85 Nec nostrum vobis fas ultra est cernere vultum. A Egreditur templo, cujus præcelsa notantes Moenia discipulos tali sermone docebat : Hæc operum vobis miracula digna videntur Obtutu stupido; veris sed discite dictis, 90 Quod mox cuncta solo passim disjecta jacebunt. 323 Hæc ad Oliveti dicens pervenerat arcem. ; Discipuli solum postquam videre, rogabant, Ut sibi venturi tempus distingueret ævi, Promissa ipsius quo poscant prendere finem, 95 Ejus et adventus terræ consumeret orbem. Quærentum verbis respondit talia Christus: LECTIONES 85. Reg., Ott., Rom., Nec nostrum vobis fas ultra est. Editi, Nec vobis nostrum fas ultra est. 90. Poelm. pro d. s., Quam mox; in textu cum aliis, Quod mox. Reuschio fere convenientior videtur Barthiani codicis lectio dejecta pro disjecta. 93. Barthius libr. xm Ádvers., cap. 90, col. 745, observat, pro distingueret, quod vulgo scribitur, membranas Colonienses præferre discingeret, scilicet expediret : quod ipse reducendum putat. Addit, non exstare auctores corruptiores istis poetis Christianis, qui ubique omnibus erant in manibus. Verum hujusce emendationis oblitus erat, dum libr. LIII, cap. 11 Advers., hunc Juvenci verbum retulit, ut probaret, distinguere esse docere, interpretari. Ex hoc etiam Juvenci loco putat, ita esse capiendum Guilielmum Britonem libr. 5: Se quoque passurum promittit mente benigna, Quidquid eis super his Francorum curia dicet,— Quæ regni proceres distinguere debet, et ipsum. Hoc est, inter eos litem finire, verum eos jus docere, ut odia animis deponant. Adde, distinguère proprie esse discrimen apponere, rem distincte exponere: quæ significatio huic loco maxime congruit. Lucanus libr. v, vers. 399: Menstruus in fastos distinguit sæcula consul. 94. Reg., Out., quo. Ostob., pro d. s., Rom. cum editis, quem. 95. Reg., Rom., Ott. Ejus et adventus. Ald., Bas., Torn. Ejus ut adventus. Hadam., Fabr., Poelm. Cujus et adventus. Mss. nostri et editi, consumeret. Barthius 1. x Advers. cap. 19, col. 745, cum membranis Coloniensibus præfert Ejus ut adventus terræ confunerel orbem: quia id ordo Latinitatis poscit, illud respuit. Nam quis ita loquatur, Velim scire, promissa tua quem finem poscant, ut consumeres adventu tuo orbem terrarum? Dicendum esset, ut con B C Observate dolum, falso ne nomine capta Credulitas, laqueis errantum præcipitetur. Discurrent cunctis bellorum incendia terris. 100 324 Sed vos prævalido consistite robore cor[dis. Ne mens ad cœptos jaceat turbata tumultus. 105 Aeris, aut pestes prosternere corpora parcent. Fixa etiam solido per inania pondere tellus VARIANTES. sumas. Addit Barthius, confuneret verbum esse non insuper habendum. Profecto ex hac Barthii emendatione Forcellinus verbum confunero inter Latina reposuit, et sententia sic clare procedit. Sed Barthius ipse alibi non semel observat, mutationem temporum scriptoribus cadentis evi familiarem esse. 96. Plerique mss., et editi respondit : nonnulli respondet. 97. Rom. mendose capto pro falso. 98. Reg. errorum pró errantum, quod fortasse exaratum fuit pr. m. 100. Ott. scribit robure pro robore. 101. Ott., Rom., cum plerisque editis, Ne mens accepto jaceat turbata tumultu. Reg., et Torn., Ne mens ad cœptos jaceat turbata tumultus; quod magis e re videtur esse. 104. Reg., Ott., nec morbi tunc. Rom., cum editis, nec tunc morbi. Rom., tractus; alii tractum. 