Obrazy na stronie
PDF
ePub

Quem ad modum officia ducerentur ab honestate, Marce fili, 1 atque ab omni genere virtutis satis explicatum arbitror libro su- 1 periore. Sequitur ut haec officiorum genera persequar, quae pertinent ad vitae cultum et ad earum rerum, quibus utuntur homines, facultatem, ad opes, ad copias: in quo tum quaeri dixi quid utile, quid inutile, tum ex utilibus quid utilius aut quid maxime utile. De quibus dicere adgrediar, si pauca prius de instituto ac de iudicio meo dixero. Quamquam enim libri nostri complures 2 non modo ad legendi, sed etiam ad scribendi studium excitaverus runt, tamen interdum vereor ne quibusdam bonis viris philosophiae nomen sit invisum mirenturque in ea tantum me operae et temporis ponere. Ego autem, quam diu res publica per eos gerebatur, quibus se ipsa commiserat, omnes meas curas cogitationesque in eam conferebam. Cum autem dominatu unius

[blocks in formation]

tum ex utilibus maxime utile fehlt in den meisten Hdss., worin indess noch kein Grund liegt, den ganzen Satz von in quo tum an auszustossen, wie Unger wollte. Der auch sprachlich ganz unbedenkliche Zusatz giebt die beiden Haupttheile des Buchs an, die von c. 3-24 und c. 25 besprochen werden. De quibus bezieht sich dem Gedanken nach auf officiorum genera.

de instituto ac iudicio, über mein Unternehmen und die Ansicht, der ich folge. iudicium bezieht sich auf die Rechtfertigung des akademischen Standpunktes §. 7f. Nägelsb.

lat. St. p. 29 übersetzt,Wahl des
Stoffes'.

2. Das Proömium, worin Cic.
seine philosophischen Studien nach
dem Untergange der Republik (§. 1
-6) und seine Methode (§. 7f.)
rechtfertigt, stimmt dem Gedanken
nach ganz überein mit dem zum er-
Isten Buche de nat. deor. Ad Attic.
16. 6 sagt Cic. habeo volumen pro-
oemiorum. Ex eo eligere soleo,
cum aliquod σύγγραμμα institui.

ad scribendi: de nat. deor. I, 4, 8 eoque me minus instituti mei poenitet, quod facile intellego quam multorum non modo discendi sed etiam scribendi studia commoverim. boni viri: I, 7, 20.

philosophiae nomen: III, 28, 101.

3721

Balis

Leg 292

omnia tenerentur neque esset usquam consilio aut auctoritati locus, socios denique tuendae rei publicae, summos viros, amisissem, nec me angoribus dedidi, quibus essem confectus, nisi iis restitissem, nec rursum indignis homine docto voluptatibus. 3 Atque utinam res publica stetisset quo coeperat statu nec in homines non tam commutandarum quam evertendarum rerum cupidos incidisset! Primum enim, ut stante re publica facere solebamus, in agendo plus quam in scribendo operae poneremus, deinde ipsis scriptis non ea, qnae nunc, sed actiones nostras mandaremus, ut saepe fecimus. Cum autem res publica, in qua omnis 4 mea cura, cogitatio, opera poni solebat, nulla esset omnino, illae scilicet litterae conticuerunt forenses et senatoriae. Nihil agere autem cum animus non posset, in his studiis ab initio versatus aetatis existimavi honestissime molestias posse deponi, si me ad philosophiam rettulissem. Cui cum multum adulescens discendi causa temporis tribuissem, postea quam honoribus inservire coepi meque totum rei publicae tradidi, tantum erat philosophiae loci, quantum superfuerat amicorum et rei publicae tempori. Id autem

socios amisissem: ad fam. IV, 13 careo cum familiarissimis multis, quos aut mors eripuit nobis aut distraxit fuga, tum omnibus amicis, quorum benevolentiam quondam conciliarat per me quondam defensa res publica. Damit meint er Q. Catulus, C. Piso, die beiden Luculli, Pompejus, P. Servilius und Andre, die Phil. II, 5, 12 aufgezählt werden.

angoribus: über den Plural z. I, 13, 41.

rursum, andrerseits; de or. I, 24, 100 nec rursum eam totam repudiaret.

3. quo coeperat statu: nämlich unmittelbar nach Caesars Ermordung. Auf das damals wieder erwachende Staatsleben bezieht sich auch de divin. II, 2, 7 nunc quoniam de republica consuli coepti sumus, tribuenda est opera rei publicae vel omnis potius in ea cogitatio et cura ponenda. Unter homines cupidi sind Antonius und sein Anhang gemeint.

actiones, die öffentlichen Reden, wie schon das folgende litterae fo

renses et senatoriac zeigt, das sind die aufgezeichneten Reden vor dem Volke und Senate.

scilicet conticuerunt. Mit Resignation: sie mussten freilich ver

stummen.

4. ab initio: s. z. I, 44, 155.

