Obrazy na stronie
PDF
ePub

maximas geri res et maximi animi ab iis, qui res publicas regant, quod earum administratio latissime pateat ad plurimosque pertineat, esse autem magni animi et fuisse multos etiam in vita otiosa, qui aut investigarent aut conarentur magna quaedam seseque suarum rerum finibus continerent aut interiectu inter philosophos et eos, qui rem publicam administrarent, delectarentur re sua familiari, non eam quidem omni ratione exaggerantes neque excludentes ab eius usu suos potiusque et amicis impertientes et rei publicae, si quando usus esset. Quae primum bene parta sit nullo neque turpi quaestu neque odioso, tum quam plurimis, modo dignis, se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, parcimonia nec libidini potius luxuriaeque quam liberalitati et beneficentiae pareat. Haec praescripta servantem licet magnifice, graviter animoseque vivere atque etiam simpliciter, fideliter, vere † hominum amice.

Sequitur ut de una reliqua parte honestatis dicendum sit, 27 in qua verecundia et quasi quidam ornatus vitae, temperantia et 93 modestia omnisque sedatio perturbationum animi et rerum mo

rum gerendarum fehlen, die Tugend einer hohen Gesinnung möglich ist, und darum wird nochmals auf die §. 71 besprochene Frage zurückgegangen.

aut investigarent entspricht dem aut interiecti, dagegen bildet aut conarentur mit dem Vorhergehenden ein Glied. primum -tum-deinde: die gewöhnliche Folge ist primum – deinde

tum, von der äusserst selten abgewichen wird. Unger wollte darum deinde augeatur — parcimonia voranstellen.

magnifice, edel, erhaben, bezeichnet das Verhalten des magnanimus zu Andern und zu den äussern Dingen; graviter, mit Würde, d. i. ohne Leidenschaften, animose, muthig, tapfer.

vere hominum amice. So haben die besten Hdss.; aber unmöglich kann amice mit dem Genetiv verbunden werden, dessen Adjectivum nur erst durch eine Uebertragung vom Substantivum her diesen Casus bei sich hat; finden sich doch kaum Adverbia wie cupide und appetenter

mit dem Genetiv. Die schlechtern Hdss. haben vitae h. am., eine unglückliche Conjectur, die keinen verständigen Sinn giebt, und sich auch nicht durch Stellen wie II, 3, 9 nulla pernicies maior hominum vitae potuit afferri vertheidigen lässt. Der Sinn fordert generi hominum amice, der Allgemeinheit der Menschen Freund, und so würde wol zu schreiben sein, wenn nicht die Aenderung zu gewaltsam, und die Wortstellung hominum genus bei Cicero stehend wäre, §. 70.

27. 93. Der vierten Tugend, σωφροσύνη, ordneten die Stoiker nach Stob. ecl. eth. p. 106 unter: εὐταξία, κοσμιότης, αἰδημοσύνη, ἐγκράτεια. Panaetius und mit ihm Cicero haben diese Eintheilung beibehalten, doch schickt dieser eine Besprechung des decorum im Allgemeinen voraus §. 93-100 (s. Einl.) und handelt dann von εγκράτεια, temperantia 100-125, von der alSnuooúvn, verecundia c. 35, von der zoouióτns, pulcritudo c. 36. 39, von der εvtasía, ordo rerum et opportunitas temporum c. 40 f.

72

[ocr errors]