106. Hadam., Poelm., Fabric., Fissa: alii cum mss. nostris Fixa, quod indicat etiam Poelm. pro d. s., Fissa a findo est, fixa a figo. Barthius libr. XIII Advers., cap. 19, ait, ubique legi Fissa etiam solido per inania pondere tellus, et cum membranis Coloniensibus præfert Fissa etiam solido per flamina pondere. In qua scriptura optimam sententiam deprehendebat, in vulgari, quomodo solido pondere per inania tellus findatur, assequi non poterat. Barthio adhæret Schoettgenius. At si legatur Fixa, ut multi etiam ante Barthium legerant, clara redditur sententia. Pro pondere Ald. cum Rom. legit pondera, sed nullo sensu. Alii recte, solido per inania pondere, et glossa in Reg. inania — loca. Ovidius 1. Met. vers. 506: Et celeri raptos per inania vento - Imposuit cœlo. 1 NOTÆ. 86. CAPUT V. De templi structura, cujus subversio prædicitur. Matth. c. 24, v. 1 seqq.: Marc. cap. XII, v. 1; Luc. cap. 21, vers. 5. 89. Fortasse ex Virgilio 1. 1, Æn. v. 499: Dum stupet, obtutuque hæret defixus in uno. Auctor de Bebiani baptismo apud Fabricium Poet. Christ. col. 782: Et cælum stupide suspiciens ait. Barthius 1. xi, Advers. c. 19 observat., obtutum stupidum Juvenco esse admiratione in stuporem datum, quo pacto non sine elegantia locuti multi Latinorum. Vide eumdem Barthium 1. XLVI, C. 16. 97. CAPUT VI. Signa, quæ in die judicii futura sunt, prædicuntur. Maith. xxiv, 4, eic.; Luc. XXI, 12 et 20; Marc. XIII, 14: Observare dolum, scilicet ut caveatis. Observare pro cavere sæpe adhibet Ju vencus. 98. Laqueis errantum: scandala laqueos erroris Juvencus solet vocare. Vide notam ad vers. 12 libr. 1. 99. Bellorum incendia: pulchra metaphora ab aliis etiam adhibita. Cicero pro Marcello, cap. 9: Belli civilis incendium. Virgilius 1. En. vers. 570: D Virtutesque, virosque, et tanti incendia belli. Arator ex Juvenco, ut videtur, 1. 1, vers. 25, sive vers. 1, præfat. 2 Manibus undisonis bellorum incendia cernens. 103. Obvia, contraria. Vide not. ad libr. III, vers. 625. Lucanus initio libr. I: Infestisque obvia signis - Signa, pares aquilas, et pila minantia pilis. Similis sententia apud Virgilium 1. Iv. Æn. v, 628 : Littora littoribus contraria, fluctibus undas - Imprecor, arma armis, pugnent ipsique nepotes. 104. Matthæus: Et erunt pestilentiæ, et fames, et terræmotus per loca. In nonnullis mss. antiquæ Versionis Et erunt fames, et terræmotus per loca. In Evangeliario Tridentino: Et erunt fames, et terræmotus per singula loca. Juvencus æmulatur Virgilium libr. Æneid. vers. 137: Subito cum tabida membris, Corrupto cœli tractu, miserandaque venit · Arboribusque satisque lues, et pestifer annus. 105. Pestes in plurali numero non debet rejici a grammaticis, cum reperiatur apud Ciceronem, Vir^ gilium, et Columellam, Per diversa loci, motu quassante, tremiscet. A Testem lucifluo sanctæ sermone salutis : 325 Hæc in primitiis tentamina parva mane [ bunt. Prodentur multi vestrum, lethoque dabuntur, 110 Proque meo vobis incumbere nomine gentes Tormentis, pœnisque feris, odiisque necesse [est. Livor enim terris, erroribus omnia plena, : Et falsi surgent populorum labe prophetæ. Hæc inter si quis protectum a vulnere pectus 115 Ad finem servare queat, sublimia lucis Eternis vitæ sertis redimitus adibit. Regnorum cœli celebratio pervolitabit In cunctas terræ metas; gens omnis habebit 120 Et tunc finis erit, currentia sæcula solvens. Quæ fuga consociet, vestemve, aut mobile quid. Deflendæ jam sunt uteri cum pondere matres, LECTIONES VARIANTES. 107. Westh. in textu, locis; in marg., loci, cum cæteris editis, et mss. Ego legerem loca, quia hic est stylus poetarum inferioris ævi, ut sæpe ratione solius cæsuræ brevem producant. Phrasis scripturæ est, Terræmotus per loca, et in multis veteribus versionibus et Patribus antiquioribus per singula loca. Mss. nostri scribunt, tremescet; alii, tremiscet. Conjiciebam etiam, motu quassata. 