Obrazy na stronie
PDF
ePub

Eller 2.279

abest ab officio, ut nihil magis officio possit esse contrarium.
Videndum est igitur ut ea liberalitate utamur, quae prosit amicis,
noceat nemini. Qua re L. Sullae, C. Caesaris pecuniarum trans-
latio a iustis dominis ad alienos non debet liberalis videri. Nihil
enim est liberale quod non idem iustum. Alter locus erat cautionis 44
ne benignitas maior esset quam facultates, quod qui benigniores
volunt esse quam res patitur primum in eo peccant, quod iniuriosi
sunt in proximos. Quas enim copias his et suppeditari aequius
est et relinqui, eas transferunt ad alienos. Inest autem in tali
liberalitate cupiditas plerumque rapiendi et auferendi per iniu-
riam, ut ad largiendum suppetant copiae. Videre etiam licet ple-
rosque non tam natura liberales quadam quam gloria ductos, ut
benefici videantur, facere multa, quae proficisci ab ostentatione
magis quam a voluntate videantur. Talis autem simulatio vanitati
est coniunctior quam aut liberalitati aut honestati. Tertium est 45
propositum, ut in beneficentia delectus esset dignitatis: in quo et
mores eius erunt spectandi, in quem beneficium conferetur, et
animus erga nos et communitas ac societas vitae et ad nostras
utilitates officia ante collata: quae ut concurrant omnia, optabile
est: si minus, plures causae maioresque ponderis plus habebunt.
Quoniam autem vivitur non cum perfectis hominibus planeque 15
sapientibus, sed cum iis, in quibus praeclare agitur si sunt si- 46
mulacra virtutis, etiam hoc intellegendum puto, neminem om-
nino esse neglegendum, in quo aliqua significatio virtutis appa-
reat, colendum autem esse ita quemque maxime, ut quisque ma-

43. Sullae: Sullas Landanweisungen an seine Soldaten und die Belohnung seiner Anhänger durch die Güter der Proscribirten. Caesaris: s. z. II, 8, 27.

Caesaris pecuniarum translatio. Verbindung eines subjectiven und objectiven Genetiv mit demselben Substantivum ist bei Cic. nicht gerade selten, §. 50 si quae naturae principia sunt communitatis. §. 32 contentionis praecepta rhetorum sunt, nulla sermonis. Vgl. z. §. 142.

44. locus, der Theil des zu behandelnden Gegenstandes, wie §. 20 ratio. Vgl. §. 65.

quod qui. quod dient zur Verknüpfung ähnlich wie igitur, ebenso in quod quoniam, quod ubi, quod cum, quodsi; s. z. II, 8, 29.

primum, statt deinde folgt inest autem. §. 46 primum illud est in officio sin erunt merita. Vgl. §. 100.

ra

gloria, Ruhmsucht, wie Tusc. II, 27, 65 neque illum (dolorem) tione aut sapientia tulerunt, sed studio potius et gloria. II §. 23 libertas; vgl. Nägelsbach, lat. St. §. 49, 2.

ab ostentatione magis quam a voluntate, als aus wahrer Gesinnung; ad Attic. VIII, 9, 1 signa conturbantur, quibus voluntas a simulatione distingui posset.

15. 46. praeclare agitur, es steht vortrefflich. Lael. 3, 11 cum illo vero quis neget actum esse praeclare. in quibus ist mit sunt zu verbinden. simulacra virt.: III, 3, 13.

:

xime virtutibus his lenioribus erit ornatus, modestia, temperantia, hac ipsa, de qua multa iam dicta sunt, iustitia. Nam fortis animus et magnus in homine non perfecto nec sapiente ferventior plerumque est, illae virtutes bonum virum videntur potius attin47 gere. Atque haec in moribus. De benevolentia autem, quam quisque habeat erga nos, primum illud est in officio, ut ei plurimum tribuamus, a quo plurimum diligamur, sed benevolentiam non adulescentulorum more ardore quodam amoris, sed stabilitate potius et constantia iudicemus. Sin erunt merita ut non ineunda, sed referenda sit gratia, maior quaedam cura adhibenda est. Nullum enim officium referenda gratia magis necessarium 48 est. Quod si ea, quae utenda acceperis, maiore mensura, si modo possis, iubet reddere Hesiodus, quidnam beneficio provocati facere debemus? an imitari agros fertiles, qui multo plus efferunt quam acceperunt? Etenim si in eos, quos speramus nobis profuturos, non dubitamus officia conferre, quales in eos esse debemus, qui iam profuerunt? Nam cum duo genera liberalitatis sint, unum dandi beneficii, alterum reddendi, demus necne in nostra potestate est: non reddere viro bono non licet, modo id fa49 cere possit sine iniuria. Acceptorum autem beneficiorum sunt delectus habendi, nec dubium quin maximo cuique plurimum debeatur. In quo tamen in primis quo quisque animo, studio, benevolentia fecerit ponderandum est. Multi enim faciunt multa temeritate quadam, sine iudicio vel morbo in omnes vel repentino

virtutibus lenioribus: II, 9, 31 quae pertinent ad mansuetudinem morum ac facilitatem.

48. attingere: §. 18.

de benevolentia, in Anbetracht des Wohlwollens; so steht de ohne grammatische Beziehung auf das Verbum des Satzes häufig, z. B. ad fam. II, 17, 1 de rationibus referendis non erat incommodum te nullam referre.

48. Hesiodus oy. 349 εv μèv μετρεῖσθαι παρὰ γείτονος, εὖ δ ̓ ἀποδοῦναι Αὐτῷ τῷ μέτρῳ καὶ λώτον, αἴ κε δύνηαι· Ὡς ἂν χρηίζων καὶ ἐς ὕστερον ἄρκιον εὕρῃς.

an. Die Frage mit an enthält die Antwort auf die erste Frage; auch hier ist an als zweites Glied einer Doppelfrage anzusehen, deren erstes unterdrückt ist.

sine iniuria, i. e. 'salva fide et pie

tate in proximos'. Heus.

tum

49. vel morbo: Tusc. IV, 10, 24 intellegatur perturbationem iactantibus se opinionibus inconstanter et turbide in motu esse semper, cum autem hic fervor concitatioque animi inveteraverit, et tamquam in venis et medullulis insederit, existit morbus et aegrotatio. So steht hier die dauernde krankhafte Neigung zu einer an Alle ohne Unterschied austheilenden Freigebigkeit der augenblicklichen Laune gegenüber. Nur die interpolirten Hdss. haben das unverständliche modo. in omnes gehört zu morbo incitati, bei dem zweiten Begriffe fehlt das Object und konnte wegbleiben, da aus den Worten repentino motu animi von selbst verständlich ist, dass die an Einzelne ohne

quodam quasi vento impetu animi incitati: quae beneficia aeque magna non sunt habenda atque ea, quae iudicio, considerate constanterque delata sunt. Sed in collocando beneficio et in referenda gratia, si cetera paria sunt, hoc maxime officii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei potissimum opitulari: quod contra fit a plerisque. A quo enim plurimum sperant, etiam si ille iis non eget, tamen ei potissimum inserviunt.

Optime autem societas hominum coniunctioque servabitur, 16 si, ut quisque erit coniunctissimus, ita in eum benignitatis plu- 50 rimum conferetur. Sed quae naturae principia sint communitatis et societatis humanae repetendum videtur altius. Est enim primum, quod cernitur in universi generis humani societate. Eius autem vinculum est ratio et oratio, quae docendo discendo, communicando disceptando iudicando conciliat inter se homines coniungitque naturali quadam societate, neque ulla re longius absumus a natura ferarum, in quibus inesse fortitudinem saepe dicimus, ut in equis, in leonibus, iustitiam, aequitatem, bonitatem non dicimus: sunt enim rationis et orationis expertes. Ac la- 51 tissime quidem patens hominibus inter ipsos, omnibus inter omnes societas haec est: in qua omnium rerum, quas ad communem hominum usum natura genuit, est servanda communitas, ut, quae descripta sunt legibus et iure civili, haec ita teneantur, ut est constitutum: [e quibus ipsis] cetera sic observentur, ut in

Urtheil und Wahl austheilende Freigebigkeit gemeint ist.

iudicio, considerate constanterque, Ablativ und Adverbia durch et verbunden. §. 61 magno animo, fortiter excellenterque. Vgl. §. 27 consulto et cogitata.