DE OFFICIIS

dus cernitur. Hoc loco continetur id, quod dici Latine decorum potest: Graece enim лo̟έлov dicitur. Huius vis ea est, ut ab ho94 nesto non queat separari. Nam et quod decet honestum est et quod honestum est decet. Qualis autem differentia sit honesti et decori facilius intellegi quam explanari potest. Quidquid est enim quod deceat, id tum apparet, cum antegressa est honestas. Itaque non solum in hac parte honestatis, de qua hoc loco disserendum est, sed etiam in tribus superioribus quid deceat apparet. Nam et ratione uti atque oratione prudenter et agere quod agas considerate omnique in re quid sit veri videre et tueri decet, contraque falli, errare, labi, decipi tam dedecet quam delirare et mente esse captum, et iusta omnia decora sunt, iniusta contra, ut turpia, sic indecora. Similis est ratio fortitudinis. Quod enim viriliter animoque magno fit, id dignum viro et decorum videtur: 95 quod contra, id ut turpe sic indecorum. Qua re pertinet quidem ad omnem honestatem hoc, quod dico, decorum et ita pertinet, ut non recondita quadam ratione cernatur, sed sit in promptu. Est enim quiddam, idque intellegitur in omni virtute, quod deceat: quod cogitatione magis a virtute potest quam re separari. Ut venustas et pulcritudo corporis secerni non potest a valetudine, sic hoc, de quo loquimur, decorum, totum illud quidem est cum virtute confusum, sed mente et cogitatione distinguitur. 96 Est autem eius descriptio duplex. Nam et generale quoddam decorum intellegimus, quod in omni honestate versatur, et aliud huic subiectum, quod pertinet ad singulas partes honestatis. Atque illud superius sic fere definiri solet,,decorum id esse, quod

94. intellegi, gedacht werden, §. 126 difficilis ad eloquendum sed satis erit intellegi. Brut. 6, 23 dicere bene nemo potest nisi qui prudenter intellegit. Eine Definition von dem decorum im Allgemeinen, d. h. der an der Tugend zur Erscheinung kommenden Massheit und Schönheit, wird nicht gegeben. Man muss sie sich aus den Worten quidquid id est quod deceat honestas und ita pertinet, ut non recondita quadam ratione cernatur, sed sit in promptu zusammenstellen.

95. pertinet quidem. Der Gegensatz, den quidem ankündigt, liegt mit einer Anakoluthie der Rede in quod cogitatione magis cet.

quiddam ist mit Nachdruck gesagt:

etwas Bestimmtes; de fin. III, 7, 23
ut membra nobis ita data sunt, ut
ad quamdam rationem vivendi data
esse appareat. de orat. III, 10, 37
ergo haec et agenda sunt ab oratore
et dicenda quodam modo.

confusus: II, 3, 10.
descriptio: s. z. §. 21.

96. in omni honestate, in dem Sittlichen im Allgemeinen; also nicht in jeder Art des Sittlichen, s. z. §. 41.

decorum id esse. Dieselbe Definition passt nach c. 4 de fin. III c. 6 (vgl. Einl.) auf das honestum. Es ist also darin der Unterschied zwischen dem Sittlichen an sich und der ihm eigenthümlichen Erscheinung, dem decorum, ausser Acht gelassen.

consentaneum sit hominis excellentiae in eo, in quo natura eius a reliquis animantibus differat. Quae autem pars subiecta generi est, eam sic definiunt, ut,id decorum velint esse, quod ita naturae consentaneum sit, ut in eo moderatio et temperantia appareat cum specie quadam liberali. Haec ita intellegi possumus 28 existimare ex eo decoro, quod poëtae sequuntur, de quo alio loco 97 plura dici solent. Sed tum servare illud poëtas, quod deceat, dicimus, cum id, quod quaque persona dignum est, et fit et dicitur, ut, si Aeacus aut Minos diceret: Oderint, fum metuant,

aut:

Natis sepulcro ipse est parens,

400

indecorum videretur, quod eos fuisse iustos accepimus: at Atreo dicente plausus excitantur: est enim digna persona oratio. Sed poëtae quid quemque deceat ex persona iudicabunt. Nobis autem personam imposuit ipsa natura magna cum excellentia praestantiaque animantium reliquarum. Quocirca poëtae in magna varie- 98 tate personarum etiam vitiosis quid conveniat et quid deceat videbunt, nobis autem cum a natura constantiae, moderationis, temperantiae, verecundiae partes datae sint cumque eadem natura doceat non neglegere quem ad modum nos adversus homines geramus, efficitur ut et illud, quod ad omnem honestatem pertinet, decorum quam late fusum sit appareat et hoc, quod spectatur in uno quoque genere virtutis. Ut enim pulcritudo cor

definiunt, ut- velint: vgl. I, 3, 8. 28. 97. alio loco: in den Lehrbüchern der Rhetorik und Dichtkunst. So stellt Cic. or. 21, 71 für den Redner die Vorschrift auf: semperque in omni parte orationis, ut vitae, quid deceat est considerandum, quod et in re de qua agitur positum est, et in personis et eorum, qui dicunt, et eorum, qui audiunt.