108. Poelm. in textu, Hadam., Hæc in primitias. Plerique, Hæc in primitiis. Ald., Bas., Rom. ad marg., Hæc in principiis. Matthæus ait: Hæc autem omnia initia suni dolorum. 109. Ald., Poelm. pro d. s., Tradentur, plerique, Prodentur. Scriptores ecclesiastici frequenter trado usurpant pro prodo: inde traditores dicti. 11. Ald., protectum vulnere. 116. In Ott. videtur fuisse abibit pro adibit. Rom. scribit adhibit. 117. Reg., male, pervolutabit. 120. Rom., Ottob. cum multis editis sæcula solvens. Ald., Bas., sæcla resolvens. Reg., sæcula volvens; et glossa, abbrevians, vel complens. Matthæus ait: Et tunc erit consummatio. 121. Ott., Adveniat, sed aliud fuerat prius scriptum. Plerique defectio terræ. Ald., Bas., defectio terris. Poelm. pro d. s., deflectio terræ, quod etiam Cant., et Rom. a pr. m. exhibent. In Reg. fuit deflectio, correctum per defectio. In Rom. ex defletio factum deflectio. Schoettgenius retinebat defletio, B sed suspicabatur deletio; Reuschius edidit defectio terræ, sed conjiciebat dejectio. Matthæus ait: Cum ergo videritis abominationem desolationis, etc. Malo ergo defectio, quam deflectio, quamvis vers. 154 legam defletio. C 122. Poelm. in textu, Ald., Hadam., Fabr., Daventr., Torn., Quæ Danielis habet jussam verissima vocem. Poelm. pro d. s. Quæ Danielis habet jussa verissima voce: sic Out. in principio pagina recentiori manu, nam suo loco deerat bic versus . Sic etiam Rom., sed habent pro habet. Reg., Quam Danielis habent jussa verissima vocem, producto a in jussa ratione cæsuræ. Hæc lectio placet præ cæteris. 124. Rom., Judæa; alii, Judæi. Hadam., Poelm., fugient, montesque capessent. Plerique, fugiant, montesque capessant, quod præferendum est. Sed et Judæa malo, cum solo Rom., quain Judæi cum cæteris. Sic enim melius explicantur verba Domini apud Matth. XXIV, 16: Tunc qui in Judæa sunt, fugiant ad montes. In veteri versione ex ms. 2 S. Germ., Fugient ad montes, ex quo defendi aliquo pacto posset fugient, montesque capessent. 125. Reg., Nec quicquam; lege, Nec quisquam. Poelm., repetet, ut vers. sup. fugient; plerique, repelat. 127. Fabr., Deflendæ tunc sunt; reliqui, Deflende jam sunt. Reg., ventris pro uteri, et videtur prius fuisse ventres.!! NOTE. 110. Incumbere pro premere, urgere, vexare. Summam vim hoc verbum continet. 115. Labe, damno, in perniciem populorum. Prudentius in præfat. ad carmina, vers. 41: Labem, Roma, tuis inferat idolis. Confer Comment. 114. A vulnere, a scelere. Vide not. ad v. 436, libr. III. 115. Sublimia lucis: paulo ante v. 72, ardua lucis. 116. Barthius libr. I Advers. cap. 2, observat, coronare apud Christianos esse vita æterna donare, et coronam designare ipsam æternam felicitatem : quod hoc Juvenci versu, aliorumque verbis probat. 119. Libr. m, vers. 293: Ast ubi lucifluum reddet sol tertius orbem. Drepanius psal. XXII: Lucifluusque calix pleno me proluat haustu. Apud Prudentium Psych. vers. 625 nonnulli legunt : Quærite lucifluum cœlesti dogmate pastum. Mihi nelius visum fuit luciferum. Elegantissimam hanc Evangelii descriptionem vocat Omeisius. 122. Danielis: nonnulli Danielis nomen apud Matthæum omittendum esse inepte censent. Versio vetus in omnibus mss. Danielis nomen exprimit. In Evan 129. Reg., tristi; alii, tristis. geliario Tridentino Quæ dicta est per Danihel prophetam. 125. Barthius 1. 15. Advers. cap. 19, putat hoc loco repetere positum esse singulari quodam modo, ut apud Gratium Cynegetico, et apud Virgilium in Culice, ubi ait: Ima susurrantis repetebant ad vada D lympha. Koenigius a Barthio dissentit, et interpretatur: Domibus repetat, h. e., afferat e domibus, quod secum in fugam sumat. Hæc verior est expli catio. 