16. 50. naturae principia com. : s. z. §. 43.

docendo etc. Die Reihe der Begriffe zerfällt in ein aus 2 und ein aus 3 Nummern bestehendes Glied, was durch die Interpunction angedeutet ist. So gruppirt Cic. stets bei Aufzählungen die einzelnen Begriffe in Glieder von 2 oder 3 Nummern; s. Nägelsb. 1. St. §. 172. d. off. I, 17, 53. 58. 32, 115. 34, 124. 36, 129. II, 10, 37. 23, 83. III, 17, 70 u. häufig.

rationis et orationis. Das sind die Bedingungen der allgemein menschlichen und staatlichen Gemeinschaft

(s. §. 12), auf der die Gerechtigkeit und Freigebigkeit basirt.

51. descripta: describere ist distributione facta assignare singula singulis. §. 21 privatarum possessionum descriptio.

e quibus ipsis stört vollständig die Periode, welche auf dem Gegensatze von quae descripta sunt u. cetera beruht. Dies Relatívum auf quae descripta sunt, haec zu beziehen giebt keinen Sinn, es mit legibus zu verbinden ist, da haec ita ten. unmittelbar vorhergeht, schon grammatisch nicht gut möglich, abgesehen von dem schiefen Ausdrucke, der auch dann entstehen würde. Die zumeist angenommene Aendrung ist constitutum legibus ipsis, das soll heissen: wie es gerade in den Gesetzen angeordnet ist, strict nach der Bestimmung der Gesetze. Dann musste aber der

Graecorum proverbio est: Amicorum esse communia omnia.
Omnia autem communia hominum videntur ea, quae sunt gene-
ris eius, quod ab Ennio positum in una re transferri in permultas
potest:

Homó, qui erranti cómiter monstrát viam,
Qnasi lumen de suo lumine accendát facit:
Nihiló minus ipsi lucet, cum illi accénderit.

Una ex re satis praecipitur, ut, quidquid sine detrimento com52 modari possit, id tribuatur vel ignoto. Ex quo sunt illa communia, non prohibere aqua profluente, pati ab igne ignem capere, si qui velit, consilium fidele deliberanti dare', quae sunt iis utilia, qui accipiunt, danti non molesta. Qua re et his utendum est et semper aliquid ad communem utilitatem adferendum. Sed quoniam copiae parvae singulorum sunt, eorum autem, qui his egeant, infinita est multitudo, vulgaris liberalitas referenda est ad illum Ennii finem: Nihilo minus ipsi lucet, ut facultas sit qua in nostros simus liberales.

17 Gradus autem plures sunt societatis hominum. Ut enim 53 ab illa infinita discedatur, propior est eiusdem gentis, nationis, linguae, qua maxime homines coniunguntur: interius etiam est eiusdem esse civitatis. Multa enim sunt civibus inter se communia: forum fana, porticus viae, leges iura, iudicia suffragia, consuetudines praeterea et familiaritates multisque cum multis res

198

510 Begriff ut verstärkt (ganz so, wie),

nicht legibus ipsis wiederholt wercul den, da eben legibus et iure vorausgegangen ist, und man bei constitutum doch nur an eine Anordnung durch die Gesetze denken kann. Am natürlichsten scheint es in e quibus ipsis nur den Zusatz zu sehen von Jemand, der an dem Asyndeton Anstoss nahm; s. §. 21 e quo si quis sibi plus appetet. Der Gegensatz in proverbio est fordert auf est constitutum statt sit cons. zu schreiben.

Graecorum proverbium: Arist.eth. Nic. VIII, 11 καὶ ἡ παροιμία κοινὰ τὰ φίλων ὀρθῶς.

Homo, qui er. Zu welchem Stücke des Ennius dies Fragment gehört, lässt sich nicht entscheiden. Ribbeck trag. Lat. p. 56 und nach ihm Vahlen Ennii fr. p. 140 rechnen es ohne rechten Grund zum Telephus; vgl. die

Verse des Diphilus III, 15, 55. Das zweite o in homo ist lang gebraucht, wie in unus homo nobis cunctando cet., wenngleich es bei Plautus immer kurz ist.

