbs Phoenicie, ut reliquæ urbes ejus tractus, æra Seleucidarum utebatur. Seleuci deinde posteris inter se de regno dissidentibus, Tripolin occupavit, inque ea dominatus est tyrannus quidam Dionysius. Hunc Pompeius Magnus, Phoeniciam ingressus, in potestatem suam redactum, securi percussit. Quare Tripolitani, in Pompeii gratiam, novam introduxerunt æram, a benelicio Pompeii, et redacta ab eodem Phonice in provinciam (quod factum fuit A. U. C. DCXCI) annos suos numerantes, unde colligitur bic nummus cusus anno U. C. DCCxvi. Verum postea, Augusto gratifi. cantes, rejecto honore Pompeii, pristina Seleucidarum æra în nummis iterum sunt usi. Servatur hic nummus in nobili museo illustr. Lebretii, Aquis Sextiis, ejusdem provinciæ præfecti. Adjunximus alium ex musco nostro, in quo itidem sunt jugata M. Antonii uxorisque ejus capita; muliebre autem non Cleopatra, sed Octavia, sororis Cæsaris Octaviani, esse docent adjecta capitibus nomina M. ANTONIOC OKTABIA, quæ in meis nummis (daos possideo) ærugine consumpta sunt, sed habentur in simili nummo apud Andream Marmoram in Historia Corcyrensi, Cæsare, turbataque civitate, idem Autonius sese ferro A et 29 Cassius Parmensis, ultimia 30 violati patris Cx saris victima, et Q. Ovinius ob eam maxime notam, quod obscenissime lanificio textrinoque reginæ senator populi Romani præesse non erubuerat. Debine Cesar pedestribus copiis in Syriam venit, deinde in Asiam ad hyberna concessit, ac post per Græciam Brundusium" pervectus est. 31 CAPUT XX. De triumpho Cæsaris et nomine Augusti, monarchia transverberavit, ac semianimis ad Cleopatram in monumentum, 4 in quod se illa mori certa condiderat, perl tus est. Cleopatra postquam se ad triumphum servari intellexit, voluntariam mortem petens, serpentis (ut putatur) morsu 13 in sinistro tacta brachio, exanimis inventa est, frustra Cæsare etiam Psy los admovente, qui venena serpentum c vulneribus hominum haustu 6 revocare atque exsugere solent. Cæsar Alexandria, urbe omnium longe opulenlissima et maxima, victor potitus est. Nam et Roma in tantum opibus ejus aucta est, ut propier abun 'Anno ab Urbe condita DCCXXV, ipso imperatore dantiam pecuniarum, duplicia, quam usque ad id Cæsare Augusto quinquies, et L. Apuleio consulifuerant, possessionum aliarumque rerum venalium bus, Cesar Victor ab Oriente rediens, octavo idus pretia statuerentur. Occisi sum jussu Cæsaris, major Januarias urbem triplici triumpho ingressus est: Antonii tihus, et 27 P. Canidius, 440 infestissi- B ac tum primum ipse Jani portas, sopitis 441 fimus quidem semper Cæsari, sed et Antonio infidus, nitisque omnibus bellis civilibus, clausit. HAVERCAMPI NOTÆ. 28 24. In quod. Mss. Florent. tert., Lugd. Batt. omnes et Coll. Gronov., in que. 25. In sinistro tacta brachio. Aug. edit. in delet. Mss. Lugd. Bat. tert. et Coll. Gronov. delen, facta. 26. Revocare. Lugd. Bat. sec., evocare. 27. P. Canidius. Ita recte libri manuscripti, cum vulgo Caninius legatur. Vide Plutarchum et Velleium. FABR. 28. Infestissimus quidem semper. Deleto quidem, mavult infestus ed. August. 