receperuut eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, A FACTUM EST: et habitavit in nobis. Et vidimus glohis qui credunt in nomine ejus : qui non ex sangui- riam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum nibus, neque ex voluntate carnis, neque ex volun- gratiæ et veritatis. MINISTRI. Deo gratias. tate viri, sed ex Deo nati sunt. ET VERBUM CARO

DE SACRO ALTARIS MYSTERIO.

LIBRI SEX.

PROLOGUS.

ribus, verbis et rebus. Tres autem sunt ordines personarum celebrantes, ministrantes et circumstantes. Tres operum species, scilicet gestus, actus et motus. Tres diversitates verborum, videlicet orationes, modulationes et lectiones. Tres rerum materies [al. maneries], scilicet ornamenta, intrumenta et elementa.

Tria sunt, in quibns præcipue divina lex consi- B cium consistit in quatuor, scilicet in personis, opestit mandata, promissa et sacramenta. In mandatis est meritum, in promissis est præmium, in sacramentis est adjutorium. Sacramentis enim ad utrumque juvamur, et ad exsequendum mandatum et ad obtinendum promissum. Verum inter omnia sacramenta illud constat esse præcipuum quod in officio missæ supra mensam altaris sacratissime celebratur : illud Ecclesiæ repræsentans convivium, in quo illo filio revertenti pater occidit vitulum saginatum (Luc. xv), panem vitæ proponens (Joan. vi), et vinum quod miscuit Sapientia (Prov. 1x).

Hoc autem officium ipse Christus instituit, cum hæredibus suis novum condidit testamentum,disponens eis regnum, sicut Pater suus sibi disposuit, ut super mensam ejus edant et bibant in regno suo, C quod Ecclesia consecravit. Conantibus enim illis accepit Jesus panem, et gratias agens, benedixit ac fregit, deditque discipulis suis, dicens: Accipite et comedite: hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur. Hoc facite in meam commemorationem (Luc. xx1; Matth. xxvi; Marc. XIV).

Hac igitur institutione formati cœperunt apostoli sacrosanctum mysterium frequentare, eam, quam Christus expresserat, et formam servantes in verbis, et materiam tenentes in rebus, sicut Apostolus Corinthiis protestatur: Ego, inquit, accepi a Domino, quod et tradidi vobis: quoniam Dominus Jesus in qua nocte tradebatur, accepit panem, et gratius agens, fregit et dixit: Accipite et manducate: hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur (I Cor. 11).

Primus ergo beatus Petrus apostolus missam An· tiochiæ dicitur celebrasse, in qua tres tantum orationes in primordio nascentis Ecclesiæ dicebantur. Cætera vero diversis temporibus et a diversis personis leguntur adjecta, prout Christianæ religionis cultu crescente, visa sunt decentius convenire.

Hoc enim officium tam provida reperitur ordinatione esse dispositum, ut quæ per Christum gesta sunt et in Christum, ex magna parte contineat, ex quo Christus de cœlo descendit, usque dum ascendit in cœlum; et ea tam verbis, quam signis admirabili quadam specie repræsentat. Ipsam autem offi

D

Hæc omnia divinis sunt plena mysteriis, ac singula cœlesti dulcedine redundantia: si tamen diligentem habeant inspectorem, qui norit sugere mel de petra, oleumque de saxo durissimo (Deut. xxxii). Quis autem novit ordinem coeli, et ponet rationes ejus in terra (Job xxxvIII.) Puteus altus est, et in quo hauriam aquam non habeo (Joan. iv), nisi porrigat ille qui dat omnibus affluenter et non improperat (Jac. 1), ut inter medium montium transeuntem (Psal. c) hauriam aquam in 'gaudio de fontibus Salvatoris (Isa. x11). Pulsans ergo pulsabo, si forte clavis David aperire dignetur (Apoc. 11), ut introducat me rex in cellam vinariam (Cant. 1), in qua mihi supernum demonstret exemplar, quod Moysi fuit in monte monstratum (Exod. xvv), quatenus sacrosanctum altaris officium eo valeam revelante disserere, qui linguas infantium facit esse disertas (Sap. x) cujus spiritus ubi vult spiral, dividens singulis prout vult (Joan. 111; 1 Cor. x11), ad laudem et gloriam Trinitatis, ad profectum et utilitatem legentium, ad meorum veniam et indulgentiam peccatorum.

