Obrazy na stronie
PDF
ePub

A

Tinxerat, hic lætis concentibus agnifer ibat : 55 Salve, Erebi victor, domi'or salve inclyte mortis, Destructor scelerum, salve, o fortissime viudex Amissæ vitæ, salve, o spes una salutis, Aspice plasma tuum, sancte, et venerande Creator, Et post tot gemitus nos duc ad regna polorum. 60 Tum Christus verbis animas affatur amicis:

Ponite corde metum, tristes secludite curas : Ipse, ubi tempus erit, vos ad mea regna reducam. Hæc dicens, fractis portarum molibus intrat Horrendi Ditis regnum : quem protinus inde 65 Extractum, vinctis, et carcere frænat opaco. Horrendum ille tonans, nequicquam palpitat artus, Immordetque seras, indignaturque teneri. At Dens, ille Stygis domitor, Phlegethonté re[licto,

Intulit Elysio raptos de carcere patres. 70 Hinc redit a tumulo redivivus, pervigil ipsum Miles ubi clausum studio servabat inani. Quos tremor attonitos sic fecerat, ut neque dictis Auderent contra, aut sumptis insurgere telis. Sed Solymam ingressi magnis terroribus urbem, 75 Surrexisse aiunt magnó cum robore Christum. Interea sese vitæ reparator amicis,

Discipulisque suis redivivum præbuit, et post Quadraginta dies cœlestia regna revisit. Quem mox venturum rursum exspectamus ab alto, 80 Arbiter ut justa cunctis det præmia lance.

Rex ergo noster Christus super omnia regnat.

B

54. Agnifer, nomen novum, sed ad similium nor- C mam formatum. Respicit auctor verba Joannis Baptiste, Ecce Agnus Dei, etc., et imagines ejusdem Joannis, qui cum agno solet repræsentari.

72. A numero singulari miles transit ad pluralem quos: quia revera miles pro multis positum est. 80. Justa lance ex dictis ad 1. 1, v. 230 Historiæ Evangelicæ Juvenci.

81. Poelmannus ad marginem indicat ea, de quibus in his versibus mentio fit, ut ad hunc versum Trophæum; ad v.86, Crux; ad vers. 89, Pluto; ad vers. 91, Mors; ad vers. 95, Infernus; ad v. 97, Mala conscientia, et ira Dei; ad vers. 99, Chirographum;

Et veluti quondam belli statuere trophæa Magnanimi Graium proceres, regesque Latini: Sic Christus statuit celebris victricia pugnæ 85 Signa suæ, signa æternos mansura sub annos. Arboris ipse crucem posuit, venerabile lignum, De cujus ramis, fractis cervicibus, hujus Vincti dependent oculis turgentibus hostes. Ante alios Stygius Pluto de stipite pendel, 90 Arcubus attritis, telis, laqueis, pedicisque.

95

Hinc alia Mortis de stipite pendet imago,
Pallida, cæca, ferox, elinguis, frigore torpens,
Dentibus excussis, et truncis naribus ora
Hlorrida commonstrans, et hiantia gultura late.
Fronde alia inferni dirupti janua pendet,
Postibus attritis, cum cardinibusque, serisque.
Fronde alia ira Dei, et sibi mens male conscia
[pendent,

Omnia quæ Christi roseo sunt tersa cruore.
Fronde alia patris primavi syngrapha pendet,
100 Dilaniata modis miseris, exstinctaque prorsus.
Tandem sordifluus valido de stipite mundus,
Plenus dissidiis, et multo crimine pendet,
Et varie pompe, et crudelia facta týrannum.

Hos hominum Christus savos absorbuit hostes, 105 Us neque jam possint ultra damnare fideles. His equidem tentare datum, sed vincere nostrum est. Id quoque per Christum, cujus victoria nostra est. 108 Cum Patre, qui æternum sancto cum Flamine reg[nat.

[blocks in formation]

P. OPTATIANUS PORPHYRIUS.

(Ex edit. Ch. Arnoldi in optimo codice Pauli Velseri Norimbergæ 1692 excusa.)

EPISTOLA NUNCUPATORIA.

Viro illustri et nobili HENRICO RANZOVIO, regis Daniæ in Cimbrica Chersoneso produci.