29. Cassius Parmensis. Hujus meminit quoque Velleius. Apud Appianum lib. v, est, Kάoroso HapunatosHujus forte poemation Orpheus exstat. FABR. 30. Violati patris. Hoc feci in locum violata partis, et quis hoc non præferat, qui intelligit Cassium ex Julii conjuratis fuisse ? LAUT. Mirui id ante Lautrum alios non animadvertisse, præsertim cum eam lectionem omnes exhibeant mss. vel integre, vel, ducta per primam litteram linea, scribentes piris. In C ed. August. quoque exstat clare violati patris, non, ut in reliqu.s, violatæ partis. Veram quoque hujus luci lectionem offendi in Pauli Diaconi list. Misceila. lib. vi, p. 50 ed. noviss. in Thes. Ital. Lud. Ant. Muratorn, tom. 1. 31. Ad hyberna. Mss. aliquot, in hiberna. 32. Pervectus est. lta m., edd. quaedam, provectus est, quast vellent profectus est. CAP. XX.-1. Anno ab Urbe cond. DCCXXV. Ita numerat etiam Dio lib. LI. Collega autem Cæsaris in quinto consulatu Sex. Appuleius, non Lucius ab aliis omnibus appellatur. FABR. catio. Hoc 2. Octavo idus Januarias. Cæsar, si Macrobium lib. 1 Saturnal. sequimur, Sextili mense, nou Januario, triplici triumpho ingressus est Urbem. FABR. 3. lloc die primum Augustus consalutatus est. Cæsar Octavianus quintum et L. vel Sextus Apuleius consules fuerunt A. U. C. DCCXXV, quo Rome vota pro rediu Cæsaris soluta sunt; isque Roma triplicem triumphum egit. Nomen vero Augusti non eo anno, sed biennio post recepit in consulatu septimo, quod cum Agrippa, herum consule, gessit. Tum quoque tribunitiam potestatem in decem annos accepit. Atque hinc nummi ejus deinceps tribunitiæ potestatis numero, et Augusti inscriptione insigniuntur. Now tamen semper iis Augusti appingitur nomen, cum ex facie sa.is nuscatur is imperator, ut patet ex numismate areo maxime form, circulo areo (ut sunt plures ejusmodi) insignito. In eo pulcherrimum Cæsaris Augusti cernitur caput, sine ulla inscriptione. Ab altera parte typus est, specians ad tempora post assumptum Augusti nomen; nam pontificatum maximum, cujus index, apex, conspicitur, vivo Lepido auferre numquam sustinuit. Motuus vero est Lepidus A. U. C. DCCXLI. P. Licinius Stoio ex plurimis nummis aliis cognoscitur fuisse inter triumviros mopetales senatus Romani, verum in nullis, prouti in hoc fit, ascribitur ipsi titulus præfecti Urbis. Unde, quoniam triumviratus monetalis primus erat ad bonores gradus, nolo diffiteri suspectum mihi hoc misina esse. Servatur nunc in inuseo Cæsareo; Roma, ubi olim apud Carthusianos exstabat, typum ejus accepi. 11 die prímum Augustus consalutatus est. Quod nomen A Cæsaris toto orbe regnantis "futura Christi nativicunctis antea inviolatum, et usque ad nunc cæteris inausum dominis, tantum orbis licite 442 usurpatum, apicem declarat imperii atque ex eodem die summia rerum ac potestatum penes unum esse cœpit et mansit, quod Græci monarchiam vocant. Porro autem hunc esse eumdem diem, hoc est, octavum idus Januarias, quo nos Epiphania, hoc est, apparitionem, sive manifestationem Dominici sacramenti observamus, nemo credentium, sive etiam fidei contradicentium, nescit. De quo nostræ istius fidelissimæ observationis sacramento uberius nunc dicere, nec ratio, nec locus flagitat: ut et qua rentibus reservasse, et negligentibus non ingessisse videamur. Hoc autem fideliter commemorasse ideo par fuit, ut per omnia ventori Christi gratia præparatum Cesaris imperium comprobetur. 