Si quid ergo dignum in hoc reperietur opusculo, divinæ gratiæ penitus ascribatur. Nam omne datum optimum, et omne domum perfectum, desursum est, descendens a Patre luminum (Jac. 1). Si quid indignum, insufficientiæ deputetur humanæ. Nam corpus quod corrumpitur aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitatem (Sap. 1x). Consuetudinem autem apostolicæ sedis, non illam quam olim legitur habuisse, sed eam quam nunc habere dignoscitur prosequendam proposui, quæ disponente Domino cæterarum Ecclesiarum mater est et magistra.

LIBER PRIMUS.

CAPUT PRIMUM

De sex ordinibus clericorum.

Cum apostolicæ sedis antistes celebriter agit missarum solemnia, sex habet secum ordines clericorum, id est episcopos, presbyteros, diacones, subdiacones, acolythos et cantores, ipso numeri sacramento perfectionem hujus officii manifestans. Senarius enim numerus est perfectus, eo quod redditur ex suis partibus aggregatis. Unde sexto die perfecit Deus cœlum et terram et omnem ornatum eorum (Gen. 1), et cum in plenitudine temporis sexta venisset ætate, sexta quoque die, sub hora sexta, genus redemit humanum (Gal. Iv). Sed et sex ministrorum legimus in Veteri Testamento: pontifices, sacerdotes, levitas, nathinæos, janitores et psaltes, quos ex majori parte distinxit Artaxerxes in epistola quam Esdræ scribæ direxit: Notum inquit, facimus de universis sacerdotibus, el levitis, cantoribus, janitoribus, nathinæis et ministris domus Dei, ut eis vectigal, et tributum, et annona nullatenus imponatur (I Esdr. vII).

CAPUT II.

De primiceriis et cantoribus.

David prophetarum eximius, volens cultum Dei solemnius ampliare, cantores instituit, qui coram arca fœderis Domini musicis instrumentis et modulatis vocibus decantarent, inter quos præcipui fuerunt Hemam, Asaph et Hethan. Sed omnium primus Heman, cujus vicem nunc in Ecclesia obtinet primicerius, qui cantoribus est prælatus. Unde legitur in Paralipomenon: (Isti sunt quos constituit David super cantores domus Domini, stantes juxta ordinem suum in ministerio, de filiis Caath, Heman cantor filius Joel; et a dextris ejus Asaph filius Barachiæ, ad sinistram autem Ethan filus Chusi (I Par. vi). Debent ergo cantores consonis vocibus et suavi modulatione concinere, quatenus animos audientium ad devotionem Dei valeant excitare. CAPUT III.

B

A ultra portent tabernaculum et omnia vasa ejus ad mi. nistrandum (I Par. xx). Acolythi cereos ferunt accensos, dum legitur evangelium: non ut tenebras aeris illuminent, sed ut proximis opera lucis ostendant.

Hoc officium Dominus testatur se habere, cum dicit Ego sum lux mundi. Qui sequitur me non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitæ (Joan. viii). CAPUT IV.

De subdiaconibus.

Subdiacones nathinæorum vices in Ecclesia repræsentant. De quibus in Esdra legitur (I Esdr. vin), quod David dederat Nathinæos ad ministeria levitarum. Unde Græce dicuntur hypodiacones, ex quorum ordine fuit ille Nathanael, quem Dominus in Evangelio commendavit: Ecce inquit, vere Israe lita, in quo dolus non est (Joan. 1). Nathinæi vero dicuntur, id est in humilitate Domino servientes. De quibus recte patribus placuit, ut qni sacra mysteria contrectant, legem continentiæ debeant observare, sicut scriptum est in Propheta Mundamini qui fertis vasa Domini (Isa. LII).

Horum officio Dominus uti dignatus est, quando facta cum discipulis cœna, mittens aquam in pelvim, lavit pedes discipulorum, et linteo, quo erat præcinctus extersit (Joan. xIII).

CAPUT V.

De diaconibus.

Ordo diaconorum a tribu Levi sumpsit exordium Unde Dominus ad Moysen locutus est, dicens: Applica tribum Levi, et fac stare in conspectu Aaron C sacerdotis, el ministrent ei et excubent, et observent quidquid ad cultum pertinet multitudinis coram tabernaculo testimonii, et custodiant vasa tabernaculi in ministerio servientes (Num. 111). A viginti quinque annis et supra, jussi sunt in tabernaculo servire, tanquam ætatis ad onera portanda robusti, qui possint arcam fœderis, mensam propositionis, et vasa tabernaculi deportare. Quod etiam in Novo Testamento recolitur, cum diaconibus supra sini. strum humerum stola imponitur, et in diebus jejunii supra eumdem humerum casula complicatur. Quia quidquid laboris in hac vita sufferimus, tanquam in sinistra portamus, donec a sinistra transeamus in dextram, in qua requiem habeamus.