Amavit, credo, Ulysses Ithacam, quam per tot annorum, terra marique erantlatas ærumnas, sustinuit repetere, patria enim erat. Sed ludus ille tamen merus et nugæ, præ his quæ patriæ desiderio Porphyrius iste molitus est. Carmina dico, patientiæ miserrimæ, temeritatis pene incredibilis, certe, quod constet, nullius ante se exem· pli: quibus quod reditum impetravit exsul, satis eo superque poenarum expendisse, nec inimicis quidem invidiam ultra debere videtur. Nam nulla crux umquam conferenda cum hac cruce, præ qua cordatus aliquis valide inclam't, Exsilium, ut Philoxenus ille olim Latumias, ne Dionysii versibus aures præbere cogeretur : 0 mora, o pœna, iteret, quisquis a limine inspiciat. Indignum vero visum, tam improbi laboris opus latere diutius, et auctori tantarum vigiliarum lucubrationem, posterum incuria perire. Itaque unico freti codice, eoque sat multis

locis corrupto, editionem tamen adornavimus, nævos, qui tuto poterant, sustulimus, mala alia ulcera, quæ tractari respuerent, non attigimus. De auctore, quidquid ex Hieronymo et aliis observatum, præscripsimus ; Hieronymum enim, el poetam et librum hunc respexisse apparel, an Fulgentii itidem loca eo quoque pertineant, etiam nunc ambigimus. Addimus præterea ex vi carmine, videri exsilio fuisse mulctatum vel injuria, vel levi de causa, his enim Constantinum alloquitur :

Respice me falso de crimine, maxime Rector,
Exsulis afflictum pœna: nam cætera causæ,
Nunc objecta mihi, venia venerabile numen
Vince pia, et solito superans fatalia nutu,
Sancte tui vatis Cæsar miserere serenus.

Librum ante cædem Crispi Cæs. quæ in annum Christi 324, Constantini 19, incidit, scripsisse, carmen xx ostendit; etsi Hieronymus 23 Constantini demum ab exsilio revocatum fuisse annotavit ; sed multa in Hierony miano chronico esse perperam transposita, omnes vident; Crispi enim sic meminit,

Crispe avis melior...

Inde multa in ejus et fratris Constantini laudem sequuntur. Cur paganus adeo visus Bedæ, ut ejus attactum illo nomine refugerit, non admodum scio: fabulæ intermixtæ sunt, sed et Christianæ pietatis argumenta permulta, imprimis, irrisa Juliano in Misopogone Chi littera, et crux Constantiniana omnino integra, ea prorsus forma, quam Eusebius descripsit, repetitæ sunt toties, ut impietatis profecto notam deprecari debuerint, sine etiam carmine 18, et que alia sunt ejus generis non pauca, fuisset. De reliquo, Judicium ferre, lectoris potissimum partes: ausim tamen pronuntiare et ego, Ausonianis propemodum verbis, esse hic, quod mireris (id nemo iniquus adeo negaturus ), verum multo magis etiam esse, paucis litteris additis, cujus miserearis, neque æmulari velis: nam hoc postremum, omnes Musarum pueros per spem studiorum suorum, oratos volo enixe. Præsens et certa pestis ingeniorum, imitari velle ista talia, quæ recti specie, et ipsa difficultatis illecebra, queant incautis lenocinari, non illis, qui veram poeseos pulchritudinem animo umquam conceperint. Porro cum pationum Porphyrius quæreret, qui insuetæ audaciæ conatum tueri, tum posset, tum vellet, et longe illi Constantinus Avg. longe Crispus et Constantinus Cæss. essent, in tuam, Vir illustris, sibi clientelam putavit concedendum; quod in tua maxime vir ute, humanitate, doctrina, satis sibi præsidii ex utroque capite esse intelligeret. Tuum jam erit, supplicem non negligere, qui scias, quanti hoc genus homunes Plato faciundum censuerit, natura præteria ita sis informatus, perpetuo bene omnibus faciendi usu confirmatus, ut nemo quisquam tuam opem umquam frustra imploraverit, cis qui Apollinis sacris operati, manus etiam adjutrices ultro semper porrexeris. Vale.

TESTIMONIA DE P. OPTATIANO PORPHYRIO.

D. Hieronymus in Chron. an. 23 Constantini M. Porphyrius, misso ad Constantinum insigni volumine, exsilio liberatur.

Fulgentius libr. x1 Mytholog. de Venere. Hanc etiam in mari natantem pingunt, quod omnis libido rerum patiatur naufragia. Unde et Porphyrius in epigrammate :

Nudus, egens, Veneris naufragus in pelago.
Fulgentius de expositione Virgiliana continentiæ.
Exaltatus quis in superbiam, duplum eliditur.
Unde et Porphyrius in epigrammate ait :

Pauxillum Fortuna tibi, res perfida, Quinte,
Extulit in frontem grande supercilium.
Namne aliud credam, puteum pulo te quoque, Quinte,
Quanto altus magis es, tam mage despiceris.