126. Mobile, verbum proprium jurisconsultorum, qui mobilia bona vocant ea, quæ solo non continentur. Distinguunt vero mobilia se moventia, ut servos, jumenta, etc., et non se moventia, ut pecuniam, vestem, vasa, etc. Adisis Digest. libr. vi tit. 1, libr. XXI, tit. 1, leg. 1. 127. Supra vers. 69: Deflendi semper Scribe. Pondus uteri, ut 1. 1 vers. 169: Manifesta uteri quod pondera vidit. 129. Virgilius libr. II Æn., vers. 261: Sed votis precibusque jubent exposcere pacem. 150 327 Adveniat fuga vestra tamen, neu sabbata ▲ 140 Quæ forsan lectos capient miracula justos. [festa. Anceps præcipiti turbet trepidatio cursu, Nam cunctis venient sævissima pondera terris. Tale malum non sæcla prius, nec postera norunt. Et ni sublimis Genitor decerpere tempus, 135 Et numerum miseraus vellet breviare dierum, Nulla dehinc trepida superarent corpora vitæ. Sed propter lectos veniet miserati › justos. Nomine fallentes Christi, falsique prophetæ Exsurgent terris, et monstra potentia fingent, LECTIONES 150. In Rom. desideratur unum verbum : Adveniat fuga, tamen neu sabbata festa. Reg., Ott., Adveniat fuga vestra tamen neu sabbata festa; et in Reg. indicatur, intelligendum esse poscite in tamen. Eamdem scripturam referunt Hadain. et Poelm., in textu, sed ne pro neu. Ald., Torn., Bas., Fabr., Adveniat fuga vestra, aut ne tunc sabhata festa. Cum in mss. nostris sit tamen, id retinebo, et distinguam, com Reu-clrio, Adveniat fuga vestra tamen, neu sabbata festa nimirunr poscite tamen, ne adveniat fuga vestra frigore bruma. Hæc distinctio innuitur etiam in glossa Reg., et similis transpositio particulæ tamen observatur vers. 61 seq. hujus libri: Sed vos noluerim præcelsi nominis arcem Affectare tamen: vobis est una magistri, etc. 151. Ald., perperam, turbæ, pro turbel. 455. Westh., in textu, Ald., nec postea norunt. Mss. cum plerisque editis et Westh., ad marg., nec postera norunt. 154. Ald., Bas., Rom., Et nisi: alii, Et ni. 159. Pro fingent codex Barthii exhibet fient, ut testatur Koenigins. 140. Rom., justos capient miracula lectos: alii, leetos capient miracula justos. 141. Ald., Bas., Torn. : En prædicta docent instantia sæcula vobis, scilicet, en vobis prædicta docent sacula instantia, vel en instantia docent sæcula vobis pradicta. Mss. cum pluribus editis: En prædicta patent instantia sæcula vobis; sed nonnulli editi male distinguunt: En prædicta patent, instantia sæcula vobis. Reuschius elegit docent, quia robis componendum est cum instantia. 142. Ald., Daventr., Bas., Fabr., Desertum. Rom., mendose, Disertus. Plerique Desertis. Ego mallem Desertum, vel Deserto, quæ vox magis propria est sacræ Scripturæ et poetarum christianorum. In auferendi casu deserto, vel desertis rarior est constructio. Barthius, libr. 15 Advers., cap. 19, cum notasset, verbo peragrandi Juvencum uti absolute, addidit, contemnendam non esse ms. libri, puto C En prædicta patent instantia sæcula vobis. 328 Desertis siquis Christum peragrare loquetur, Occultisque procul penetralibus esse repostum, Longe credulitas absit vanissima vobis. 145 Sicut enim fulgur cœlum transcurrit apertum, Et cerni facile est cunctis, orientis ab oris Usque sub occiduum cœli vergentis in orbem, Sic rapido adventu clarebunt lumina Christi. 