7 Nam cum primum, Caio Cæsare avunculo suo interfecto, ex Apollonia rediens Urbem ingrederetur, hora circiter tertia repente, liquido ac puro sereno circulus ad speciem cœlestis arcus orbem solis ambiit, quasi eum unum ac potentissimum in hoc mundo solumque clarissimum in orbe monstraret, cujus tempore venturus esset, qui ipsum solem solus, mundumque totum et fecisset et regeret. Deinde cum secundo, in Sicilia receptis a Pompeio et Lepido legionibus, triginta millia servorum dominis restituisset, et quadraginta quatuor legiones solus imperio suo ad iutamen orbis terrarum distribuisset, Ovansque Urbem ingressus, 0.1nia superiora populi Romani debita donanda, litterarum etiam monumentis abolitis 19 censuisset; in diebus ipsius fous olei largissimus, sicut superius expressi, de taberna meritoria per totum diem fluxit. 443 Quo signo quid evidentius, quam in diebus tas declarata est; Christus enim lingua genus ejus 1a jà qua natus est, uncius interpretatur. Itaque cum eo tempore quo Cæsari perpetua trihunicia pelestas decreta est, Roma: fons olei per totum diem fluxit : sub principatu Cesaris Romanoque imperio per totum diem, hoc est, per omne Romani tempus imperii, Christum et ex eo Christianos, id est, unetum, atque ex eo unctos, de meritoria taberna, hoc est, de hospita la gaque Ecclesia affluenter, atque incessabiliter process uros, restituendosque per Ca sarem omnes servos, qui tamen cognoscerent Pominum suum, cæterosque, qui 13 sine domino invenitentur, morti supplicioque dedendos, remittendaque sub Cæsare debita peccatorum in ea Urbe in qua sponB tancum "fluxisset oleum, evidentissima his, qui prophetarum voces non audiebant, signa in cœlo, et in terra prodigia prodiderunt. Tertio autem, cum Urbem triumphans quintum consul ingressus est, eo scilicet die, quem supra nominavimus, cum et Janum post ducentos annos primum ipse clausit, et clarissimum illud 16 Augusti nomen assumpsit, quid fidelius ac verius credi aut cognosci potest; concurrentibus ad tantam manifestationem, pace, nomine, die, quam hunc occuito quidem gestorum, ordine, ad obsequium præparationis ejus prædestinatum fuisse qui eo die, quo ille manifestandus mundo 17 post paululum erat, ci paris signum prætulit, et potestatis nomen assumpsit? Quid autemi in quarto reditu, cum finito Cantabrico bello, pacatisque omnibus gentibus, Cæsar Urbem repetiit, ad contestationem fidei quam expromimus, actum sit, ipso ordine melius proferctur. 9 C HAVERCAMPI NOTE. 4. Inviolatum. Nescio quid hoc verbum sibi velit, et quomodo antea, id est, ante Augustum dicatur inviolatum id nomen. In Florent, sec. legitur inolitum, Sed ita ut corrigatur sic abrasis quibusdam quæ anten exstabant, liuteris. An scribendum insolitum ? an vero violare hic significat invadere tulum divinum; prout de nomine Augusti Florus extremis libri IV verbis, ut scilicet jam, dum colit terras, ipso nomine el titulo consecraretur. 5. Et usque ad nunc. Edd. quædam, et huc usque ; ms. Lugd. Bat. quart., et usque nunc. 6. Ex eodem die. M-s. Lugd. Balt, quatuor com Ultr. et Coll. Gronov. atque ed. Aug., ex ea die. 7. Nam cum primum. Hoc ex Suetonii Augusto descriptum est. Refert idem Julius Obsequens. FABR. 8. Repente, liquido ac puro sereno. Editi, puro serenoque cœlo. Inconsiderate, præsertim cum cap. 1 ultimi lib. etiam Orosius sic loquatur; deliciarum sereno assuefacti, et a mass. etiam absit. Sie Virg. : Heu nimium cæli confise sereno. D 15 certe inconsideratius, quod apud Suetonium in Aug. cap. 95, unde hæc descripta sunt, non aliter quam in Orosii codd. exstet. Ex Velleio et Dione atqué Zo · nara Suetonii hanc narrationem illustravit ibidem Casaubonus. 