Obrazy na stronie
PDF
ePub
[ocr errors]

het me remetel hot
mt

C. Marius cum a spe consulatus longe abesset et iam septimum annum post praeturam iaceret neque petiturus umquam consulatum videretur, Q. Metellum, cuius legatus erat, summum virum et civem, cum ab eo, imperatore suo, Romam missus esset, apud populum Romanum criminatus est, 'bellum illum ducere: si se consulem fecissent, brevi tempore aut vivum aut mortuum Iugurtham se in potestatem populi Romani redacturum'. Itaque factus est ille quidem consul, sed a fide iustitiaque discessit, qui optimum et gravissimum eivem, cuius legatus et a quo missus 80 esset, in invidiam falso crimine adduxerit. Ne noster quidem Gratidianus officio viri boni functus est tum, cum praetor esset collegiumque praetorum tribuni plebi adhibuissent, ut res nummaria de communi sententia constitueretur: iactabatur enim temporibus illis nummus sic, ut nemo posset scire quid haberet.

783

Moines. 32 199

Gegners ein, den man im Voraus
abschneiden will (occupatio). enim
appellirt dabei an das Bewusstsein
des Hörers wie das deutsche 'ja'.
Man kann es elliptisch erklären:
'aber, denn dies ist nicht verges-
sen'. S. I, 40, 144. Seyffert Schol.
lat. p. 130.

septimum annum - iaceret. In
der Regel liess man zwischen Prae-
tur und Consulat 3 Jahr verfliessen,
wie das bei Cic. der Fall war; z. II,
18, 59. iacere ist stehender Aus-
druck von solchen, die bei der Be-
werbung nicht beachtet werden.
Vgl. §. 46. ad Quint. fr. III, 2 Mem-
mius, quod Caesaris adventu sperat
se futurum consulem, sed mirum
in modum iacet. pro Mur. 8, 17 qui

iacebant.

Q. Metellus Numidicus, Consul
645 (109); Sall. Iug. 64. Mommsen
II p. 139 f. Den Beinamen Numidi-
cus erhielt er in Folge seines Krie-
ges gegen lugurtha, wenn er den-
selben auch nicht zu einem befrie-
digenden Ende gebracht hatte.
ab eo-
Romam missus est. Nach
Sallust Iug. 64, hatte Metellus den
Marius auf seine Bitten nach Hause
entlassen.

redacturum: Sall. Iug. 64 dimi-
dia exercitus si sibi permitteretur,

II 315

paucis diebus Iugurtham in catenis habiturum, ab imperatore consulto bellum trahi, quod homo inanis et regiae superbiae imperio nimis gauderet.

cuius legatus et a quo missus esset wird wiederholt um die Impietät in der Handlungsweise des Marius mehr hervortreten zu lassen. Es galt schon für eine Verletzung der Pietät, wenn der frühere Unterfeldherr gegen den Imperator vor Gericht Zeugniss ablegte.

80. Ne noster quidem Gratidianus: z. §. 67. noster, d. i., unser Verwandter. Er war Praetor 668 (86), als er dieses Edict veröffentlichte. Consul ist er nicht geworden, doch wurde er in Folge seiner Beliebtheit beim Volke 672 (82) zum zweiten Male zum Praetor gewählt.

iactabatur nummus, der Geldcours schwankte. Aus Plin. XXXIII, 9,46 (igitur ars facta denarios probare tam iucunda plebei lege, ut Mario Gratidiano vicatim totas statuas dicaverit) geht hervor, dass die Schwankung dadurch eingetreten war, dass eine Menge falscher Denare im Umlauf waren. Es galt also den Silbergehalt des Geldes zu prüfen und zu bestimmen.

[ocr errors]

