Obrazy na stronie
PDF
ePub

ginta annorum possessiones moveri non nimis aequum putabat, propterea quod tam longo spatio multa hereditatibus, multa emptionibus, multa dotibus tenebantur sine iniuria, iudicavit neque illis adimi nec his non satis fieri, quorum illa fuerant, oportere. Cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pe- 82 cunia, Alexandriam se proficisci velle dixit remque integram ad reditum suum iussit esse. Isque celeriter ad Ptolemaeum suum hospitem venit, qui tum regnabat alter post Alexandriam conditam. Cui cum exposuisset patriam se liberare velle causamque docuisset, a rege opulento vir summus facile impetravit, ut grandi pecunia adiuvaretur. Quam cum Sicyonem attulisset, adhibuit sibi in concilium quindecim principes, cum quibus causas cognovit et eorum, qui aliena tenebant, et eorum, qui sua amiserant, perfecitque aestimandis possessionihus, ut persuaderet aliis, ut pecuniam accipere mallent, possessionibus cederent, aliis, ut commodius putarent numerari sibi quod tanti esset quam suum recuperare. Ita perfectum est ut omnes concordia constituta sine querella discederent? O virum magnum dignumque qui in, 83 re publica nostra natus esset! Sic par est agere cum civibus, non, ut bis iam vidimus, hastam in foro ponere et bona civium voci subicere praeconis. At ille Graecus, id quod fuit sapientis et praestantis viri, omnibus consulendum putavit, eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere atque omnes aequitate eadem continere. Habitent gratis

[blocks in formation]

Griechenland geschickt hatte.
83. bis iam vidimus: §. 29.

atque verbindet einen verneinenden Satz mit einem bejahenden, wenn dieser zu dem ersten keinen Gegensatz bildet, sondern eine Erläuterung giebt; Parad. VI, 43 si testamenta amicorum expectas aut ne expectas quidem atque ipse supponis.

Habitent gratis in alieno. Schon im J. 706 (48) brachte der Praetor M. Caelius Rufus ein Gesetz ein, das alle Forderungen aus laufenden Hausmiethen cassirte, drang aber damit nicht durch; ebensowenig im folgenden Jahre der Tribun P. Dolabella (Mommsen III p. 437 f.). Auch Caesar gab auf Kosten der Hausbesitzer den kleinern Miethern auf ein Jahr Miethsfreiheit. Cass. Dio

in alieno? Quid ita? ut, cum ego emerim aedificarim, tucar,
impendam, tu me invito fruare meo? Quid est aliud aliis sua
eripere, aliis dare aliena?

84 Tabulae vero novae quid habent argumenti nisi ut emas mea pecunia fundum; eum tu habeas, ego non habeam pecuniam? 24 Quam ob rem ne sit aes alienum quod rei publicae noceat proaney videndum est, quod multis rationibus caveri potest, non, si fue3/ rit, ut locupletes suum perdant, debitores lucrentur alienum. Nec 413 enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides, quae esse nulla potest, nisi erit necessaria solutio rerum creditarum. Numquam vehementius actum est quam me consule ne 623 solveretur. Armis et castris temptata res est ab omni genere hominum et ordine: quibus ita restiti, ut hoc totum malum de re publica tolleretur. Numquam nec maius aes alienum fuit nec melius nec facilius dissolutum est: fraudandi enim spe sublata solvendi necessitas consecuta est. At vero hic nunc victor, tum

62, 32 καὶ τὸ ἐνοίκιον ὅσον ἐς
πεντακοσίας δραχμὰς ἦν, ἐνιαυ-
τοῦ ἑνὸς ἀφείς. Habitent gratis in
alieno wird also wie der Befehl
Caesars hingestellt, an den sich die
Polemik mit Quid ita? anschliesst.

tuear, im Stande erhalte.

Tabulae novae: tabulae sind die Schuldbücher, tabulae novae also eine Schuldentilgung durch vollständiges Streichen oder Herabsezzen der Schuld.

84. quid habent argumenti, was haben sie für einen Inhalt, Bedeutung, d. i. Zweck.

24. non, si fuerit, ut, d. i. si fuerit, non ita faciendum est, ut, was aus providendum est zu ergänzen ist: Academ. I§. 40 quam ille qavraoíav (näml. appellat) nos visum appellemus licet. Wie weit namentlich in den Briefen bei derartigen Ergänzungen die Freiheit geht, zeigt ad fam. V. 19, 2 si feceris id quod ostendis magnam habebo gratiam, si non feceris ignoscam, et alterum timori (näml. tribuam), alterum mihi te negare non potuisse arbitrabor. S. z. §. 88.

si fuerit: das perfectum coniunctivi zur Angabe möglicher oder

zweifelhafter Fälle statt des coni.
praesentis III, 21, 78 quod omnium
sceleratissimum fuerit.