9. Quasi eum unum ac potentissimum. Edd. quædam vett., quasi eum unum ac potissimum. 10. Censuisset fons. Sic recte liber Materni, inter quæ alicunde hec irrepserant: in diebus ipsius, quæ quod post etiam statim sequantur, relegavi bine, unde venerant. LAUT. In omnibus tamen mss. invenimudur, nisi quod pro ipsius in plerisque invenerim ipsis, in Meo illis. Illa quoque, in diebus Cæsaris, videntur respondere hisce in diebus ipsius. 11. Futura. Abest a cod. Longob. 12. In qua. Mss. quidam ex qua; alii, ex qua et in qua. 15. Sine domino. Ita restitui ex iss. Male legebatur sine dominio. 14. Fluxisset. Mss. Lugd. Bait., fluxit. 15. Cum et Janum. De Jano clauso mentio fuit initio libri primi. Hinc Virgil. Æneid. 1, 298, dixit: Claudentur belli portœ. FABR. 16. Augusti nomen. Caesarem a senatu, ceterisque civibus sententia Munatii Planci Augustum dictum fuisse ante diem xv kal. Febr., se septimum et M. Vipsanio Agrippa coss., Censorinus scribit. FABR 47. Post paululum. Cod. Longob., post panium, 444 CAPUT XXI. Cæsar quomodo Hispanias ingressus, Cantabros Asturesque vicerit. Drusus quos in Germania subegerit, el Cossus in Africa; deque Tiberii, Quintilii Vari, et Agrippæ gestis. 7 17 A positis castris apud Asturam flumen, Ronianos, nisi proditi præventique essent, magnis consiliis viribusque oppressissent. Tres legatos cum legionibus suis 18 in tria castra divisos, tribus æque agminibus obruere repente moliti, suorum proditione detecti sunt. llos postea Carisius bello exceptos, non parva etiam Romanorum clade superavit. Pars eorum prælio elapsa Lanciam confugit. Cumque milites circumdatam urbem incendio adoriri pararent, dux Carisius et a suis cessationem impetravit incendii, et a barbaris voluntatem deditionis exegit. Studiose enim nitebatur integram atque incolumem civitatem victoriæ suæ testem relinquere. Cantabricæ victoriæ hunc honorem Cæsar detulit, ut tunc quoque 17 belli portas claustro cohiberi juberet. Ita tunc secundo per Cæsarem, quarto post Urbem conditam clausus est Janus. Post hoc Claudius Drusus, privignus Cæsaris, Galliam Rhetiamque sortitus, maximas forti-simasque gentes Germaniæ, armis subegit. Nam tunc, veluti ad 446 constitutum pacis diem festinarent, ita omnes ad experientiam belli decisioneive fœderis undatim gentes commovebantur : aut suscepturæ conditiones pacis, si vincerentur, aut usuræ quieta libertate si vincerent. Norici, Illyrii, Pannonii, Dalmata, Mosi, Thraces, Daci, Sarmata, plurimique et maximi Germaniæ populi, per diversos duces, vel superati, vel repressi, vel etiam objectu maximorum fluminum, Rheni, Danubiique, seclusi sunt. Drusus in Germania primo Usipetes, deinde Tencteros et Cattos perdomuit. Marcomannos pene ad internecionem cæcidit. Postea fortissimas nationes, et quibus natura vires, consuctudo experientiam virium dabal, Cheruscos, Suevos et Sicambros pariter uno bello, sed etiam suis aspero, superavit. Quorum ex eo considerari virtus ac feritas potes!, quod mulieres quoque eorum, si quando præventu Romanorum inter plaustra sua concludebantur, deficientibus telis, vel qualibet re, qua velut telo uti furor possit, parvos filios collisos humi in hostium ora jacicbant, in singulis filiorum necibus " b ́s parricida. Tunc etiam in Africa 2o Musolanos et Getulos 1 Anno ab Urbe condita DCCXXVI, imperatore Augusto