con

quantum superfuerat - amicorum tempori: de div. II, 2, 7 tribuenda est opera rei publicae, tantum huic studio relinquendum, quantum vacabit a publico officio et munere. in Caecil. 13, 40 omne tempus, quod mihi ab amicorum negotüis datur, in hic studiis sumam. tempus amicorum ist tempus, quod amicis debetur. Die guten Hdss. hahen temporis. Dieser Genetiv müsste von quantum abhängen, was keinen Sinn giebt (so viel Zeit für die Freunde mir übrig blieb, verwandte ich auf die Wissenschaft); man müsste denn aus temporis den zu superfuerat gehörigen Dativ, von dem amicorum abhinge, ergänzen, doch das ist bei dieser Wortstellung unmöglich. locus und tempus geben hier ganz synonyme Wendungen, aber aller

omne consumebatur in legendo, scribendi otium non erat. Ma- 2 ximis igitur in malis hoc tamen boni adsecuti videmur, ut ea lit- 5 teris mandaremus, quae nec erant satis nota nostris et erant cognitione dignissima. Quid enim est, per deos, optabilius sapientia, quid praestantius, quid homini melius, quid homine dignius? Hanc igitur qui expetunt philosophi nominantur, nec quicquam aliud est philosophia, si interpretari velis, praeter studium sapientiae. Sapientia autem est, ut a veteribus philosophis definitum est, rerum divinarum et humanarum causarumque, quibus eae res continentur, scientia, cuius studium qui vituperat haud sane intellego quidnam sit quod laudandum putet. Nam sive oblectatio quaeritur animi requiesque curarum, quae 6 conferri cum eorum studiis potest, qui semper aliquid anquirunt quod spectet et valeat ad bene beateque vivendum? sive ratio constantiae virtutisque ducitur, aut haec ars est aut nulla omnino, per quam eas adsequamur. Nullum dicere maximarum rerum artem esse, cum minimarum sine arte nulla sit, hominum est parum considerate loquentium atque in maximis rebus errantium. Si autem est aliqua disciplina virtutis, ubi ea quaeretur, cum ab hoc discendi genere discesseris? Sed haec, cum ad philosophiam cohortamur, accuratius disputari solent, quod alio quodam libro fecimus. Hoc autem tempore tantum nobis declarandum

dings passt zu id autem consumebatur nur der Begriff tempus.

superfuerat, übrig geblieben war. Das Plusquamperfectum wie Sallust. Iug. 26, 3 omnes puberes Numidas et negotiatores promiscue, uti quisque obviam fuerat (entgegen gekommen war), interfecit. Cic. ad Quint. fr. II, 6, 2 Lucceium convenire non potueram, quia abfuerat (sich entfernt hatte).

2. 5. Sapientia autem est: I, 43, 153. Tusc. IV, 26, 57 sapientiam esse dico rerum divinarum et humanarum scientiam cognitionemque, quae cuiusque rei causa sit. Dass in dieser Definition gleich die Dreitheilung der Philosophie in Dialektik, Physik, Ethik angedeutet sei, hat man nicht anzunehmen, wie Seneca ep. XV, 1, 5 zeigt: quidam ita (finierunt) sapientia est nosse divina et humana et horum causas. Supervacanea mihi videtur haec

[blocks in formation]

fuit, cur orbati rei publicae muneribus ad hoc nos studium potissimum contulissemus.

7 Occurritur autem nobis et quidem a doctis et eruditis quaerentibus satisne constanter facere videamur, qui, cum percipi nihil posse dicamus, tamen et aliis de rebus disserere soleamus et hoc ipso tempore praecepta officii persequamur. Quibus vellem satis cognita esset nostra sententia! Non enim sumus ii, quorum vagetur animus errore nec habeat umquam quid sequatur. Quae enim esset ista mens vel quae vita potius non modo disputandi, sed etiam vivendi ratione 8 sublata? Nos autem, ut ceteri alia certa, alia incerta esse dicunt, sic ab his dissentientes alia probabilia, contra alia dicimus. Quid est igitur quod me impediat ea, quae probabilia mihi videantur, sequi, quae contra, improbare atque adfirmandi arrogantiam vitantem fugere temeritatem, quae a sapientia dissidet plurimum? Contra autem omnia disputatur a nostris, quod hoc ipsum probabile elucere non posset nisi ex utraque parte causarum esset facta contentio. Sed haec explanata sunt in Academicis nostris satis, ut arbitror, diligenter. Tibi autem, mi Cicero, quamquam

dium eo libro qui est inscriptus Hortensius. Diese von den Alten sehr gelobte Schrift ist bekanntlich verloren gegangen. Sie führte ihren Namen, von dem Redner Hortensius (III, 18, 73), dem sie gewidmet war.

7. Occurritur autem nobis: s. über diesen Einwand die Einl. percipere ist stehender Ausdruck für, bestimmt erkennen'. perceptio, comprehensio, zatáhnis, das über allen Zweifel erhabene Erkennen. disserere ist hier nicht putare (III, 3, 11), sondern eine bestimmte Meinung vortragen'.

dis

vagetur animus errore: der Gegensatz ist habere, quid sequatur, ein Princip haben, was in dem Folgenden durch ratio vivendi ausgedrückt wird. error ist darum nicht Irrthum, sondern Ungewissheit, Unbestimmtheit. Ueber das Princip de fin. V, 5, 15 summum bonum si ignoretur vivendi rationem ignorari necesse est, ex quo tantus error (Schwanken) consequitur, ut quem in portum se recipiat scire non pos

sit. Cognitis autem rerum finibus inventa vitae via est.

mens, eigentlich die Denkkraft, hier wie ratio die Denkweise. probabilia. S. Einleit.

contra alia. So sagt Cie. häufig, wo er ein den Gegensatz ausdrückendes Wort nicht hat oder vermeiden will; de or. II, 81, 330 ad summam totius causae pertinet, caute an contra demonstratares sit. de fin. III, 15, 50.

8. temeritatem: Acad. II, 21, 68 cum tam vitiosum esse constet, assentiri quicquam aut falsum aut incognitum, sustinenda est potius omnis assensio, ne praecipitet, si temere processerit. Ita enim finituma sunt vera falsis ut tam praecipitem in locum non debeat se sapiens committere.

posset. Die Hdss. haben meist possit, aber Cic. konnte nur sagen potest oder das regelmässige posset; für den Conjunctiv des Präsens ist kein Grund vorhanden.

in Academicis: Academ. II c. 20 ff., wo Cic. die Lehre der Akademiker vertheidigt.

« PoprzedniaDalej »