Conscripserunt communiter edictum cum poena atque iudicio constitueruntque, ut omnes simul in Rostra post meridiem escenderent. Et ceteri quidem alius alio, Marius a subselliis in Rostra recta idque, quod communiter compositum fuerat, solus edixit. Et ea res, si quaeris, ei magno honori fuit. Omnibus vicis statuae, ad eas tus, cerei. Quid multa? nemo umquam mul- " titudini fuit carior. Haec sunt quae conturbent in deliberatione 81 non numquam, cum id, in quo violatur aequitas, non ita magnum, illud autem, quod ex eo paritur, permagnum videtur, ut Mario praeripere collegis et tribunis plebi popularem gratiam non ita turpe, consulem ob eam rem fieri, quod sibi tum proposuerat, valde utile videbatur. Sed omnium una regula est, quam tibi cupio esse notissimam, aut illud, quod utile videtur, turpe ne sit aut, si turpe est, ne videatur esse utile. Quid igitur? possumusne aut illum Marium virum bonum iudicare aut hunc? Explica atque excute intellegentiam tuam, ut videas quae sit in ea [species] forma et notio viri boni. Cadit ergo in virum bonum mentiri emolumenti sui causa, criminari, praeripere, fallere? Nihil profecto minus. Est igitur ulla res tanti aut commodum 82 ullum tam expetendum, ut viri boni et splendorem et nomen Lar

cum poena et iudicio, mit Festsetzung der Strafe und des Gerichts, vor dem die Uebertretungen verhandelt werden sollen. Vgl. in Verr. lib. I, 42, 108 Cornelia питтаria, ceterae complures, in quibus non ius aliquod novum constituitur, sed sancitur, ut quod semper malum facinus fuerit eius quaestio ad populum pertineat ex certo tempore.

alius alio sc. se contulerunt.

a subselliis näml. tribunorum, wo die Sache verhandelt war.

statuae: Plin. XXXIV,6,12statuerunt et Romae in omnibus vicis tribus Mario Gratidiano, ut diximus, easdemque subvertere Sullae introitu. Seneca de ira III, 18 M. Mario, cui vicatim statuas populus posuerat, cui ture et vino supplicabat L. Sulla perfringi crura, erui oculos, amputari manus iussit.

81. explica atque excute intellegentiam: z. §. 76. Die platonische

Ansicht von den angebornen Ideen,
welche durch άvάuvnous angefrischt
und klar gemacht werden, liegt der
Redensart zu Grunde; intellegentia
ist der Complex dieser Ideen, wofür
Cic. auch notiones oder intellegen-
tiae sagt.

species, forma et notio. So hat
Cic. sicherlich nicht geschrieben, da
er nie von 3 einzeln stehenden Be-
griffen nur die beiden letzten durch
et oder ac verbindet. Ob aber for-
ma oder species gestrichen werden
muss, lässt sich schwer entscheiden,
da beide häufig zur Uebersetzung
des platonischen εἶδος oder ιδέα
gebraucht werden; Tusc. I, 24, 58
quae idéav appellat ille,nos speciem.
top. 7, 30 in divisione formae sunt,
quas Graeci idéas vocant, nostri -
species appellant, non pessime_id
quidem, sed inutiliter ad mutandos
casus in dicendo.

82. splendorem et nomen ist nicht als ἓν διὰ δυοῖν anzusehen, sondern nomen ist = = gloria,

3.231

amittas? Quid est quod afferre tantum possit utilitas ista quae dicitur, quantum auferre, si boni viri nomen eripuerit, fidem iustitiamque detraxerit? Quid enim interest utrum ex homine se convertat quis in beluam an hominis figura immanitatem gerat beluae?

21 Quid? qui omnia recta et honesta neglegunt, dum modo potentiam consequantur, nonne idem faciunt quod is, qui etiam socerum habere voluit eum, cuius ipse audacia potens esset? Utile ei videbatur plurimum posse alterius invidia. Id quam iniustum in patriam et quam turpe et quam inutile esset non videbat. Ipse autem socer in ore semper Graecos versus de Phoenissis habebat, quos dicam ut potero, incondite fortasse, sed tamen, ut res possit intellegi:

Nam si violandum est ius, regnandi gratia Capitals Violandum est: aliis rebus pietatem colas.

Capitalis Eteocles vel potius Euripides, qui id unum, quod om83 nium sceleratissimum fuerit, exceperit! Quid igitur minuta colligimus, hereditates, mercaturas, venditiones fraudulentas? Ecce tibi, qui rex populi Romani dominusque omnium gentium esse concupiverit idque perfecerit! Hanc cupiditatem si honestam quis esse dicit, amens est. Probat enim legum et libertatis interitum earumque oppressionem taetram et detestabilem gloriosam putat. Qui autem fatetur honestum non esse in ea civitate, quae libera fuerit quaeque esse debeat, regnare, sed ei, qui id facere possit,

