Postulare unionem a Graecis, Moscoviticis, Ruthenis idem esse fabulatur ac poscere exstirpationem illorum nationalitatis et characteris individualis. Ad historiam reformationis in Polonia spectant insuper nuper editi libri:

J. Warmiński, Andrzej Samuel i Jan Seklucyan. Poznań 1906. XVI + 550.

Opus canonici Warmiński mense Maio 1907 ab Academia Scientiarum Cracoviae praemio dignum est iudicatum ut optima monographia historica, edita anno 1906.

Tad. Troskolański, Dzieje reformacyi polskiej w latach 1556-1560. (De reformatione in Polonia ab a. 1556-1560) Pars I. 80. pag. 184.

Opus hoc alterum tomum constituit libri „Andrzej Radwan Zebrzydowski, biskup włocławski i krakowski 1496-1560." Leopoli 1905.

Libri recentiores Polonici:

M.

Ks. Jan Urban, Sw. Józafat Kuncewicz. Kraków 1906. 80 pag. 279.

Ks. J. Charszewski, Dyalog polemiczny o tolerancyi religijnej. (Dialogus polemicus de tolerantia religiosa) Warszawa 1906. 8° pag. 55.

Czesław O. Bogdalski, Misye w królestwie Polskiem w r. 1906. (Missiones habitae a Patribus O. Fr. M. provinciae Galicianae in regno Poloniae anno 1906.) Kraków 1907. 8° pag. 101.

Ks. Dr. Górka, Cześć Maryi. O pobudkach i środkach nabożeństwa do N. M. P. (De motivis et mediis devotionis B. M. V.) Tarnów, 1907. 8°. IV + 479 pag.

Al. Jelski, Dzieje dyecezyi Mińskiej w zarysie. (Conspectus historiae dioecesis Minskiensis) Mińsk 1907. 8°. pag. 26.

Ks. W. Miś, Czy małżeństwo jest nierozerwalne? (Estne matrimonium indissolubile?) Stanisławów 1907. 89. pag. 75.

Ks. P. Semeneńko C. R, Credo. Chrześcijańskie prawdy wiary (Veritates catholicae fidei). Kraków 1907. 8°. pag. 285.

Ks. A. Pleszczyński, Dzieje Akademii duchownej Rzymsko-katolickiej Warszawskiej. (Historia Academiae religiosae Romano-catholicae Varsoviensis) Warszawa 1907. 8o. pag. 253 + LV.

.

RUSSICA.

E. Golubinskij. „Къ нашей полемикѣ съ старообрядцами. (K našej polemikě s staroobrjadcami). Изданіе второе, исиравленное и донолненное. (Ad certamina nostra cum veteroritualistis). Mosc. 1905. pp. 260, 170 R.

Russi praesertim primis decenniis saec. XVII in ritibus a Graecis paulum differebant librosque liturgicos habebant non in omnibus.

cum Graecorum libris concordantes. Quam rituum discrepantiam cum Nicon, patriarcha post Josephum factus, tollere decrevisset, causa novae sectae (eтарообря,ы, qui sequuntur veteres ritus - ab aliis parкольнники, schismatici nominati) exstitit. Quod Niconis opas sectaeque originem alii aliter explicant. Mutatis nunc rerum et temporis circumstantiis Golubinskij articulos, quos in variis commentariis periodicis, praesertim in Moscoviensi Bogoslovskij Věstník (anno 1892) de hac quaestione scripserat, in unum collegit et separato libro iam secunda vice edidit. Finis, quem auctor hoc libro prosequitur, hic est: a) argumentationes, quas polemici contra staroobrjadey faciunt, partim corrigere ) eis novam lucem affundere; 7) de differentiis inter orthodoxos et sectae asseclas indicare; ) auctorem a conniventiae erga schisma obiectione liberare.