De acolythis, quod sit eorum ministerium. Acolythi vero, qui Latine ceroferarii nuncupantur, ab Aaron et filiis ejus ministerii sui sumere possunt exemplum. Scriptum est enim in Exodo: Præcipe filiis Aaron ut offerant oleum de arboribus olivarum purissimum, piloque contusum, ut ardent lucerna semper in tabernaculo testimonii ; et collocabunt eam Aaron et filii ejus, et usque mane luceat D coram Domino (Exod. xxvíî). Quod ergo tunc sacerdotes agebant, hoc nunc acolythi faciunt in ministerio lucernarum. Multa quippe non solum in Novo sed in Veteri Testamento legi Moysi super addita legimus et mutata. Unde David in libro Paralipome non dixisse narratur : Non eril officii tevitarum, ut

Hinc etiam diaconi cardinales mensam Lateranensis altaris supra humeros suos in die cœnæ deportant, et reportant in Sabbato semper ipsi summum pontificem velut arcam fœderis levitæ portantes. Cæterum in Novo Testamento sumpsit initium abapostolis, qui septem viros boni testimonii, plenos Spiritu sancto, diacones elegerunt, oratione præmissa, per impositionem manuum ordinantes (Act.

vi). Hi зunt in Apocalypsi (Cap. VIII) septem angeli A
tuba cabentes. Hi septem candelabra aurea,hi voces
tonitruorum, qui pacem annuntiant, prædicant
Evangelium, mensam componunt, offerunt euchari-
stiam, etc. Quæ licet humiliter, tamen excellenter
ad eorum spectant ministerium.

Hoc officium Christus exercuit, quando post cœnam sacramenta confecta propriis manibus dispensavit, et cum dormientes excitavit apostolos ad orandum: Vigilate, inquit, et orate, ut non intretis in tentationem (Matth. xxvi; Luc. xxII).

CAPUT VI.

missæ non negligenter intendat, sed diligenter pro-
spiciat. Ob hoc inquit Apostolus: Qui episcopatum
desiderat, bonum opus desiderat (II Tim. 111). Non
dicit honorem, sed opus; quoniam episcopus, non
tam ut præsit, quam ut prosit eligitur.Presbyter au.
tem non ab ætate dicitur, sed a prudentia. Presby-
ter enim Græce, Latine senior intelligitur. Senectus
enim venerabilis est, non diuturna, nec annorum nu-
mero computata; sed cani sensus sunt hominis, et
ætas senectutis vita immaculata (Sap. Iv). Nam et
Dominus inquit ad Moysen: Congrega mihi septua-
ginta viros de senioribus Israel, quos tu nosti, quod
senes populi sint et magistri (Num. 11).
CAPUT VIII.

De primatu Romani pontificis.
B Omnibus autem apostolis Christus unum præpo-
suit, videlicet Petrum, cui totius Ecclesiæ principa-
tum, et ante passionem, et circa passionem, et post
passionem commisit. Ante passionem, cum dixit:
Tu es Petrus, et super hanc petram ædificabo Ec-
clesiam meam, et portæ inferi non prævalebunt ad-
versus eam : et tibi dabo claves regni cælorum
(Matth. xvi). Licet enim universis apostolis com-
muniter dixerit: Quorum remiseritis peccata, re-
mittuntur eis, et quorum retinueritis retenta sunt
(Joan. xx): principaliter tamen Petro concessit :
Quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et
in cœlis; et quodcunque solveris super terram, erit
solutum et in cælis (Matth. xvi). Petrus potest li-
gare cæteros, sed ligari non potest a cæteris. Nam
et illis particulariter dictum est: Quorum remise-
ritis peccata, remittuntur eis. Huic autem universa-
liter dicitur Quodcunque liyaveris, etc. Circa
passionem vero, cum pluraliter dixisset de omni-