329 Abscondet furvis ratilos umbris radios sol, 150 Amittet cursum lunaris gratia lucis, VARIANTES. Coloniensis, lectionem Deserti, quasi id ad rò penetralibus esset trahendum, cui ego neutiquam assentior. Nam et implicata esset hæc syniaxis, et Evangelium aperte distinguit desertum a penetralibus. Matth. XXIV, 26: Si ergo dixerint vobis, Ecce in deserto est, nolite exire; Ecce in penetralibus, nolite credere. Consonant veteres versiones, sed pro penetralibus nonnullæ habent in cubiculis, aut in cubiculo, aut in hospitio, et Evangeliarium Tridentinum: Ecce in deserto est, nolite exire: ecce in promtuariis, nolite credere; sic enim scribitur pro promptuariis. Ililarius in hoc rap. Matth. Nunc in desertis esse dicentes, ut errore depravent; nunc in penetralibus, asserentes: quod facit, ut Desertis non ita ægre retineam. 143. Out., Occultisve, pro Occultisque; et corrupte, penetrabilibus pro penetralibus. 145. Gutob. et, a pr. m., Reg., minus bene, fulgor," pro fulgur. 146. Rom., Ut cerni lege Et cermi. Reuschius hæc verba Et cerni facile est cunctis apte per parenthesin et significanter interseci posse affirmat. 147. Ald., Bas. Occiduum dicto citius volitare sub orbem. Communis lectio mss. et editorum Usqué sub occiduum cœli vergentis in orbem. Renschius inter cæli, et vergentis perspicuitatis gratia comma posuit. Vergere in orbem dicitur cœlum deceptione oculorum, quasi coelum terram ipsam contingeret. Glossator aliquis bina præpositione sub, et in offensus, de hae deceptione non cogitavit, et alium versum supposuit. 149. Mss. nostri cum Torn., Poelm., pro d. s.. Absconde furvis rutilos umbris radios sol. Ald., Haď., Fabr., Poelm., in textu, Sol rutilus furvis radios abscondet in umbris. Poete veteres, cum solis mentionem faciunt, ejus nomen in finem versus conjicere solent, quod observavit etiam Juvencus, 1. 1, vers. i; l. iv, vers. 587. Notavit id Kœnigius post Barthium, in not. ad Claudian., pag. 206. NOTEÆ. 132. Matthæus habet: Erit enim tunc tribulatio D animi et inconstantia indicatur. Sic Omeisius. magna. Evangeliarium Tridentinum : Erit enim tunc pressura magna. Hilarius in hunc locum: Gravis vexatio incumbel, et intolerabilis cunctis. Translate pondus, qua onus significat, calamitatibus applicatur. Seneca, in Here. OEt. vers. 250: Vires pepulit· Pondusque mali, casus animo - Qui tulit aquo. 135. Verbo breviare usi su it Manilius, Quintilianus, ac posteriores alii Vegetius, Lactantius, Orosius, qui etiam breviator dixit. Vide Ceffarium, Post. cur. Latin. cad. 136. Superarent, superessent, superviverent. Virgilius, . Æn. vers. 642: Satis una, superque Vidimus excidia, et captæ superavimus urði. 139. Monstra potentia, efficacia ad seducendum. Ovidius, 1. Amor., eleg. 11, vers. 51: Desine blanditias, el verba potentia quondam Perdere. 144. Vanissima, aptissimum epitheton, quo levitas 146. Syntaxis est, Et facile est cerni cunctis, hoc est, a cunctis. Nam Juvencus frequenter cum verbis passivis dativum pro ablativo conjungit. Adverte interpretationem quam Julianus Toletanus secutus est 1. Prognost. cap. 5, ex Chrysostomo, homil. I de Cruce et Latrone: Quemadmodum enim cum fulgur emicuerit, non egemus inquirere si facta sit coruscatio: ita cum revelatio præsentiæ ejus effulserit, non indige mus interrogare an venerit Christus. Sic in antiquissimo cod. ms., quem in notis ad Dracontium non semel laudavi. Editi paulo aliter. 148. Clarebunt, manifesta erunt. Recole not. ad 1. 1, vers. 776. Paulo post, h. 1. iv, vers, 454 : Clareat, alio sensu, illustris appareat. 150. Lux a Dracontio, 1. 