Liber in duas dispescitur partes. In prima parte (p. 1-152) de quaestionibus generalibus; in secunda (p. 153-238) de specialibus sectae ab orthodoxis differentiis sermo est. In priore parte praeprimis de separatione ab orthodoxis Niconis tempore facta et de causis huins divulsionis disseritur. Qua in quaestione auctor diversam a multis polemicis tenet sententiam. Opinionem eorum, qui huius sectae originem a privata quorundam contra patr. Niconem animi abalienatione derivant (cf. p. 81 sq.), futilem esse firmis argumentis ostendit (p. 76 sqq) suamque multis rationibus innixam proponit. Secundum ipsum res ita sese habuit:

Russi simul cum fide etiam ritus officiumque divinum a Graecis acceperunt. Tunc autem temporis, cum Russi a Graecis in rebus divinis initiati sunt, ritus nondum evoluti erant magnaque diversitas in ritibus librisque liturgicis vigebat. Temporis vero successu cum episcopi Graeci maiorem urgebant unitatem, tum in libris liturgicis praesertim post artis typographicae inventionem maior uniformitas inducebatur. Russi vero quia erant imperitia et ignorantia detenti, ritus cum fidei dogmatibus identificantes, ultro Graecos recentiores de haeresi accusabant ritusque uniformitatem hac de causa ab iis accipere recusabant (cf. p. 3 sqq., 13 sqq., 25 sqq. 145 sqq.). Russi autem (intellige Moscovienses, cf. p. 34 sqq.), ut ita de posterioribus Graecis indicarent, sequentibus rationibus adducti sunt: a) ignorantia, qua ritus cum dogmatibus identificabant;

B) factis quibusdam historicis, quae suo arbitrio explicabant. Erant autem haec facta, quae ipsos in hac persuasione retinebant et firmabant: interitus Constantinopolis, synodus Florentina, impressio librorum liturgicorum Venetiis apud catholicos facta (p. 15 sqq.). Immo ex devotionis externae apud Graecos defectu vel moderatione Russi fidem ipsam apud Graecos oppressam esse concludebant (p. 14).

Golubinskij ostendit hanc ratiocinationem hancque ad facta historica appellationem nullam vim habere. Etenim quod synodum Florentinam attinet, Graeci exceptis iis, qui synodo intererant, synodi decreta dogmatica recipere recusarunt, in rebus autem ritualibus synodus Graecis plenam libertatem reliquerat (p. 110 sqq.). Idem de rebus liturgicis dicendum est. Quia „вообще творенія восточныхъ отцевъ изданы западными учеными вполнѣ добросовѣетно и такъ хорошо,

какъ самимъ грекамъ, а равно и намъ русскимъ, никогда бы ихъ не издать, такъ что отъ грековъ и отъ насъ русскихъ они заслуживають величайшей благодарности.“ (Opera orientalium patrum ab occidentalibus universim tam bene et critice edita sunt, quam a Graecis atque etiam a Russis edi nullo modo potuerint) (p. 121). Et alio loco: Что греки долгое время печатали свои богослужебныя книги въ Венеціи, это совершенная правда; но чтобы венеціанскіе латинскіе типографщики, печатавшіе для нихъ книги, повреждали послѣднія во время печатанія и вносили въ нихъ свои латинскія ереси и погрѣшенія, это совершенная неправда.“ (Latinos typographos, qui Venetiis pro Graecis libros imprimebant, impressionis tempore libros vel corrupisse vel opiniones Latinorum in eos induxisse, falsissimum est) (p. 123).

L

Quam Russorum opinionem, qua Graecos quasi haereticos esse existimabant, communem fuisse, multa argumenta comprobant (p. 83 sqq). Tamen in veris haereticis Graecos, licet eos fidei orthodoxae depravatores iudicaverint non numerabant (p. 101 sqq.).

Sectae igitur origo inde ortum suum ducit, quod, cum patr. Nicon ritus librosque liturgicos iuxta recentiorum Graecorum exemplaria ad uniformitatem iam redacta corrigere iussisset, multi homines, qui Graecos falso fidei depravatores declarare non desistebant, contra Niconis decreta insurgentes, schismatis patres effecti sunt (cf. 13 sq., 92 sq., 107 sqq.).

