Obrazy na stronie
PDF
ePub
[merged small][ocr errors][subsumed]

enim ipsum, utile putare quod turpe sit, calamitosum est. Sed 50 () incidunt, ut supra dixi, saepe causae, cum repugnare utilitas honestati videatur, ut animadvertendum sit repugnetne plane an possit cum honestate coniungi. Eius generis hae sunt quaestiones: Si exempli gratia vir bonus Alexandrea Rhodum magnum frumenti numerum advexerit in Rhodiorum inopia et fame summaque annonae caritate, si idem sciat complures mercatores Alexandrea solvisse navesque in cursu,frumento onustas, petentes Rhodum viderit, dicturusne sit id Rhodiis an silentio suum quam plurimo venditurus? Sapientem et bonum virum fingi- Shenochmus: de eius deliberatione et consultatione quaerimus, qui celaturus Rhodios non sit, si id turpe iudicet, sed dubitet an turpe non sit. In huius modi causis aliud Diogeni Babylonio videri 51. solet, magno et gravi Stoico, aliud Antipatro, discipulo eius, homini acutissimo. Antipatro omnia patefacienda, ut ne quid omnino, quod venditor norit, emptor ignoret, Diogeni venditorem, quatenus iure civili constitutum sit, dicere vitia oportere, cetera sine insidiis agere et, quoniam vendat, velle quam optime ven2stion 4/52

videa

12. 50. causae, cum tur, Fälle, wo es scheinen könnte. Der Conjunctiv ist keineswegs durch cum bedingt. S. I §. 32.

hac sunt quaestiones. Diese und die §. 54. 89. 91 besprochenen Fälle zeigen, wie die Stoiker in ihrer sonst so rigoristischen Moral eine Milderung eintreten zu lassen wussten, die mehr zu den laxen Grundsätzen der Menge passte. Dass Cic. diese Beispiele wahrscheinlich von dem §. 89 erwähnten Hekato entnommen hat, ist in der Einleitung gesagt.

Alexandrea und Rhodus. Diese beiden Orte sind gewählt, weil sie die Hauptplätze für den Getreidehandel waren, der eine für Aegypten, die Kornkammer Italiens und Griechenlands, der andre für Kleinasien.

sapientem. Hier ist nicht der stoische Weise im strengen Sinne gemeint, sondern der tugendhafte Mann.

dubitet an turpe non sit, sich zu der Meinung hinneigt, es sei nicht

[ocr errors]

schimpflich. Eben so nescio an ne-
mini §. 6.

51. Diogenes mit dem Beinamen
Babylonius, weil er aus Seleucia in
Babylonien stammte, war Schüler
und Nachfolger des Chrysipp auf dem
Lehrstuhle zu Athen. Das Wich-
tigste aus seinem Leben ist die be-
kannte Gesandtschaftsreise nach
Rom 598 (156) in Gesellschaft des
Akademikers Karneades und Peripa-
tetikers Kritolaus. Auch §. 98 tritt
er als Vertreter der laxeren Ansicht
dem Antipater entgegen. Der Zu-
satz magnus et gravis Stoicus soll
im Voraus den Verdacht beseitigen,
als ob er in seinem nachgiebigen
Urtheile von unsittlichen Grund-
sätzen geleitet sei.

Antipater aus Tarsus, Schüler und Nachfolger des Diogenes und Lehrer des Panaetius, war ein eifṛiger Gegner der Akademiker, vor deren Dialektik er jedoch solche Furcht hatte, dass er sich mit ihnen in kein mündliches Dispüt einlassen wollte, weshalb er den Spottnamen καλαμοβόας bekam.

[ocr errors]

182

-argumento

DE OFFICIIS

dere. Advexi, exposui, vendo meum non pluris quam ceteri, for52 tasse etiam minoris, cum maior est copia. Cui fit iniuria? Exoritur Antipatri ratio ex altera parte: 'Quid ais? tu, cum hominibus consulere debeas et servire humanae societati, eaque lege natus sis et ea habeas principia naturae, quibus parere et quae sequi debeas, ut utilitas tua communis sit utilitas vicissimque communis utilitas tua sit, celabis homines quid iis adsit commoditatis et copiae?' Respondebit Diogenes fortasse sic: 'Aliud est celare, aliud tacere, neque ego nunc te celo, si tibi non dico quae natura deorum sit, qui sit finis bonorum, quae tibi plus prodessent cognita quam tritici vilitas. Sed non quidquid tibi 53 audire utile est, id mihi dicere necesse est.' - 'Immo vero', in

13

quiet ille, 'necesse est, si quidem meministi esse inter homines natura coniunctam societatem.'- 'Memini' inquiet ille, 'sed num ista societas talis est, ut nihil suum cuiusque sit? Quod si ita est, ne vendendum quidem est quicquam sed donandum.'