1, vers. 120, dicitur gratia solis. Prudentius, hymn. 11 Cath. vers. 5 : Heu quam fugacem gratiam · Festina volvebat dies! Mat Ignicomæque ruent stellæ, cœlumque relinquent. A 330 Majestate potens hominis per sidera natus. Tunc tuba terrifico stridens clangore vocatos Justos quadrifido mundi glomerabit ab axe. Præteriet nec enim præsens generatio sæcli, 160 Donec cuncta sequens claudat sibi debita finis. Hæc tellus, cœlumque super solventur in ignes, LECTIONES 151. Rom., Ignicomæ ruent : corrige Ignicomæque ruent. 153. Reg., qui: lege queis, vel eodem sensu quis. 154. Reg., deflectio jugis. Ott., deflectio vulgi, pro d. s.; vel tamquam correctio, deflectio lucis, cum B Daventriensi. Rom. cum plerisque editis, defectio lucis. Restituo defletio jugis, ex Evangelio Matth. xxiv, 50: Et tunc parebit signum Filii hominis in cœlo: et tunc plangent omnes tribus terræ, et videbunt Filium hominis venientem in nubibus cœli cum virtute multa et majestate. A defleo est defletio, atque hanc vocem ex Juvenco, vers. 121 hujus libri inter Latina Forcelliaus reposuit: sed clarius hoc loco legendum est defletio, quam cit. vers. 121. Barthii codex, teste Kenigio, simili modo præfert defletio. 155. Daventr., Ald., Bas., Poelmann., pro d. s. : Urgebit, quando veniet nube ignicolori, sed Daventr., quoniam pro quando. Mss. nostri cum aliis editis: Urgebit; veniet tunc nubibus ignicoloris in Torn., igni coloris. Mutatus, corruptusque est hic versus t nonnullis librariis, quod nescirent, recte dici ignicolorus, et non solum ignicolor. Sic unicolorus, versicolorus, decolorus, tripectorus, de quibus confer Comment. ad Prudentii Hanartigeniam, vers. 819. Pro tunc Ott. et editi habent cum. Sed amplector tunc cum mss. Rom. et Reg., quia id sententiæ Evangelii magis congruit. Id etiam expressit Tichonius, reg. 1, ex ms. B. M. Rem., apud Sabatierium: Plangent se omnes tribus terræ, et tunc videbunt Filium hominis venientem in nubibus cœli. 159. Mss. nostri Reg., Ott., Rom. com Torn., Nec præteribit enim, quod magis Latinum est quam Præteriet nec enim in plerisque editis, sed metro non congruit. Itaque præfero Præteriet, eoque etiam magis quia in cod. ms. Cantabr. legitur, Coelum et terra transient, verba qutem mea non transient : in Evangeliaro veteri Tridentino, Cœlum et terra transiet, ser· mones autem mei non transient: et apud S. Hilarium, in Psalm. cxxIII: Cælum et terra præterient, verba autem mea non transient. Missale Gothicum, Dom. 4 Adventus, Quoniam non transiet generatio hæc. Ita etiam sap. 1, 8: Nec præteriet illum corripiens judicium, et Eccle. xxxix, 37: Non præterient verbum. Secutus ergo Juvencus est lectionem versionum ve C Sed mea non umquam solventur ab ordine dicta. Et diversa sibi tractantes munera cunctos VARIANTES. terum sacræ Scripturæ, immo et plurium antiquiorum auctoritatem, qui in compositis verbi eo, in futuro pro ibo interdum jam usurpabant, ut inetur, transiet, redies, et similia. Etsi enim dubia plerumque lectio est, tamen cum Tertullianus, advers. Jud. cap. 13, ita locutus fuerit, et in veteribus inscriptionibus quadam hujus generis exempla apparean!, tenendum omnino est, cam consuetudinem bonis auctoribus inniti. Vide Tibullum, l. 1, eleg. 4, cum notis. 163. Mss. nostri : Quis erit ille dies: editi: Quis sit at ille dies. Monosyllaba, quæ brevia esse dicuntur, mihi communia videri, alibi ostendi, nec video cur quis produci non possit. In ms. tamen Ott. videtur prius fuisse aliud, ubi nunc est Quis erit ille dies. Juvencus fortasse scripsit more suo nesciri est omnibus æquum, h. e., æquum est nesciri ab omnibus. Hanc conjecturam versus seq. confirmat. 164. Mss., Ni soli rerum: Rom., mendose, Hi soli. Editi plerique, Ni solum. Fabricius tamen edidit Ni soli. Reg., fecit, pro torquet, quod cum cæ teris præfero, ex Virgilio, I. ix, vers. 93: Torquet qui sidera mundi. 