De majoribus et minoribus sacerdotibus. Sacerdotalis ordinis institutio a veteri lege sumpsit originem,secundum quod legitur Dominus Moysi præcepisse: Applica, inquit, Aaron fratrem tuum ad te cum suis filiis, de medio filiorum Israel, ut sacercerdotio fungantur mihi (Exod. xxvII). Verumtamen ante legem sacerdotes fuisse leguntur. Unde Melchisedech sacerdos Dei altissimi legitur exstitisse; cui decimas ex omnibus spoliis, tanquam sacerdoti Abraham persolvit (Gen. xiv; Hebr. vii). Erant autem multi minores sacerdotes, quos Nazaræos com. muniter appellabant. Unus autem erat summus sacerdos, quem vocabant specialiter [al. imperialiter [Arabarchum. Porro David XXIV sacerdotes instituit, xvi de Eleazar, et octo de Ithamar (I Par. XXIV); quibus tamen omnibus unum præfecit, quem statuit principem sacerdotum. Singulis autem per sortes vicis suæ divisit hebdomadas, quarum oclava provenit Abiæ, de cujus genere Zacharias pater Joannis Baptistæ descendit (Luc. 1). Verum in Novo C Testamento Christus ipse majores et minores sacerdotes instituit, scilicet duodecim apostolos apostolos (Matth. x), et LXXII discipulos, quos præmittebat binos in omnem civitatem et locum quo erat ipse venturus (Luc. x). Sicut enim pontifices summos Moyses regendis populis in lege præfecit, sed ad eorum societatis et operis adjutorium, sequentis ordinis viros, et secundæ dignitatis elegit. (Nam in Eleazaro et Ithamar filiis Aaron, paternæ transfudit plenitudinis abundantiam, ut ad hostias salutares et frequentioris officii sacramenta, ministerium sufficeret sacerdotum. Et in eremo per LXX virorum prudentium mentes Moysi spiritum propagavit, quibus ille usus in populo, innumerabiles multitudines facile gubernaret [Num. Ix]). Sic et Christus D apostolis suis discipulos addidit, quibus illi suis prædicationibus totum orbem impleverunt. Apostolorum itaque vices majores obtinent sacerdotes, id est episcopi; discipulorum vero minores, id est presbyteri.

CAPUT VII.

De significatione nominum episcopi et presbyteri. Nomen episcopi plus sonat oneris, quam honoris. Episcopus Græce superintendens interpretatur, Latine, speculatoris gerens officium, juxta quod Dominus inquit prophetæ : Fili hominis, speculatorem dedi te domui Israel (Ezech. 11), ut plebi sibi comPATROL. CCXVII.

bus: Simon, ecce Satanas expetivit vos, ut cribraret sicut triticum (Luc. XXII): singulariter tamen pro Petro subjunxit: Ego autem pro te rogavi, ut non deficiat fides tua; statimque subjunxit: Et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos (Luc. xx11). Ad Petrum igitur tanquam ad magistrum pertinet cæteros confirmare, cujus fides in nulla tentatione defecit. Fides enim apostolicæ sedis super firmam petram stabili soliditate fundata, nullis unquam errorum sordibus potuit inquinari; sed absque ruga manens et macula, pro necessitate temporum, a cæteris maculas detersit errorum. Post passionem autem, cum tertio quæsiisset a Petro: Simon Joannis, diligis me plus his? et ille tertio respondisset Domine, tu scis quia amo te; tertioque præcepit Pasce oves meas: statimque subjunxit : Sequere me (Joan. xx1). Petrus enim secutus est Christum, non solum genere martyrii, sed et in ordine magisterii. Quod Christus ostendit, cum ait: Tu vocaberis Cephas (Joan. 1). Licet enim Cephas secundum unam linguam interpretetur Petrus, secundum alteram tamen exponitur caput. Nam sicut caput habet plenitudinem sensuum, cætera vero membra partem recipiunt plenitudinis; ita cæteri sacerdotes vocati sunt in partem sollicitudinis, sed

23

B

summus pontifex assumptus est in plenitudinem A Christi, dum pro peccatis obsecrant, et peccatopotestatis. Hinc etiam, quod non sine magni mysterii sacramento, cum Christus universos interrogasset apostolos. Vos autem quem me esse dicitis? solus Petrus, quasi primus et potior respondit pro omnibus: Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI). Cumque timore periculi cuncti simul exterrerentur apostoli, solus Petrus descendit intrepidus, ut super undas maris ad Dominum ambularet (Matth. XIV). Et cum multi discipulorum abiissent retro, dicentes: Durus est hic sermo, dixit Jesus ad duodecim: Nunquid et vos vultis abire? Respondit ei Simon Petrus: Domine, ad quem ibimus? Verba vitæ æternæ habes, et nos credimus et cognovimus, quia tu es Christus Filius Dei (Joan. vi). Cumque Jesus respexisset discipulos, ait Simoni Petro: Si in te peccaverit frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum, etc. Cui cum Petrus dixisset: Domine, quoties peccabit in me frater meus, et dimittam ei? usque septies? Respondit illi Jesus: Non dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies (Matth. xv): et cum omnes apostoli fugam arriperent, solus Petrus educens gladium, percussit servum pontificis, et dextram ejus abscidit auriculam (Luc. xx11). Cumque post resurrectionem alii discipuli navigio venissent ad Dominum, Petrus succingens se misit in mare, ut inter undas ad ipsum accederet (Joan. x1). Quapropter et Christus, cum resurrexisset a mortuis, prius se Petro quam cæteris ostendit apostolis, quia secundum Apostolum visus est Cepha, post hoc undecim. Deinde visus est plusquam quingentis fratribus simul (II Cor. xv).