82. hominis figura: in ist nicht nöthig. Es ist dies ein Ablativ des begleitenden Umstandes, wie er sich namentlich in Ausdrücken wie pace, periculo, ductu, bona venia etc. findet; s. Madvig §. 257 Anm. 5. 21. is qui: Pompejus, der im J. 695 (59), 47 Jahre alt, die 23 jährige Tochter Caesars heirathete.

plurimum posse alterius invidia. Bei der Aristokratie war Caesar stets der verhassteste unter den Triumvirn, dem darum die den Op-` timaten feindlichen Beschlüsse, wie z. B. die Verbannung Ciceros allein oder zumeist zur Last gelegt wurden. Ob Pompejus wirklich auf dieses Verhasstsein Caesars speculirt hat, muss dahin gestellt bleiben.

quam iniustum turpe - inutile. Die Adjectiva stehen zu ein

ander in dem logischen Verhältnisse des Grundes und der Folge, weil ungerecht, ist es schimpflich u. s. w. et quam inutile fehlt in den Hdss., ist aber nicht zu entbehren, da der Satz gerade das utile ei videbatur widerlegen soll.

de Phoenissis: Euripid. Phoen. 524 εἴπερ γὰρ ἀδικεῖν χρή, TVραννίδος πέρι Κάλλιστον ἀδικεῖν, Τάλλα δ ̓ εὐσεβεῖν χρεών.

83. vel potius Euripides. Mit Unrecht hat man die Stelle corrigiren wollen, weil Euripides nicht wegen einer Verbrecherrolle in einem seiner Stücke strafbar gefunden werden könne. Cic. tadelt ihn, wie dies Aristophanes so oft thut, weil von ihm doch die unmoralische Sentenz ausgeht.

fuerit: II, 24, 84.

[ocr errors]

esse utile, qua hunc obiurgatione aut quo potius convicio a tanto
errore coner avellere? Potest enim, di immortales! cuiquam esse
utile foedissimum et taeterrimum parricidium patriae, quamvis is,
qui se eo obstrinxerit, ab oppressis civibus Parens nominetur?
Honestate igitur dirigenda utilitas est et quidem sic, ut haec duo
verbo inter se discrepare, re unum sonare videantur. Non habeo 84
ad vulgi opinionem quae maior utilitas quam regnandi esse pos-
sit, nihil contra inutilius ei, qui id iniuste consecutus sit, invenio,
cum ad veritatem coepi revocare rationem. Possunt enim cui-
quam esse utiles angores, sollicitudines, diurni et nocturni metus,
vita insidiarum periculorumque plenissima?

Múlti iniqui atque infidèles régno, pauci bénevoli, Argos & Bage inquit Attius. At cui regno? quod a Tantalo et Pelope proditum iure obtinebatur. Nam quanto plures ei regi putas, qui exercitu populi Romani populum ipsum Romanum oppressisset civitatemque non modo liberam, sed etiam gentibus imperantem servire sibi coëgisset? Hunc tu quas conscientiae labes in animo cen- 85 ses habuisse, quae vulnera! Cuius autem vita ipsi potest utilis esse, cum eius vitae ea condicio sit, ut qui illam eripuerit in maxima et gratia futurus sit et gloria? Quod si haec utilia non.

obiurgatio convicium, Scheltwort Schimpfwort.

Parens. Diesen Titel erhielt Caesar nach der Schlacht bei Munda 709 (45), zu Ciceros grossem Schmerze, dessen Stolz es war, dass er diesen Titel allein und zuerst bekommen hatte. Nach Caesars Tode liess Antonius unter seine Statue auf dem Forum die Worte parenti optime merito setzen (ad fam. XII, 3), und das Volk errichtete ihm eine 30 Fuss hohe Marmorsäule mit der Aufschrift parenti patriae; Suet. Caes. 76.

unum sonare, gleichklingen, d. i. gleiche Bedeutung haben; de fin. II, 2, 6 non intellegere interdum quid sonet haec vox voluptatis, id est quae res huic voci subiciatur. Der Tropus unum son. ist hier absichtlich gewählt, weil er dem verbo discrepare entspricht.

nocturni metus: I §. 41.