Oderint, tum met. Natis sepulcr. cet. Beide Verse sind vermuthlich aus der Tragödie Atreus des Attius. Ribbeck trag. Lat. frgm. 136 u. 139. praestantia animantium, ein etwas harter Gebrauch des genetiv. obiectivus; vgl. §. 87 contentio honorum. II, 17, 58 consulatus repulsa. III, 27, 100 certamen virtutis. de fin. V, 24, 71.

Quocirca poëtae. Der Gedankenzusammenhang ist dieser: Was für Jeden das Geziemende ist, richtet sich nach seinem Charakter. Darum müssen die Dichter auch sehen, was für den Verbrecher sich geziemt. Die Natur aber hat dem Menschen als Charakter gegeben, erstens überhaupt den Vorzug vor den Thieren, dann die Mässigung, Schamhaftigkeit u. s. w., daher leuchtet ein, wie weit sich das allgemeine und das specielle Geziemende erstreckt, d. h. es leuchtet ein, dass nur das, was mit der honestas im Allgemeinen (das ist in omnem honestatem) und den Forderungen der Mässigung insbesondere übereinstimmt, für uns das Geziemende ist.

[ocr errors]

poris apta compositione membrorum movet oculos et delectat hoc ipso, quod inter se omnes partes cum quodam lepore consentiunt, sic hoc decorum, quod elucet in vita, movet approbationem eorum, quibuscum vivitur, ordine et constantia et moderatione 99 dictorum omnium atque factorum. Adhibenda est igitur quaedam reverentia adversus homines et optimi cuiusque et reliquorum. Nam neglegere quid de se quisque sentiat non solum arrogantis est, sed etiam omnino dissoluti. Est autem quod differat in hominum ratione habenda inter iustitiam et verecundiam. Iustitiae partes sunt non violare homines, verecundiae non offendere: in quo maxime vis perspicitur decori. His igitur expositis quale sit id, quod decere dicimus, intellectum puto.

100

Officium autem, quod ab eo ducitur, hanc primum habet viam, quae deducit ad convenientiam conservationemque naturae. Quam si sequemur ducem, numquam aberrabimus sequemurque et id, quod acutum et perspicax natura est, et id, quod ad hominum consociationem accommodatum, et id, quod vehemens atque forte. Sed maxima vis decori in hac inest parte, de qua disputamus. Neque enim solum corporis, qui ad naturam apti sunt, sed multo etiam magis animi motus probandi, qui item ad 101 naturam accommodati sunt. Duplex est enim vis animorum atque naturae: una pars in appetitu posita est, quae est ogun Graece, quae hominem huc et illuc rapit,

movet oculos, lenkt die Augen auf *sich.

99. reverentia adversus homines et optimi. Der Wechsel zwischen präpositioneller Verbindung und dem genet. obiect. bei demselben Substantivum ist bei Cic. seltener als bei spätern Schriftstellern, ad fam. XI, 11 et biduo ab Allobrogibus et totius Galliae legatos expecto.

quid de se quisque: seist hier nicht mit quisque zu verbinden, sondern auf arrogantis zu beziehen.

100. primum: dem entspricht Sed quoniam c. 35; s. z. §. 93.

habet viam, hat die Richtung. Die Metapher ist in deducit, sequeaberrabimus u. s. w. beibehalten; or. 32, 114 quae res habet duplicem docendi viam.

mur,

sequemurque et id cet.: Stob. ecl. eth. p. 112 τῆς δὲ σωφροσύνης ἴδιον κεφάλαιόν ἐστι τὸ παρέχεσθαι τὰς

altera in ratione, quae docet

ὁρμὰς εὐσταθεῖς καὶ θεωρεῖν αὐτὰς προηγουμένως, κατὰ δὲ τὸν δεύτερον λόγον τὰ ὑπὸ τὰς ἄλλας ἀρε‐ τὰς ἕνεκα τοῦ ἀδιαπτώτως ἐν ταῖς ὁρμαῖς ἀναστρέφεσθαι. Πάσας γὰρ τὰς ἀρετὰς τὰ πασῶν βλέπειν καὶ τὰ ὑποτεταγμένα ἀλλήλοις.

in hac inest parte, der constantia und temperantia, ¿yxgátelα (s.§.93), aus der 2 Pflichten entspringen, 1) dass die Triebe von der Vernunft beherrscht werden, §. 101-104, 2) dass wir die Stellung, welche uns theils die Natur, theils eigne Wahl und Zufall auferlegt hat, ausfüllen, §. 104-125.