Una ex re praecipit, an einem Beispiele schreibt er vor. ex steht, insofern aus dem einzelnen Beispiele die allgemeine Vorschrift zu entnehmen ist.

52. et his utendum: sich der Benuzzung der allgemeinen Güter zu enthalten wäre Hochmuth, zu ihrer Vermehrung nichts beitragen Ungerechtigkeit.

vulgaris liberalitas, i. e. quae omníbus gratificatur.

17. 53. gens et natio stehen ganz synonym, Völkerstämme im Gegensatz zum Staat. Meist ist gens der allgemeinere, natio der engere Begriff.

rationesque contractae. Artior vero colligatio est societatis propinquorum: ab illa enim immensa societate humani generis in exiguum angustumque concluditur. Nam cum sit hoc natura 54 commune animantium, ut habeant lubidinem procreandi, prima✨ societas in ipso coniugio est, proxima in liberis, deinde una domus, communia omnia. Id autem est principium urbis et quasi seminarium rei publicae. Sequuntur fratrum coniunctiones, post consobrinorum sobrinorumque, qui cum una domo iam capi non possint, in alias domos tamquam in colonias exeunt. Sequuntur connubia et adfinitates, ex quibus etiam plures propinqui. Quae propagatio et suboles origo est rerum publicarum. Sanguinis autem coniunctio benevolentia devincit homines et caritate. Magnum est enim eadem habere monumenta maiorum, 55 eisdem uti sacris, sepulcra habere communia. Sed omnium so- Will cietatum nulla praestantior est, nulla firmior, quam cum viri f boni moribus similes sunt familiaritate coniuncti. Illud enim honestum, quod saepe dicimus, etiam si in alio cernimus, [tamen] nos movet atque illi, in quo id inesse videtur, amicos facit. Et 56 quamquam omnis virtus nos ad se allicit facitque ut eos diligamus, in quibus ipsa inesse videatur, tamen iustitia et liberalitas id maxime efficit. Nihil autem est amabilius nec copulatius quam morum similitudo bonorum. In quibus enim eadem studia sunt, eaedem voluntates, in iis fit ut aeque quisque altero delectetur ac se ipso, efficiturque id, quod Pythagoras ultimum in amicitia putavit, ut unus fiat ex pluribus. Magna etiam illa communitas

54. deinde una domus, ‘auch darin liegt eine Vereinigung, dass die Wohnung gemeinschaftlich ist.

consobrini eigentlich die Söhne von Schwestern (die Söhne von Brüdern patrueles), dann überhaupt von Geschwistern, sobrini die Kinder der eonsobrini.

origo rer. publ., der Anfang und erste Bildung des Staates, während die Familie sein Keim und Pflanzstätte genannt wird.

55. tamen lässt sich nur nothdürftig erklären in dieser Gedankenverbindung: auch wenn wir es an einem Andern sehen, gefällt es uns dennoch, gleichwol nämlich dass es ein Anderer ist, für den wir doch weniger Interesse haben! Aber dieser Gegensatz ist sehr gesucht und passt

namentlich auf den zweiten Theil des
Nachsatzes atque illi cet. gar nicht.
Es ist daher wahrscheinlich, dass
tamen wie häufig derartige Partikeln
von einem Abschreiber in den Text
gesetzt ist, der etiam mit si, nicht
mit in aliis verband. Anders ist es
I §. 137 etiam si nobis indigna au-
diamus; tamen gravitatem retinere,
wo etiam zwar auch zu indigna ge-
hört, aber der Conditionalsatz an sich
zugleich einen Gegensatz bildet zum
Nachsatz.

56. copulatius muss man verglei-
chen mit den zu Adjectiven von ac-
tiver Bedeutung gewordenen Parti-
cipien consideratus, cautus, circum-
spectus, falsus, tacitus, denn es hat
hier die Bedeutung von copulans.

ut unus fiat cet. Die stoische De

« PoprzedniaDalej »