84. pauci benevoli. Die besten Hdss. haben pauci boni sunt, wo

durch der Vers zerstört wird. Auch
passt boni weder dem Sinne nach
zu dem Gegensatze infideles regno,
noch der Construction nach zu cui
regno. ei regi. Der Sinn verlangt
ein mit dem Dativ zu verbindendes
Adjectiv, also benevoli, was eine
Hds. bietet. Der Vers ist aus At-
tius Atreus entnommen, wie man
aus den Worten a Tantalo et Pelope
proditum schliessen kann. Vgl.I§.97.

Nam. Vollständig lautet diese
Formel der occupatio (s. z. §. 79)
nam、 quid ego dicam de Nam
unterbricht die Reihe der Beispiele
oder Gründe und sondert einen als
wichtiger von den übrigen aus. Es
dient darum häufig als Uebergangs-
partikel; §. 28. 47. 105. II, 13, 47.
Seyffert Schol. lat. P. 31 f.

85. Cuius autem vita cet.: Phil. I, 14, 35 Quem qui beatum fuisse putant, miseri ipsi sunt. Beatus est nemo, qui ea lege vivit, ut non modo impune sed etiam cum summa interfectoris gloria interfici possit.

sunt, quae maxime videntur, quia plena sunt dedecoris ac turpitudinis, satis persuasum esse debet nihil esse utile, quod non honestum sit. We 533m

22 Quamquam id quidem cum saepe alias tum Pyrrhi bello a 86 C. Fabricio consule iterum et a senatu nostro iudicatum est. Cum enim rex Pyrrhus populo Romano bellum ultro intulisset, cumque de imperio certamen esset cum rege generoso ac potente, perfuga ab eo venit in castra Fabricii eique est pollicitus, si praemium sibi proposuisset, se, ut clam venisset, sic clam in Pyrrhi castra rediturum et eum veneno necaturum. Hunc Fabricius reducendum curavit ad Pyrrhum idque eius factum laudatum a senatu est. Atqui si speciem utilitatis opinionemque quaerimus, magnum illud bellum perfuga unus et gravem adversarium imperii sustulisset, sed magnum dedecus et flagitium, quicum laudis 87 certamen fuisset, eum non virtute, sed scelere superatum. Utrum Migitur utilius vel Fabricio, qui talis in hac urbe qualis Aristides Athenis fuit, vel senatui nostro, qui numquam utilitatem a digni3,156 tate seiunxit, armis cum hoste certare an venenis? Si gloriae Wut 2 causa imperium expetendum est, scelus absit, in quo non potest 710 esse gloria: sin ipsae opes expetuntur quoquo modo, non poterunt utiles esse cum infamia. Non igitur utilis illa L. Philippi Q. F. sententia: quas civitates L. Sulla pecunia accepta ex senatus consulto liberavisset, ut eae rursus vectigales essent neque iis pecuniam, quam pro libertate dederant, redderemus. Ei senatus est assensus. Turpe imperio! Piratarum enim melior fides quam senatus. 'At aucta vectigalia, utile igitur.' Quousque aude

[ocr errors]

22. 86. Quamquam id, doch darüber kann eigentlich kein Streit sein, denn u. s. w. ; vgl. II §. 74 Neque tamen.

saepe alias: z. §. 47.

Cum enim rex: vgl. z. I, 13, 40. perfuga. Bei Gellius n. A. III, 7, der aus dem Annalisten Claudius Quadrigarius den Brief anführt, den die römischen Consuln deshalb an Pyrrhus geschrieben haben sollen, wird der Mann Nicias und ein Vertrauter des Pyrrhus genannt; bei Valer. Maxim. IV, 5, 1 Timochares aus Ambracia.

opinionem, die Meinung der Menge; s. §. 11.

87. numquam utilitatem cet. Dies

kann nur der behaupten, wer wie Cicero ebenso bereit ist, das Interesse fremder Nationen, wie der einzelnen Bürger stets dem römischen Staatsinteresse unterzuordnen. Doch muss auch er gleich in dem Folgenden das unehrenhafte Betragen des Senats in einzelnen Fällen eingestehen.

L. Philippi: 1, 30, 108.

liberavisset, näml. tributo. I, 4, 10 liberare agros. Verr. lib. II, 31, 76 liberet Byzantios. Die von Sulla einzelnen Staaten für Geld bewilligte Steuerfreiheit scheint gleich nach dessen Tode aufgehoben zu sein, da sie dem Interesse der Aristokratie widersprach. Mommsen III p. 84.

« PoprzedniaDalej »