armis et castris, wie viris equis-
que III, 33, 116. Tusc. III, 11, 25
ex omni contentione velis ut ita di-
cam remisque fugienda.

solvendi necessitas. Catilina versprach seinen Genossen vor Allem Schuldentilgung (Sall. c. 21), und ebenso erklären die Gesandten des Manlius Rex, sie seien durch den Schuldendruck zum Aufstande gebracht (ib. 38). Cicero drohte, als der Aufstand unterdrückt war, er werde die Güter der Schuldner versteigern lassen, wenn sie nicht zahlten; in Cat. II, 9, 18 meo_beneficio tabulae novae proferentur, sed auctionariae.

hic nunc victor, tum quidem victus. Nicht mit Unrecht beschuldigt Cicero Caesar der Theilnahme an der catilinarischen Verschwörung, wenigstens nicht gegen die damals allgemeine Meinung. Um das Jahr 591 (63) musste Caesar wegen seiner eignen Schuldenlast (25 Millionen Sesterzien) eine Schuldentilgung erwünscht sein; als er darauf bezügliche Gesetze gab, als Beherr

1

[ocr errors]

quidem victus quae cogitarat, cum ipsius intererat, ea perfecit, cum eius iam nihil interesset. Tanta in eo peccandi libido fuit, ut hoc ipsum eum delectaret, peccare, etiam si causa non esset. Ab hoc igitur genere largitionis, ut aliis detur, aliis auferatur, aberunt ii, qui rem publicam tuebuntur, in primisque operam dabunt ut iuris et iudiciorum aequitate suum quisque teneat et neque tenuiores propter humilitatem circumveniantur neque locupletibus ad sua vel tenenda vel recuperanda obsit invidia, praeterea quibuscumque rebus vel belli vel domi poterunt rem publicam augeant imperio, agris, vectigalibus. Haec magnorum hominum sunt, haec apud maiores nostros factitata, haec genera officiorum qui persequuntur cum summa utilitate rei publicae magnam ipsi adipiscentur et gratiam et gloriam.

[ocr errors][merged small]

In his autem utilitatum praeceptis Antipater Tyrius, Stoicus, 86 qui Athenis nuper est mortuus, duo praeterita censet esse a Panaetio, valetudinis curationem et pecuniae, quas res a summo philosopho praeteritas arbitror, quod essent faciles: sunt certe utiles. Sed valetudo sustentatur notitia sui corporis et observatione quae res aut prodesse soleant aut obesse et continentia in victu omni atque cultu corporis tuendi causa [praetermittendis voluptatibus], postremo arte eorum, quorum ad scientiam haec

scher des ganzen Reichs, war er natürlich seine Schulden los. Dass Cic. diese Massregeln der reinen Lust an Verbrechen zuschreibt, ist so blind und gehässig wie seine ganze Beurtheilung Caesars. Eine Erleichterung für die Schuldner war damals nöthig, weil in Folge des Kriegs die Güter im Werthe zu sehr gesunken waren. Mommsen III p. 493. nunc victor wird Caesar auch nach seinem Tode genannt; s. z. §. 23.

quae cogitarat. Nach diesen Worten schaltet eine Hds. cum ipsius intererat ein, und der Gegensatz perfecit, cum - interesset lässt einen derartigen Zusatz wünschenswerth erscheinen.

[ocr errors]

86. utilitatum praeceptis: §. 32. Antipater Tyrius lehte als Freund im Hause des jüngern Cato, wie Diodot bei Cicero, Panaetius bei Scipio. Er ist nicht zu verwechseln mit dem älteren Antipater

von Tarsus, der III, 21, 81 erwähnt wird.

duo praeterita: ein sehr unbegründeter Einwurf; denn beides gehört doch, wie Cic. selbst einsieht (Sed toto hoc de genere cet.) nicht in die Ethik und um so weniger hierher, als Panaetius nach seiner Eintheilung (s. Einl. und §. 11 und §. 17) nur zu besprechen hatte, wie wir andre Menschen für unseren Nutzen gewinnen können.

Sed bildet den Uebergang: 'aber wenn es auch leicht ist, ich will es sagen'. Seyffert schol. lat. p. 25; vgl. z. §. 74 neque tamen.

praetermittendis voluptatibus. Der Zusatz fehlt besser. Er ist ohne Verbindungspartikel eingeschoben, stört das Gleichgewicht der einzelnen Satzglieder und ist für den Gedanken überflüssig, denn in 'continentia in victu omni atque cultu' liegt schon ausgesprochen, dass man sich, soweit es die Ge

87 pertinent. Res autem familiaris quaeri debet iis rebus, a quibus abest turpitudo, conservari autem diligentia et parcimonia, eisdem etiam rebus augeri. Has res commodissime Xenophon Socraticus persecutus est in eo libro, qui 'Oeconomicus' inscribitur, quem nos, ista fere aetate cum essemus qua es tu nunc, e Graeco in Latinum convertimus. Sed toto hoc de genere, de quaerenda, de collocanda pecunia, vellem etiam de utenda, commodius a quibusdam optimis viris ad Ianum medium sedentibus quam ab ullis philosophis ulla in schola disputatur. Sunt tamen ea cognoscenda: pertinent enim ad utilitatem, de qua hoc libro disputatum est.