Beda de Arte metrica.

Præterea sunt metra alia perplura, quæ in libris centimetrorum simplicibus monstrata exemplis, quisque cupiet, inveniet. Reperiuntur quædam et in insigni illo volumine Porphyrii poetæ, quo ad Constantinum Augustum misso, meruit de exsilio liberari. Quæ quia pagana erant, nos tangere non libuit.

A Magnentius Rhabanus Maurus de laudibus Sanctæ
Crucis, in prologo.

[ocr errors]

Non recordor alicubi me fecisse in ipsis versibus punctos, nisi ubi quæ pronomen, vel que conjuncio fuit, vel us finalis syllaba dictionis, quod idem et Porphyrius fecit, secundum cujus exemplar litteras spargere didici.

Joan. Cuspinianus in Constantini vita.
Cum Porphyrius insigne volumen Constantino mi
sisset, exsilio est liberatus.

Subscriptum carmini quod Vienna editum, in adventum
Imp. Maximiliani primi.

Joan. Stabius ad imitationem Publilii Optatiani
Porphyrii, nuper a se reperti contexuit.

Lilius Greg. Giraldus de poet. hist. Dial. 4. Constantini ætate Porphyrius poeta quidam Latinus fuisse perhibetur, qui variis de rebus poemata scripsit: inter quæ librum Constantino ipsi Cæsari dedit, quo munere ipsum relegatum ab exsilio revocavit, ut est ab Hieronymo et Beda in Chronicis observatum. Meminit hujus et Fulgentius, qui ejus Epigrammata citat, ex quibus est hic versiculus:

391

EPISTOLA PORPHYRII AD CONSTANTINUM IMPERATOREM. Nudus, egens, Veneris naufragus in tabula.

Citat item Rhabanus in mirabilium carminum prologo eum enim ait punctis quibusdam versus notare solitum, et propterea illius se exemplo versus facturum pollicetur.

392

A Inter fragmenta Petronii Arbitri, ad illud, Crede ratem ventis, etc., nescio quis annotavit.

Nisi sit potius Porphyrii poetæ sub Constantino in exsilium missi, cujus pleraque video Petronio nostro vel a Criticis tribui.

EPISTOLA PORPHYRII AD CONSTANTINUM.

DOMINO CONSTANTINO MAXIMO, PIO, INVICTO ET VENERABILI, SEMPER AUGUSTO.

5

6

4

ctiones et jura, etiam Musis tibi familiaribus adeo vacas, ut inter tot divinæ majestatis insignia, quibus invictus semper in primis es, hujus etiam studii in te micet splendor egregius. Nimirum agere gratias audebo, cum exili sermone ne perminimis quidem referri digne possint, et tu, pie imperator, tanta præstiteris, ut istud pro benefactis tuis ne facundissimis quidem possit impleri? Etenim si ita, ut sapientibus placuit, maxime imperator, æstimanda sunt, non numeranda judicia, qui hujusmodi testimonium consecutus sum pietatis tuæ dignatione cœlesti, jam licet Parnassi juga securus ingrediar, et ab ipsis Aonii verticis adytis deducere audeam Musas, tutus quocumque mens ibit in carmina, et divina judiciorum tuorum auctoritate munitus, atque in mea blandimenta plus credulus, universo me orbi placuisse contendam, qui placere potui totius orbis imperatori. Denique oratus, augustissime domine, temeritati meæ da veniam, et quæ nunc quoque pietatis tux favore ausus sum illigare, dignanter admitte : Audaciæ meæ fomitem auctoritatis tuæ clementia suscitavit. Vale.