Vides in hac tota disceptatione non illud dici: Quamvis hoc turpe sit; tamen, quoniam expedit, faciam; sed ita expedire, *ut turpe non sit; ex altera autem parte, ea rè, quia turpe sit, 54 non esse faciendum. Vendat aedes vir bonus propter aliqua vitia, quae ipse norit, ceteri ignorent; pestilentes sint et habeantur salubres; ignoretur in omnibus cubiculis apparere serpentes, male materiatae sint," ruinosae; sed hoc praeter dominum nemo sciat: quaero, si haec emptoribus venditor non dixerit aedesque vendiderit pluris multo quam se venditurum putarit, num id in55 iuste aut improbe fecerit? 'Ille vero' inquit Antipater. 'Quid est

cum maior est copia, näml. dem Verkäufer, der deshalb seine Waare losschlägt, um nicht damit sitzen zu bleiben. Doch kann man es auch allgemeiner fassen: 'wenn der Markt überfüllt ist'.

52. ratio argumentatio.

principia naturae, die Grundzüge der menschlichen Natur, die I c. 4 aufgezählt werden; vgl. I §. 12 u. §. 153, wo der Trieb nach staatlicher Gemeinschaft als der vorzüglichste hingestellt wird.

mihi dicere necesse est. Der Dativ statt des in dieser Structur gewöhnlicheren Accusativ ist durch den Gegensatz tibi audire utile est veranlasst.

53. Immo vero

[ocr errors][merged small]
[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small]
[ocr errors][merged small][merged small][merged small]

dictum est, ibi fraus

enim aliud erranti viam non monstrare, quod Athenis execrationibus publicis sanctum est, si hoc non est, emptorem pati ruere et per errorem in maximam fraudem incurrere? Plus etiam est quam viam non monstrare: nam est scientem in errorem alterum inducere.' Diogenes contra: 'Num te emere coëgit, qui ne hortatus quidem est? Ille quod non placebat proscripsit,vt tu quod placebat emisti. Quod si qui proscribunt "villam bonam beneque aedificatam," non existimantur fefellisse, etiam cheated. si illa nec bona est nec aedificata ratione, multo minus qui domum non laudarunt. Ubi enim iudicium venditoris quae potest esse? Sin autem non omne prae-mail standum est, quod dictum non est, id praestandum putas? Quid vero est stultius quam venditorem eius rei, quam vendat, vitia narrare? Quid autem tam absurdum quam si domini iussu ita praeco praedicet: "domum pestilentem vendo?" Sic ergo 56 in quibusdam causis dubiis ex altera parte defenditur honestas, ex altera ita de utilitate dicitur, ut id, quod utile videatur, non modo facere honestum sit, sed etiam non facere turpe. Haec est illa, quae videtur utilium fieri cum honestis saepe dissensio. Quae diiudicanda sunt: non enim, ut quaereremus, exposuimus, sed ut explicaremus. Non igitur videtur nec frumentarius ille 57 Rhodios nec hic aedium venditor celare emptores debuisse. Ne

non est: Verr. act. I, 10, 28 quid est quaeso, Metelle, iudicium corrumpere si hoc non est.

execrationibus publicis. Das Gesetz wurde auf Buzyges zurückgeführt, s. Schweighäuser zu Herodot VI, 231 Βουζύγης — ἄλλα δὲ πολλὰ ἀρᾶται καὶ τοῖς μὴ κοινωνοῦσι κατὰ τὸν βίον ὕδατος ἢ πυρὸς ἢ μὴ ὑποφαίνουσιν ὁδὸν πλανωμέvous. Diphil. b. Athen VI p. 238 Αγνοεῖς ἐν ταῖς ἀραῖς Ὅ τι ἐστίν, εἴ τις μὴ φράσει ̓ ὀρθῶς ὁδόν, Ἢ πῦρ ἐναύσει ̓ ἢ διαφθείρει ̓ ὕδωρ etc. Vgl. die Verse des Enhius I, 16, 51.

fraudem, Schaden, wie in der Redensart fraudi esse und sonst häufig.

