Obrazy na stronie
PDF
ePub

qua continetur deorum et hominum communitas et societas inter ipsos. Ea si maxima est, ut est, certe necesse est, quod a communitate ducatur officium, id esse maximum. Etenim cognitio contemplatioque naturae manca quodam modo atque incohata sit, si nulla actio rerum consequatur. Ea autem actio in hominum commodis tuendis maxime cernitur: pertinet igitur ad societatem generis humani: ergo haec cognitioni anteponenda est. Atque id optimus quisque re ipsa ostendit et iudicat. Quis enim 154 est tam cupidus in perspicienda cognoscendaque rerum natura, ut, si ei tractanti contemplantique res cognitione dignissimas subito sit allatum periculum discrimenque patriae, cui subvenire opitularique possit, non illa omnia relinquat atque abiciat, etiam si dinumerare se stellas aut metiri mundi magnitudinem posse arbitretur? Atque hoc idem in parentis, in amici re aut periculo fecerit. Quibus rebus intellegitur studiis officiisque scientiae prae- 155 ponenda esse officia iustitiae, quae pertinent ad hominum caritatem, qua nihil homini esse debet antiquius. Atque illi, quorum 44 studia vitaque omnis in rerum cognitione versata est, tamen ab augendis hominum utilitatibus et commodis non recesserunt. Nam et erudiverunt multos, quo meliores cives utilioresque rebus suis publicis essent, ut Thebanum Epaminondam Lysis Py

in qua continetur, die sich beschäftigt mit. Die Götter sind den Stoikern ebenso ein Glied des Weltganzen wie die Menschen. S. Einl. u. z. §. 20; de fin. III, 19, 64 mundum autem censent regi numine deorum, eumque esse quasi communem urbem et civitatem hominum et deorum et unumquemque nostrum eius mundi esse partem.

Ea si maxima est, d. i. sapientia si princeps virtutum est. Die höchste Tugend ist die Weisheit, ihr Object die Gemeinschaft der Götter u. Menschen. Darum muss auch die von der Weisheit abgeleitete, d. h. die auf ihr Object bezügliche Pflicht, die höchste sein.

Etenim, ferner. Es leitet hier nicht die Begründung des unmittelbar vorhergehenden ein, sondern bildet den Uebergang zu etwas Neuem, vgl. Madvig zu de fin. 1, 1, 3. Und zwar wird hier der dritte Grund angegeben, nämlich dass das Wissen ohne

das Handeln unvollständig sei. Auf dasselbe Argument kommt Cic. §. 157 noch einmal zurück und begründet es weiter.

incohata, d. i. unfertig; de or.
I, 2, 4 quae pueris aut adulescenti-

bus nobis ex commentariis nostris
incohata et rudia exciderunt.
consequatur: §. 117.

154. cupidus in perspicienda:
intentus, occupatus, begierig bei der
Erforschung.

caritatem. Die besten Hdss. haben utilitatem, was nicht angeht, da die Stoiker die Pflichten der Gerechtigkeit nicht vom Nutzen herleiten; caritatem bestätigt de fin. V, 23, 65 nihil est tam illustre, quam coniunctio inter homines hominum

[ocr errors][merged small]

thagoreus, Syracusium Dionem Plato multique multos, nosque ipsi, quidquid ad rem publicam attulimus, si modo aliquid attulimus, a doctoribus atque doctrina instructi ad eam et ornati ac156 cessimus. Neque solum vivi atque praesentes studiosos discendi erudiunt atque docent, sed hoc idem etiam post mortem monumentis litterarum adsequuntur. Nec enim locus ullus est praetermissus ab iis, qui ad leges, qui ad mores, qui ad disciplinam rei publicae pertineret, ut otium suum ad nostrum negotium contulisse videantur. Ita illi ipsi doctrinae studiis et sapientiae dediti ad hominum utilitatem suam prudentiam intellegentiamque potissimum conferunt. Ob eam etiam causam eloqui copiose, modo prudenter, melius est quam vel acutissime sine eloquentia cogitare, quod cogitatio in se ipsa vertitur, eloquentia complecti157 tur eos, quibuscum communitate iuncti sumus. Atque ut apium examina non fingendorum favorum causa congregantur, sed, cum congregabilia natura sint, fingunt favos, sic homines ac multo etiam magis natura congregati adhibent agendi cogitandique sollertiam. Itaque, nisi ea virtus, quae constat ex hominibus tuendis, id est, ex societate generis humani, attingat cognitionem rerum, solivaga cognitio et ieiuna videatur, itemque magnitudo animi, remota a communitate coniunctioneque humana, feritas

thagoreer in Unteritalien rettete er sich von seiner Vaterstadt Tarent nach Theben, wo er auch starb. Es werden ihm Schriften über pythagoras und seine Lehre beigelegt.

Syracusius: die griechische aber auch im Lateinischen nicht selten gebrauchte Adjectivform.