Fateor, domine Constantine, maxime invicte, et B tutes, inter triumphos et laureas, inter legum sannon minus pietate quam virtute præcipue, quamvis avara atque ultra meritum cupida parvitatis meæ vota, infatigabili clementiæ tuæ dignatione superata. Quippe cui satis abundeque suffecerat, carmen quod arctioribus Musarum ligaveram vinculis, quo plus mihi sinceræ devotionis studium, quam ingenii mei parvitas præstitit, in tuas, augustissime imperator, manus venisse victrices, legendum oculis tuis. In quo mihi pro Heliconis verticis nemore, pro Castalii fontis haustu versifico, pro Apollinis lyra Musarum concinentibus choris, cæterisque quæ poetis mos est carmen pangentibus invocare, tui mihi nominis æterna felicitas, et ejus multiformis cum sua veneratione præfatio, incentivum cecinit ad 2 audendum, et ad expediendum pariter ingenium tri- C buit et effectum. Romane Musa antistes nobilis Mantuanus, serena lux vatum, et fons puri nectaris, vela fecundus in carmina 3 exaltat, ac se plurimum jactat, et iterum ac sæpius Mecœnatis testimonio gloriatur. Quid ego faciam tenui pauper ingenio, meriti nunc usque perparvi? Cœlestis judicii dignatione immensum mihi pondus impositum est, ejus imperatoris testimonio, qui inter belli pacisque vir

Per Heliconis, et sic deinceps.

2 Audiendum. 3 Exultat.

Maxime invicte. Petri Pithoei editio inter Veterum Epigrammata et Poematia, procurata Lugduni 1596, pag. 379, omittit maxime.'

Infangabili clem. Pith. infatigabilis.
Suffecerat. Pith. suffecerit.

Ligaveram. Pith. illigaveram.

Quo plus mihi. Pith. quod prius mihi.

Pro Heliconis. Pith. pro Heliconii, quod Barthius

mavult, col. 1107.

Apollinis lyræ. Pith. Apoll. lyra.

Tui mihi nominis. Pith. tui mini.... nom. Barthius legebat tui divini nominis.

Cum sua veneratione præfatio. Pith. cum sua venerabili.... prælatio.

Audendum, et exp. Tò et a Pith. abest.
Antistes nobilis Mant. Pith. nobis. Male.
Nectaris, vela fecundus. Pith. nectaris fecundus.
Male omittit vocem.

In carmina exaltat. Pith. in carmine exultat.
Tenui pauper ingenio. Pith, tenuis pauper ingenii.
Immensum mihi pondus. Pith. omittit mihi.
Etiam Musis tibi familiaribus adeo vacas. Pith.
Hæc a Musis tibi familiaribus laudas.

D

[ocr errors][merged small][merged small]

Quibus invictus semper in primis es. Pith. quibus et invictus semper et primus es.

Cum exili sermone. Pith. cujus exili serm. Ne perminimis q. r. d. possint. Pith. prominimis q. r. d. possit.

Ne facundissimis q. p. impleri? Pith. ne a facund. q. p. impleri. Absque interrogandi signo. "Jam licet Parnassi. Pith. jam omittit.

Quocumque mens ibit in carmina. Pith. quacumque mens ibit, carmine.

Ausus sum illigare. Pith. ausus sum versibus illigare.

Vale. Abest a Pith. Barthius ascripserat : Non ideo dubitandum de ingenuitate hujus epistolæ, quod multi Constantiniano ævo melius Latine scripserunt: nam et alios licet notare, et sic et pejus etiam, locutos; ut sint exemplo, chorographia a Jacobo Gothofredo, Itinerarium Hierosolymitanum a Petro Pithoeo, promulgata opuscula. Nos inscriptis libris et plura talia superesse novimus, et vel omnium loco ponamus Commentaria in Psalmos Arnobii alicujus, ætate certe minime recentioris istis huc positis, titulum præferentia, etc. ▸

EPISTOLA CONSTANTINI AD PORPHYRIUM.

INVICTUS CONSTANTINUS AUGUSTUS MAXIMUS.

3

negatur. Liber assidue cursus oratoribus fuit; eos
vero qui versibus dicerent, certis finibus lex metris
statuta continuit: quare non immerito illud usus
invenit, ut hoc genere dicturis, Heliconis aut Parnassi
juga peterentur, cum mortalis ingenii deficiente
substantia, necessaria viderentur auxilia divina.
2 Gratum mihi est studiorum tuorum facilitatem in
illud exisse, ut in pangendis versibus dum antiqua
servaret, etiam nova lyra sibi conderet. Vix
hoc custoditum pluribus fuit, qui modis quibus-
dam arctis innexi litterarum, distinctionibus ver-
suum (qui ita medium corpus propositi occulte in-
termeant, ut oculorum sensus interstincta " colorum
pigmenta delectent) hoc tenuere propositum, ut hæ-
sitantiam carmini multiplex legis observantia non
repararet. Gratum igitur hoc mihi dicationis tuæ
munus fuit: Exercitatio mentis et natura facilitas
comprobata est. Tu cum tibi videas operis tui gra-
tiam, quam ex meis petiveras auribus non perisse,
et proventu præsentis temporis exsultare debebis,
et non indebitam laudem ingenii exercitatione cap-