Cæsare sexies, et bis M. Agrippa consulibus, Cæsar parum in Hispania per ducentos annos actum intelligens, si Cantabros atque Astures, duas fortissimas Hispaniæ gentes, suis uti legibus sineres, aperuit Jani portas, atque in Ilispanias ipse cum exercilu profectus est. Cantabri et Astures Galleciæ provincia portio sunt, qua extentum Pyrenæi jugum baud procul secundo Oceano sub septentrione deducitur. Ili non solum propriam libertatem tueri parati, verumetiam finitimorum præripere B ausi, Vaccæos et Turmodigos et Autrigonas assiduis eruptionibus populabantur. Igitur Cæsar apud 6 Segisamam castra posuit, tribus agminibus totam pene amplexus Cantabriam. Diu fatigato frustra atque in periculum sæpe deducto exercitu, landem ab Aquitanico sinu per Oceanum incautis hostibus admoveri classem atque exponi copias jubet. Tunc demum Cantabri sub mœnibus gicæ maximo congressi bello et 445 victi, in ' Vinnium montem natura totissimum confugerunt, ubi 10 obsidionis fame ad extremum pene consumpti sunt. 11 Aracillum deinde oppidum magna vi ac diu repugnans, postremo captum et dirutum est. Præterea ulteriores Galleciæ partes, quæ montibus silvisque consite Oceano terminantur, C Antistius et Firmius legati magnis gravibusque bellis perdoniuerunt. Nam et " Medullium montem Minio Alumini imminentem, in quo se magna multitudo hominum tuebatur, per quindecim millia passuum fossa circumseptum obsidione cinxerunt. Itaque ubi se gens hominum 13 trux natura et ferox, neque toleranda obsidioni sufficientem, neque suscipiendo bello parem intelligit, ad voluntariam mortem servitutis timore concurrit. Nam se pene omnes certatim igue, ferro, ac veneno necaverunt. Astures vero 15 Bel HAVERCAMPI Cap. XXI. 1. Anno ab Urbe condita DCCXXVI. Cqufer Casaub. ad Sueton. Aug. cap. 20. 2. Cæsare sexies, et bis M. Agrippa. Agrippam hoc anno iterum consulem fuisse Cassiodorus quoque testatur. Recte igitur Guil. Xylander apud Donem initio lib. quinquagesimi tertii, ubi tò y legitur, seribendum monet to ß. De bello Cantabrico Dio, et D Florus libro quario capite ultimo. lidem de aliis anoque bellis quorum hic mentio, sunt legendi. FABR. 3. Provinciæ. Abest a duobus mss. Lugd. Batt. 4. Sub septentrione, Ed. Aug., sub septemtrionem. 5. Turmodigos. Lugd. Batt, quatuor, Meus, Periz., Ultr., Col. Gronov. et duo Florenit., Turmogos. Flor. tert., Turmogas, 6. Segisamum. Mss. duo Lugd. Batt., Segessimam. 7. Admoveri classem. Ita tres Florenit, quod et reliqui mss. velle videntur, dum scribunt amoveri Vulgo admovere. 8. Belgicæ. Viri docti ad Florum lib. vi, cap. ult., monuerunt, scribendum esse Vellica. In mss. pas NOTÆ. sim est Atticæ, in Meo, Acite. 19 9. Vinnium. Meus, Vinium; Lugd. Bat. quart., Virnium. Edd. quædam, Vennium. 10. Obsidionis fame. Melius, obsidione et fame. 11. Aracillum. Ita Florus; mss. hic passim, Racilium, Ruchilium, Recilium. 12. Medullium. In tribus mss. Lugd. Batt. inveni Medulium. 43. Trux natura. Aug. ed., alrox natura. 15. In tria. Ludg. Batt. tres, intra. 46. Impetravit. Mss. et edd. quidam imperavit ; sed male. 17. Belli. Mss. quidam, Jani. 18. Post hoc Claudius Drusus. Bellum cum Rhetis gestum est, Druso et Pisone coss. anno Urbis DCCXXXVII. 19. Bis. Abest a Lugd. Batt. pr. et tert. 20. Musolanos. In Lugd. Bait. tribus Usulanos, in Ultr. et Coll. Gronov. Musulanos, in Florent. sec. Musclanos legitur. |