CAPUT IX.

De convenientia et differentia potestatum inter epipiscopos et presbyteros.

Differt autem inter episcopos et presbyteros, quia ad omnes sacerdotes communiter pertinet, catechizare, baptizare, prædicare, conficere, solvere et ligare. Sed specialiter ad pontifices spectat, clericos ordinare, virgines benedicere, pontifices consecrare, manus imponere, basilicas dedicare, degradandos deponere, synodos celebrare, chrisma conficere, vestes et vasa consecrare. Unguntur autem manus presbyteris ab episcopo, ut cognoscant hoc sacramento se per Spiritum sanctum suscipere gratiam consecrandi. Unde cum eas ungit episcopus, dicit: Consecrare et sanctificare digneris, Domine manus istas, per istam unctionem et nostram benedictionem; ut quæcunque consecraverint consecrentur, et quæcunque benedixerint benedicantur in nomine Domini. Unguntur etiam manus presbyteris, ut opera misericordiæ pro viribus ad omnes debeant exercere. Per manus enim opera, per oleum misericordia designatur. Unde Samaritanus appropians vulnerato, vinum superinfudit et oleum (Luc. x). Verumtamen et majores et minores sacerdotes communiter in quibusdam vices gerunt summi pontificis, id est

C

D

res per poenitentiam reconciliant. Unde dixit Apostolus Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi, et posuit in nobis verbum reconciliationis. Pro Christo ergo legatione fungimur, tanquam Deo exhortante per nos. Obsecramus ergo pro Christo, reconciliamini Deo (II Cor. v). Mediatores enim sunt sacerdotes inter Deum et homines, dum præcepta Dei populo deferunt prædicando, et vota populi Deo porrigunt supplicando. Quocirca tales debent existere sacerdotes, ut et Deo sint grati, et hominibus sint accepti. Nam, ut inquit Alexander papa: «< Christi sacerdotes quanto digniores fuerint, tanto facilius in necessitatibus populi, pro quibus clamant, exaudiuntur. Et Apostolus Mediator non est unius (Gal. 111). Discordes enim reconciliare non potest, qui simul utriusque societatis et amicitiæ vinculo non est concors. Si enim is qui displicet, ad intercedendum mittatur, irati animus ad deteriora provocatur. Hi post invocationem sancti Spiritus super utrumque humerum stolam accipiunt, ut ex hoc intelligant, se per arma justitiæ a dextris et a sinistris esse munitos (II Cor. vi). Quatenus nec adversis frangantur, nec prosperis eleventur. Unde cum stolam accipiunt, dicit illis episcopus: Accipite jugum Domini, jugum enim ejus suave est, et onus ejus leve (Matth. x11). Suave est in prosperis, leve est in adversis. Accipiunt quoque calicem et patenam de manu pontificis, quatenus his instrumentis potestatem se accepisse agnoscant, placabiles hostias offerendi. Unde cum hæc episcopus tribuit Accipite, inquit, potestatem offerendi sacrificium Deo, missamque celebrandi, tam pro vivis quam pro defunctis in nomine Domini.

Officio sacerdotis usus est Dominus Jesus Christus, quando post cœnam panem et vinum in corpus et sanguinem suum divina virtute convertit. Accipite, inquit, et comedite: hoc est corpus meum. Hoc facite in meam commemorationem (Matth. XXVI). Excellentius autem usus est hoc officio, cum pro peccatis humani generis seipsum in ara crucis obtulit, idem ipse sacerdos et hostia.

CAPUT X.

De communibus et specialibus indumentis pontificum et sacerdotum.

Hæc autem communitas et specialitas potestatum inter episcopos et presbyteros, ipso numero communium et specialium vestium designatur. Sex autem sunt indumenta communia episcopis et presbyteris, videlicet amictus, alba, cingulum, stola, manipulus et planeta. Quia nimirum sex sunt, in quibus communis episcoporum et presbyterorum potestas consistit: videlicet catechizare, baptizare, prædicare, conficere, solvere et ligare.

Novem autem sunt ornamenta pontificum specialia, videlicet caliga, sandalia, succinctorium, tunica, dalmatica, mitra et chirotecæ, annulus