*

*

25 Sed utilitatum comparatio, quoniam hic locus erat quartus, Ss a Panaetio praetermissus, saepe est necessaria. Nam et corporis Rein commoda cum externis et externa cum corporis et ipsa inter se 640 corporis et externa cum externis comparari solent. Cum externis

sundheit nöthig macht, der Vergnü-
gen enthalten soll.

87. ista fere aetate: im 21. Le-
bensjahre.

Sed toto hoc de genere dispu

tatum est. Diesem Satz hat zuerst
Unger mit Recht hier seinen Platz
angewiesen, während er in den
Hdss. am Ende des Buchs vor Reli-
qua deinceps persequemur steht.
Der Satz handelt von dem Erwerbe
des Geldes an sich, gehört also hier-
her, an jener Stelle passt er nicht
in den Zusammenhang und würde
selbst, wollte man pecunia in wei-
terem Sinne fassen, dem vorherge-
henden recte hoc adiunctum esse
quartum cet. widersprechen. Ueber-
dies schliessen sich die Worte
commodius quam ab ullis philoso-
phis ulla in schola disputatur eben-
so genau an commodissime Xeno-
phon Socraticus an, wie am Schlusse
des Buches Reliqua deinceps perse-
quemur an hoc adiunctum esse
quartum genus. Der Abschrei-

ber hatte von einem sed zum andern
abirrend die Worte ausgelassen,
die dann an falscher Stelle wieder
eingefügt wurden.

optimis viris: §. 2.

Der

vellem etiam de utenda. Wunsch mit vellem, dass jene Leute

[blocks in formation]

25. 88. et externa cum corporis. Darin liegt allerdings eine Tautologie mit dem vorhergehenden corporis commoda c. extern., die Cic. nicht gescheut hat, um zwei Beispiele einzuführen, eines, wo die corporis bona, ein anderes, wo die externa den Vorzug erhalten. Das Beispiel selbst dives esse potius cet., dass Reichthum athletischen Körperkräften vorzuziehen sei, hat nichts Anstössiges. Zu dives esse potius, muss man aus malis, wie so oft, velis ergänzen. Mit Unrecht hat man daher die Worte et ext. c. corporis und dives esse viribus streichen wollen. In der Regel rechnen die Stoiker die körperlichen Vorzüge mit unter die äusseren Güter.

Исникот 2. 2.447

corporis hoc modo comparantur, valere ut malis quam dives esse: cum corporis externa hoc modo, dives esse potius quam maximis corporis viribus: ipsa inter se corporis sic, ut bona valetudo voluptati anteponatur, vires celeritati: externorum autem, ut gloria divitiis, vectigalia urbana rusticis. Ex quo genere com- 89 parationis illud est Catonis senis: a quo cum quaereretur,quid maxime in re familiari expediret', respondit: „Bene pascere." ,Quid secundum?,,Satis bene pascere.",Quid tertium?",,Male pascere.",Quid quartum ?“ „Arare." Et cum ille, qui quaesierat, dixisset:,Quid fenerari?' tum Cato:,,Quid hominem, inquit, occidere?" Ex quo et multis aliis intellegi debet utilitatum comparationes fieri solere recteque hoc adiunctum esse quartum exquirendorum officiorum genus. Reliqua deinceps persequemur. 90

externorum autem. Die Construction ist anakoluthisch, indem man aus hoc modo comparantur zu ergänzen hat haec est comparatio. S. z c. 24 z. A.

89. vectigalia urbana, Einnahmen aus vermietheten Häusern, Fabriken oder kaufmännischen Speculationen, wie sie damals auch Leute aus dem vornehmsten Stande offen oder unter der Hand betrieben. S. z. I, 42, 151. Plut. Crass. 2. Nep. Attic. 14 nullos habuit hortos -neque in Italia praeter Arretinum et Nomentanum rusticum praedium

omnisque eius pecuniae reditus constabat in Epiroticis et urbanis possessionibus.

pascere: Viehzucht treiben.

Quid tertium? Male

pascere. Diese Worte fehlen in den Hdss. Sie lassen sich ergänzen aus Colum. 1. VI. praef., wo dasselbe erzählt wird, mit dem Zusatze: ceterum de tam sapiente viro piget dicere, quod eum quidem auctores memorant, eidem quaerenti, quidnam tertium in agricolatione quaestuosum esset, asseverasse, si quis vel male pasceret.

« PoprzedniaDalej »