Dio, der Oheim des jüngeren Dionys, dessen Herrschaft er später stürzte, hing zuerst der pythagoreischen Philosophie an, aber als Plato 389 v. Chr. nach Syrakus kam, folgte er ihm und war ein treuer Anhänger seiner Lehre bis zum Ende seines vielfach bewegten Lebens (353 v. Chr.).

nos

nosque ipsi: de nat. deor. I, 3, 6

cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur, quod et orationes declarant refertae philosophorum sententiis et doctissimorum hominum familiaritates, quibus semper domus nostra floruit, et principes illi Antiochus, Philo, Dio

[blocks in formation]

sit quaedam et immanitas. Ita fit ut vincat cognitionis studium consociatio hominum atque communitas. Nec verum est quod 158 dicitur a quibusdam, propter necessitatem vitae, quod ea, quae natura desideraret, consequi sine aliis atque efficere non possemus, idcirco initam esse cum hominibus communitatem et societatem. Quod si omnia nobis, quae ad victum cultumque pertinent, quasi virgula divina, ut aiunt, suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio negotiis omnibus omissis totum se in cognitione et scientia collocaret. Non est ita. Nam et solitudinem fugeret et socium studii quaereret, tum docere, tum discere vellet, tum audire, tum dicere. Ergo omne officium, quod ad coniunctionem hominum et ad societatem tuendam valet, anteponendum est illi officio, quod cognitione et scientia continetur.

Illud forsitan quaerendum sit, num haec communitas, quae 45 maxime est apta naturae, sit etiam moderationi modestiaeque 159 semper anteponenda. Non placet. Sunt enim quaedam partim ita foeda, partim ita flagitiosa, ut ea ne conservandae quidem patriae causa sapiens facturus sit. Ea Posidonius collegit permulta, sed ita taetra quaedam, ita obscoena, ut dictu quoque videantur turpia. Haec igitur non suscipiet rei publicae causa, ne res publica quidem pro se suscipi volet. Sed hoc commodius se res habet, quod non potest accidere tempus, ut intersit rei publicae quicquam illorum facere sapientem. Quare hoc quidem effectum 160 sit, in officiis deligendis id genus officiorum excellere, quod teneatur hominum societate. Etenim cognitionem prudentiamque

tere Ausführung ist nicht nöthig, da schon §. 62 gezeigt ist, dass Hochsinn ohne Gerechtigkeit nicht existiren kann.

das

158. a quibusdam. Gemeint sind die Epikureer, die behaupteten, Bedürfniss gegenseitiger Sicherung und der Ruhe beim Genuss habe die Menschen zur Staatenbildung bewogen. S. die Beschreibung bei Lucr. V, 1107. Aehnlich, jedoch von einem idealern Gesichtspunkte, sagt auch Plato rep. II p. 369 B yiyvεtαi τοίνυν πόλις, ὡς ἐγᾦμαι, ἐπειδὴ τυγχάνει ἡμῶν ἕκαστος οὐκ αὐ τάρκης ἀλλὰ πολλῶν ἐνδεής.

virgula divina, Anspielung auf den Stab des Hermes (ὄλβου καὶ πλού TOU daßdos, hymn. in Merc. 529) oder ähnliche Stäbe, durch welche

Gottheiten wie Circe Verwandlun-
gen hervorbringen.

45. 159. foedus ist, was einen hässlichen, widerwärtigen Eindruck macht, flagitiosus, verbrecherisch. taeter und obscoenus unterscheiden sich wie unmoralisch und unanständig. Ein Beispiel von einem solchen Conflict zwischen den Forderungen der Vaterlandsliebe und des Anstandes wird III, 24, 93 angegeben.

Posidonius: s. Einl.

Etenim. Cic. kommt schliesslich nochmals auf den zu Anfang behandelten Hauptgegenstand zurück, indem er das vorzüglichste Argument wiederholt. cognitionem sequitur considerata actio heisst,die Ueberlegung hat die Handlung zur Folge

sequitur considerata actio. Ita fit ut agere considerate pluris sit quam cogitare prudenter. Atque haec quidem hactenus. Patefactus enim locus est ipse, ut non difficile sit in exquirendo officio quid cuique sit praeponendum videre. In ipsa autem communitate sunt gradus officiorum, ex quibus quid cuique praestet intellegi possit, ut prima diis immortalibus, secunda patriae, tertia 161 parentibus, deinceps gradatim reliquis debeantur. Quibus ex rebus breviter disputatis intellegi potest non solum id homines solere dubitare, honestumne an turpe sit, sed etiam duobus propositis honestis utrum honestius sit. Hic locus a Panaetio est, ut supra dixi, praetermissus. Sed iam ad reliqua pergamus.

und zum Zweck'. Es ist also etwa dasselbe, wie oben cognitio contemplatioque naturae manca quodam modo et incohata, si nulla actio rerum considerata consequatur.

locus: Quint. V, 10, 20 Locos appello sedes argumentorum, in quibus latent et ex quibus sunt petenda. Cic. top. 2, 6 Cum pervestigare argumentum aliquod volumus, locosnosse debemus, sic enim ab Aristotele appellatae sunt hae

quasi sedes, e quibus argumenta petuntur. Wenn wir also locus hier Princip übersetzen, so ist das nicht

ganz genau.

gradus officiorum. Ausführliches über diese Stufenleiter der Verpflichtungen findet sich c. 17. Hier war die nochmalige Erwähnung überflüssig.

ut supra diximus: §. 10 und 152. Ausserdem dasselbe II, 25, 88.

M. TULLII CICERONIS

DE OFFICIIS AD MARCUM FILIUM

LIBER SECUNDUS.

« PoprzedniaDalej »