101. animorum atque naturae ist als ἓν διὰ δυοῖν aufzufassen für naturae animorum, §. 14 nec vero illa parva vis naturae rationisque. pro Quinct. 30, 91 nisi ut vestrae naturae bonitatique obsequamini.

altera, von den Stoikern, die hierin

et explanat quid faciendum fugiendumve sit. Ita fit ut ratio praesit, appetitus obtemperet. Omnis autem actio vacare debet teme- 29 ritate et neglegentia nec vero agere quicquam, cuius non possit causam probabilem reddere. Haec est enim fere descriptio officii. Efficiendum autem est ut appetitus rationi oboediant eamque 102 neque praecurrant nec propter pigritiam aut ignaviam deserant, sintque tranquilli atque omni animi perturbatione careant: ex quo elucebit omnis constantia omnisque moderatio. Nam qui appetitus longius evagantur et tamquam exultantes sive cupiendo sive fugiendo non satis a ratione retinentur, ii sine dubio finem et modum transeunt. Relinquunt enim et abiciunt oboedientiam nec rationi parent, cui sunt subiecti lege naturae: a quibus non modo animi perturbantur, sed etiam corpora. Licet ora ipsa cernere iratorum aut eorum, qui aut libidine aliqua aut metu commoti sunt aut voluptate nimia gestiunt: quorum omnium vultus, voces, motus statusque mutantur. Ex quibus illud intellegitur, ut ad officii for- 103 mam revertamur, appetitus omnes contrahendos sedandosque esse excitandamque animadversionem et diligentiam, ut ne quid temere ac fortuito, inconsiderate neglegenterque agamus. Neque enim ita generati a natura sumus, ut ad ludum et iocum facti esse videamur, sed ad severitatem potius et ad quaedam studia graviora atque maiora. Ludo autem et ioco uti illo quidem licet, sed sicut somno et quietibus ceteris tum, cum gravibus seriisque rebus satisfecerimus. Ipsumque genus iocandi non profusum nec immodestum, sed ingenuum et facetum esse debet. Ut enim pueris non omnem ludendi licentiam damus, sed eam, quae ab honestatis actionibus non sit aliena, sic in ipso ioco aliquod probi inge

bekanntlich Plato (rep. IV p. 430) folgen, ἡγεμονικόν, διανοητικόν, λογιστικόν, λογισμός genannt.

29. possit: aus dem Abstractum actio ist is qui aget als Subject zu ergänzen, Tusc. IV, 35, 74 sic igitur adfecto haec adhibenda curatio, ut ei illud, quod cupiat, ostendat quam leve quam contemnendum sit. Vgl. de off. I, 33, 121. 37, 134. II, 11, 39. III, 29, 107.

Haec est descriptio: xañóv καθηκόν ἐστιν ὃ πραχθὲν εὔλογον ἀπολοyíav zei. Vgl. Einl. u. z. §. 7.

102. praecurrant. Möglicher Weise ist ein dem propter pigritiam entsprechender Begriff ausgefallen, wie

propter temeritatem, was alte Herausgeber hinzugefügt haben. Die Ausdrücke praecurrant, deserunt, evagantur u. s. w. zeigen, dass die Triebe mit Rossen verglichen werden, die von der Vernunft als Wagenlenker regiert werden, ein seit Plato (s. Phaedr. p. 246 B) den Philosophen sehr gebräuchliches Bild.

sed etiam corpora: ein Zeugma, denn perturbari kann nicht eigentlich von den Körpern gesagt werden, vielmehr detorqueri.

103. offici formam, den Begriff der Pflicht, §. 14 formam et tamquam faciem honesti vides. quietibus: s. z. §. 78.

« PoprzedniaDalej »