166. Mss. cum nonnullis editis, munera. Alii editi, munia. 167. Rom., fractu: emenda tractu. 468. Reg., Ottob., subitus. Editi cam Rom., subitas, quod etiam fuit in Ottob., a pr. m., ut puto. Reuschius, ex Barthio profert, sed non approbat Sic subitus, flammas volitans, h. e., instar flammæ volitans. 169. Rom., ne : lege nec. 170. Reg., Rom., et fortasse Ottob., a pr. m., læta. Editi cum Ott., a sec. m., lata. Melius est læta, ut lib. 1, vers. 194, pascua læta; l. 1, vers. 425, iterum pascua læta; et ibid., vers. 428, læræ segetes. 171. Ott. Infindent gemini depresso vomere sulcis. thæus solum ait: Et luna non dubit lumen suum. D Virgili, Val. Flacci, Claudiani. 151. Relege not. ad I. 1, vers. 4, ubi sol ignicomus dieitur. 152. Matthæus: Et virtutes cœli commovebuntur. 154. Supra, vers. 148: Clarebunt lumina Christi. 156. Ordo est: Hominis natus majestate potens veniet per sidera, etc. 157. Tubæ stridor et clangor tribuitur. Lucanus, I. r, vers. 431: Quos are recurvo -- Stridentes acuere tuba. De clangore dixi ad A. HI, vers. 400. Utrumque Juvenous hoe versu comprehendit, et asperitatem sonitus aptissimis verbis expressit. 158. Quadrifido: vox hæc poetica est, nimirum 460. Matthæus: Donec omnia hæc fans. Barthius, 1. xxи, cap. 19, hue affert illud Horatii: Debemur morti nos, nostraque. 161. Fortasse sensus est Super hæc, præter hæve, aut super est insuper, aut scribendum supersolventur. De hac phrasi, solvi in ignes, consule not. ad Dracont., 1. u, vers. 443. 166. Diversa sibi tractantes: videtur superfluum sibi. Matthæus: Sicut erant enim in diebus ante diluvium comedentes et bibeutes, nubentes et nuptui tradentes, etc. Fortasse Juvencus innuit, homines tune aliud, vel alias res egisse, ut loquuntur Latini Omeisius exponit contraria sibi. Unus correpto tolletur corpore arator, Unus enim socium quæret per strata relictus. Si sciret certum furis insistere tempus 180 Quisque domus custos, vigilaret, et obvia ferret Arma procul, ruptas ne quis penetraret in ædes. Sed vos intentis animis assistite semper. Namque repentinus vobis subitusque recurret Filius huc hominis, justis sua præmia servans. 185 Ille fidelis erit servus, cui credere cunctas LECTIONES VARIANTES. 172. Ald., Bas., aratro, Westh., in textu, arato; B gemens. Nonnulli apprime scribunt, etiam cum ulad marg., arator, cum plerisque. 178. Pro descendet, Reg., a pr. m., descendit. Mss. nostri, in oras; editi in horas, quod præstat retinere. 179. Mss. nostri, Si sciret certum furis insistere tempus; sed Rom., Si scirent. Torn., Si sciret certum furis si insistere tempus, ubi superfluum est alterum si, et in furis ultima recte producitur ratione cæsuræ. Editi plerique Præmonitum furis tempus si insistere sciret; ita etiam Westh.; sed in textu Per monitum, ad marg. Præmonitum. 180. Rom., Quisquis corrige Quisque, pro quilibet, ut non semel jam occurrit. Mendum etiam est in eodem Rom., Obviam, pro obvia. 182. Ald., perperam, assistere. 189. Ald., Fabr., Poelm., pro d. s., cumulabit. Poel., in textu, cum mss. et aliis editis, redimibit, quod pro redimiet positum est. Sic Virgilius, l. x, vers. 538 Infula cui sacra redimibat tempora villa; et Ausonius, epigr. 94: Punica turgentes redimibal zona papillas. 