Ubi iudicium emptoris est cet. Diogenes hält sich an den Buchstaben des Gesetzes. Es ist ein Grund

satz des römischen Rechts, dass keine
Ueberlistung stattfindet, wo der Käu-
fer die Möglichkeit sich selbst zu
überzeugen hat, und ebenso schreibt
ein Gesetz vor: ea, quae commen
dandi causa in condicionibus dicun
tur, si palam appareant, conditorem
non obligant (d. h. verpflichten ihn'
nicht für das Gesagte einzustehen,
praestare) veluti si dicat, servum
speciosum, domum bene aedificatam.

ex altera parte, vom Antipater,'
für den das Nützliche in der unbe-
schränkten Offenheit besteht.

56. non ut quaereremus, d. i. ut inanem quaestionem institueremus. exponere im Gegensatz zu explicare ist kurz andeuten, fast = proponere. Brut. 44, 164 plura etiam dicta quam scripta, quòd ex quibusdam capitibus expositis nec explicatis intellegi licet.

[ocr errors]

14

que enim id est celare quidquid reticeas, sed cum, quod tu scias,
id ignorare emolumenti tui causa velis eos, quorum intersit id
scire. Hoc autem celandi genus quale sit et cuius hominis quis
non videt? Certe non aperti, non simplicis, non ingenui, non
iusti, non viri boni, versuti potius, obscuri, astuti, fallacis, ma-L
litiosi, callidi, veteratoris, vafri. Haec tot et alia plura nonne
inutile est vitiorum subire nomina?
-de confolas **

[ocr errors]

Quod si vituperandi qui reticuerunt, quid de iis existimandum 58 est, qui orationis vanitatem adhibuerunt? C. Canius, eques Romanus, nec infacetus et satis litteratus, cum se Syracusasunt otiandi, ut ipse dicere solebat, non negotiandi causa contulisset, 679 dictitabat se hortulos aliquos emere velle, quo invitare amicos et

[ocr errors]

ubi se oblectare sine interpellatoribus posset. Quod cum percrebruisset, Pythius ei quidam, qui argentariam faceret Syracusis, 783 venales quidem se hortos non habere, sed licere uti Canio, si vellet, ut suis, et simul ad coenam hominem in hortos invitavit in posterum diem. Cum ille promisisset, tum Pythius, qui esset ut argentarius apud omnes ordines gratiosus, piscatores ad se convocavit et ab iis petivit, ut ante suos hortulos postridie Husch piscarentur, dixitque quid eos facere vellet. Ad coenam tempori 234 venit Canius: opipare a Pythio apparatum convivium, cymbarum ante oculos multitudo, pro se quisque quod ceperat adferebat,

57. enim bezieht sich auf den ganzen Complex der folgenden Sätze; s. z. §. 14. Der Grund, den enim einführt, liegt erst in Hoc autem celandi cet.

id est celare quidquid reticeas, eine Attraction für celare est reticere aliquid, quidquid id est.

nonne inutile est. Damit will Cic. nicht das utile zum höchsten Entscheidungsprincip machen, sondern nur zeigen, dass das inhonestum zugleich inutile sei.

14. 58. orationis vanitatem: I, 42, 150 nihil proficiant nisi ad modum mentiantur, nec quicquam turpius vanitate. §. 151 multis sine vanitate impertiens.

nec infacetus. Einen Witz von ihm erzählt Cic. de or. II, 69, 280 cum Scaurus accusaret Rutilium ambitus, cum ipse consul esset factus, ille repulsam tulisset, et in eius tabulis ostenderet litteras A. F. P.