Si tantom pondus et gravitas spectarentur in car- A nique etiam studiis meritum a me testimonium non mine, et Græca post Chium Mæoniumve vatem, et Latina post rusticum Mantuanum eloquentia siluisset, nec frustra culpabiles forent, qui sibi materias pro ingeniorum qualitate sumentes, inani opere sudassent, cum penes primos facundiæ conditores gloria tota resideret, frater charissime. Sed quoniam semper in propatulo usus istius fuit, nec ulli negatum est, id ex ea indicere, quod possit illos etiam quos posterius ævum tulit delectare, non penitus a fructu favoris excludit, qui relictis gravioribus sonis, modos ad leviora flexere: Illigavit alter cothurnis et prope quotidianis ac moralibus verbis affectus hominum, comoediis locutus est quidam, inæquali pede elegia cantata est, multorum digitos semiloquacibus chordis amor lyræ jucundus inservit pro B æqualitate modulaminis. At non circa singulos quosque expetita laudis gratia redundavit. Defuit quorumdam ingeniis imperatorum favor, qui non secus doctrinæ deditas mentes irrigare atque alere consuevit, quasi clivosi tramitis supercilio rivus elicitus, scaturientibus venis arva arentia temperavit. Sæculo meo scribentes dicentesque non aliter benignus auditus, quam lenis aura prosequitur. De

[blocks in formation]

C

D

tare.

* Oculis.

5 Oculorum.

Temperavit. Pith. temperaverit.

[ocr errors]

Non aliter ben. Pith. haud aliter b.
Oratoribus fuit. Pith. orationibus fuit.
Ut hoc genere dict. Pith. ut in hoc g. d.
Parn. juga. Pith. Parnassi sacra.

Etiam nova lyra sibi. Pith. etiam nova jura sibi. Qui modis quibusdam arctis innexi litterarum, distinctionibus versuum. Pith. ut nodis quibusdam artis innexi citra interventum vitii inculpatum carmen effunderent. Tibi nominum difficultate proposita, numero litterarum, distinctionibus versuum.

Propositi occulte intermeant. Pith. propositi operis intermeant. Forte : propositi operis occulerint. Oculorum sensus. Piib. ocul. sensibus.

Hoc tenuere. Pith. hoc tenere.

Hæsitantiam carmini. Pith. hæsitantia carmina.
Non repararet. Pith. non separaret.
Dicationis. Pith. dictationis.

Comprobata est. Pith. comprobata....

Si tu cum videas. Pith. Tu cum tibi videas.

Auribus non perisse, et prov. Pith. auribus.........., non · Petis, sed prov.

PATROL. XIX.

13

[merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]

NORMATAVBIQVESICDEINDEREGVLA

1 Stendicata.

VTORAQVADRAESITRIGENTELIMITE

VELINDEADIMVMFVSARVRS VMLINEA
TENDATVRARTELATIORPERORDINEM
MEMETRAPANGVNT DE CAMENARVMMODIS
MVTATON VNQVAMNVMERO DVNTAXATPEDVM
QVAEDOCTASERVAT DVMPRAECEPTISREGVLA

ELEMENTACRESCVNTETDECRESCVNTCARMINVM
HASPHOEBESVPPLEXDANSMETRORVMIMAGINES

TEMPLISCHORISQVELA ETVSINTERSITSACRIS

Quos litant. -3 Coacta spicula. -Ut hora quadræ.

Hoc carmen abest a Pithoeana editione.

15. Normata ubique. Exacta ad normam. Barth.

V. 10. Spiculo. Genus ferramenti marmorarii .Barth.

III.

ALME DECVS MVNDI SVMMVM RECTOR PIVS ORBIS
AVGVSTE, INVICTA POPVLOS VIRTVTE GVBERNANS,
IVSTITIA IMPERIVM, NATIONVM CONSTANTINE
EFFRAENATARVM MODERAMINE PACIFICATOR,
QVEM DIVVS GENVIT CONSTANTIVS INDVPERATOR,
AVREA ROMANIS PROPAGANS SAECVLA NATO;

HEV NIMIS AD CAELUM PROPERANS, NI LIQUERIT ILLE
AETERNVM AVXILIVM INVICTVM IVSTVMQVE PIVMQVE,

« PoprzedniaDalej »