190. Reg., Rom., qui sordida luxuriatus : Ott., qui sordide luxoriatus, sed correctum sordida luxuriatus. Editi qui obscene luxuriatus. Ex mss. restitucndum est sordida. Glossa in Reg. est sordida convivia celebrabat, ut sordida cohæreat cum convivia vers. 193. Verum hæc constructio nimis implicata esset. Sordida ergo more adverbi ponitur pro sordide, ut apprima pro apprime, sera pro sero apud Virgilium Georg. lib. iv, vers 122; etfcrebra pro crebro ib. lib. 11, vers. 500. Sic torva tuens, acerba sonans, multa C tima corripitur, ut inferne a Lucretio, superne a Lucretio et Horatio corripiuntur. Hæc ratione non inepte rescribi posset cum Ott. a pr. m. qui sordide luxuriatus, correpta scilicet ultima in sordide. Quæ lectio in Cantabr. Schoettgenio se probabat, quia in hoc bonis poetis usitatum est, ut adverbia in e corripiant. Confer v. 194 et 547, h. l. 191. Rom., contemnal herum, famulosque fatigat; Reg., contemnet . . . fatigans; Oit., contemnat.. fatiget, pro div. s. contemnit ... fatigat: sic editi. 192. Mss., segnique. sed in Reg. fortasse fuit segnisque, quod editi præferunt. Reuschius restituit segnique per metonymiam effectus. 195. Poelm., Ald., aliique editi, cum mss. nostris, concelebrabat. Ott. pro d. s., concelebrari. Hadam., concelebrando. Westh., in textu, concelebrabat; ad marg., concelebrando. Sensus videtur postulare concelebrabit, præsertim cum contemnet. 194. Reg., Fabr., Ott., a sec. m., Adveniet Dominus, servumque incauta furentem cum glossa in Reg., incauta adverbium est. In Torn. mendose incavia pro incauta. Rom., et Ott., a pr. m., incaute pro incauta. Poelm., Hadam., Adveniet Dominus subito, servumque furentem. Ald., Adveniet Dominus, stolide servumque furentem: sic Daventr., sed non clare, an stolidum, an stolide, an stolido. Vera lectio ex mss. petitur; et ponitur incauta pro incaute, nisi aliquis velit etiam incaute reponere. De utraque hac voce dici potest, quod de sordida et sordide dixi ad v. 190. NOTÆ. 173. Ignarusque alius cum sermo est de duobus, alter dici solet pro alius. Vide vers. 23 h. 1. 177. Nescius, passive pro ignoratus, incognitus. Tacitus, Annal. libr. 1, c. 59: Aliis gentibus, ignorantia imperii Romani, inexperta esse supplicia, nescia tributa. Plautus, Capt. 11, 2, 15: Si quid nescivi, id nescium tradam tibi. 180. Obvia ut vers. 103, Obvia signa. De servis custodibus publicis urbium, et privatis domorum videndus Pignorius in opere de Servis, pag. 145 seq., qui totum hoc argumentum diligenter exponit. 182. Assistite, adeste. Vide not. ad l. 1, vers. 617. 186. Per longa, per longum tempus. Silius, 1. 11, vers. 465 Per longum celata fames: et 1. xi, vers. 294: At consueta graves per longum audire suorumEventus Roma. Rursus, i. xv, vers. 787: Rabidi ceu bellua ponti-Per longum sterili ad pastus jactata projundo. 187. Pater ipse, energice, uti in illo Maronis: Vir pater ipse gregis. 190. Luxurio et luxurior, frequens verbum de iis D qui nimios et insolentes in cibum et cultum sumptus faciunt. Pignorius, de Servis, pag. 161, exemplis confirmat, apud veteres servos dispensatores impegisse aliquando in scopulos meretricios non sine magna rei dominicæ jactura. 192. Indulgens, licenter inserviens. Ita enim dicitur indulgere somno, vino, choreis, etc. 193. Koenigius notat, bunc versum gravitatem quamdam præ se ferre. Imitari conatur Sidonius : Innumerabilibus legionibus imperitabat. Rutilius in Itiner. Bellerophonteis sollicitudinibus. Bolislao Lobkowizio tribuitur distichum quatuor his verbis: Conturbabantur Constantinopolitani Innumerabilibus sollicitudinibus. 195. Cladibus abdet, quia in inferos detrudet, et quasi abscondet. Sic Tacitus II Annal. 85 dixit: Eaque in insulam Seriphon abdita est. Prudentius Apoth. v. 771: Abde negatores Christi, nemo invidet, abde, Utere sorte tua, blasphemis nocte tenendis petua. Sic mortem eo loco alloquitur. 197. CAPUT VII. De decem virginibus. Matth. xxv, Per |