R. idque diceret esse: actum fide
P. Rutili, Rutilius vero: ante fac-
tum post relatum, C. Canius eques
Romanus cum Rufo adesset, neu-
trum illis litteris declarari. Quid
ergo, inquit Scaurus, Aemilius fe-
cit, plectitur Rutilius.

hortulos, d. i. villam. In diesem
Sinne war hortuli stehender Aus-
druck in den 12 Tafeln.

interpellatores, lästige Besucher. qui faceret: qui ist gleich quippe qui, und daher der Conjunctiv gesetzt; 'da er ein Wechsler war, von dem man also wol solches erwarten konnte'.

tempori, rechtzeitig, I, 29, 104. Die Form tempori ist namentlich in der ältern Latinität als Adverbium beständig gebraucht.

pro se quisque, d. i. pro suis viribus, pro sua parte, es wird darum besser mit ceperat verbunden, 'was jeder für seinen Theil gefangen

مواس

[ocr errors]

LIB. III. CAP. 13-15, a place our

[ocr errors]

wh. 185 ante pedes Pythii pisces abiciebantur, Tum Canius: 'Quaeso' 59 inquit, 'quid est hoc, Pythi? tantumne piscium? tantumne cymbarum? Et ille; 'Quid mirum?' inquit, 'hoc loco est, Syracusis quidquid est piscium, hic aquatio, hac villa isti carere non possunt.' Incensus Canius cupiditate contendit a Pythio ut venderet. Gravate ille primo. Quid multa? impetrat. Emit homo cupidus et locuples tanti, quanti Pythius voluit, et emit instructos. ferd Nomina facit, negotium conficit. Invitat Canius postridie familiares suos, venit ipse mature, scalmum nullum videt. Quaerit ex proximo vicino num feriae quaedam piscatorum essent quod eos nullos videret. Nullae quod sciam', ille inquit, 'sed hic piscari nulli solent. Itaque heri mirabar quid accidisset.' Stomachari 60 Canius: sed quid faceret? Nondum enim Aquilius collega et familiaris meus protulerat de dolo malo formulas: in quibus ipsis cum ex eo quaereretur quid esset dolus malus, respondebat, cum esset aliud simulatum, aliud actum. Hoc quidem sane luculente, ut ab homine perito definiendi. Ergo et Pythius et omncs aliud agentes, aliud simulantes perfidi, improbi, malitiosi. Nullum igitur eorum factum potest utile esse, cum sit tot vitiis inqui

natum.

[ocr errors]

Karn Quod si Aquiliana definitio vera est, ex omni vita simula- 15 tio dissimulatioque tollenda est. Ita nec ut emat melius, nec ut 61 vendat, quicquam simulabit aut dissimulabit vir bonus. AtSchult.55 Ruck 141

hatte'; de orat. 1, 18, 82 pro se quisque quod poterat de officio et ratione oratoris disputabat.

59. Gravate ille sc. agit, macht Schwierigkeiten. instructos, mit Zubehör.

nomina facit näml. Pythius. Dass er gemeint ist, geht schon daraus hervor, dass bei dem nächsten Wechsel des Subjects Canius hinzugefügt wird. Hier konnte eine nähere Bezeichnung des Subjects um so eher fehlen, weil man nomina facere nur von dem Gläubiger sagt, welcher den Namen des Schuldners nebst der schuldigen Summe in sein Schuldbuch notirt. Dies war eine Weise des Verkaufs (der sogenannte Literalcontract), welche dieselbe Verbindlichkeit hatte, wie ein gerichtlicher Contract. Der Gegensatz von nomina facere oder scribere ist ac

ceptum ferre oder referre, die Schuld 4
löschen.

cum eos nullos videret: թ. Roscio
Am. §. 128 haec bona nulla re-
dierunt.

60. M.' Aquilius Gallus war Praetor 688 (66), also Ciceros College. Seine formulae de dolo malo waren theils Contractsclauseln, sich gegen Betrug zu schützen, theils Bestimmungen über Restitutionsklagen, wenn bei Verkauf oder ähnlichen Verhältnissen eine Ueberlistung stattgefunden hatte. Namentlich an die letztere Art ist hier gedacht. Aehnliche Bestimmungen enthielt schon die lex Plaetoria; s. z. §. 61 u. I, 10, 32.

in quibus ist mit respondebat zu verbinden. In den Formeln war auch die Definition enthalten.

utile: z. §. 57.

547 4

« PoprzedniaDalej »