At quomodo maior Russorum pars eaque sanior suam de Graecis ut haereticis opinionem mutavit? Patr. Nicone praeeunte id factum est; is enim, cum a patr. Hierosol. Paisio (p. 28 sqq.) et a metropolis Kioviensis (quae hac opinione infecta non erat) professoribus, respective ab Epiphanio Slovineckij, librorum liturgicorum interprete, quos imperator ad docendum in Academiam Moscoviensem invitaverat (p. 34 sqq.), de eiusdem opinionis falsitate ipse edoctus esset, huic fortiter restitit eamque omnibus viribus debellavit.

Licet autem Russi vel potius Nicon iniuriosam suam in Graecos opinionem deposuerint, ritus tamen dogmatibus annumerare non destiterunt (p. 58 sqq.); quae opinio etiam hoc tempore, licet minore ambitu, suam exercet vim. Eam autem de Graecis persuasionem fuisse iniustam, tum ex ritus notione, tum ex rituum apud Graecos evolutione, manifeste patet. Russi enim eo tempore, cum apud Graecos et rituum diversitas vigeret, unam ritus ab ipsis formam acceperant. Cum vero Graeci postea ritus ad unitatem redegissent, eo ipso diversitatem a Russis in ritibus induxerunt. Russi vero ob suam de Graecis opinionem, cum manuscripta ritualia imprimebant, non ad recentiorum Graecorum libros liturgicos. impressos, sed ad antiquiora manuscripta, quorum alia ab aliis differebant, recurrebant. Nicon vero, cum suam de Graecis opinionem mutavisset, non ad manuscripta, sed ad recentiorum Graecorum libros liturgicos recurrit (p. 27 sqq., 59 sqq., 107 sqq.).

Quae Niconis reformatio, licet necessaria non fuerit, tamen ob ritus cum Graecis identitatem summopere utilis atque conveniens fuit (p. 58 sqq.).

et

Ex dictis sponte sequitur, modum polemicum contra hanc sectam usque ad praesens tempus adhibitum in multis mutandum esse, quod maxime contra raskolniki urgendum sit, id praeprimis esse, ut ostendatur, posteriores Graecos a praedecessorum suorum fide non recessisse ritusque tantum ad uniformitatem reduxisse (p. 76 sqq.).

In parte speciali (p. 153-238) de crucis signo, de cantico ,alleluja, de nomine Iesus', ac de verbo vero in 80 articulo in Russorum symbolo adhibito, (per quae orthodoxi a raskolniki' distinguuntur,) Golubinskij disserit.

Per prima septem saecula christiani crucis signum in fronte, uno digito (ordinarie) imprimebant (p. 155 sqq.). Saec. vero VIII° decurrente crucem duobus digitis faciebant (probabiliter, ut sese a Monophysitis distinguerent (p. 158 sqq.). Saeculo autem XII° ad finem vergente et XIII incipiente crux tribus digitis formabatur, qui mos usque ad praesens tempus viget. Cuius rei causa prima erat symbolica, ut ss. Trinitatis mysterium significaretur: B) secunda (probabilis, ut a Nestorianis, qui duobus digitis utebantur, differrent (p. 161 et p. 163 nota).

Russi autem a religionis christianae incunabulis duobus digitis crucem formabant (p. 163), a saec. XV. eos, qui crucem tribus digitis faciebant, anathemati tradebant (p. 164): at hisce non obstantibus multi erant, qui tres digitos in crucis signo adhibebant (p. 168 sq). Tandem a Niconis tempore exceptis schismaticis, qui raskolniki vocantur, Graecorum posteriorum consuetudo recepta est (p. 6 sqq).

Quod vero crucis signum in benedictionibus adhibendum attinet, haec evolutio locum habuit: a saec. IVO benedictionem impertiebant christiani per plenam crucis positionem in vel super benedicendi capite (p. 174 sq.), idque usque ad initium saec. VI uno tantum digito (p. 175). A saec. autem VII0 digitos ad modum crucis disponebant simili modo atque hodie Graeci in benedictione faciunt (p. 176). Tempore decurrente (saeculis XII-XVI, cf. p. 176 sq.) huic digitorum dispositioni symbolica significatio addita est.

Quod alleluja attinet, inde a saec. V. in Oriente consuetudo inducta est, bis vel ter ,alleluja' decantandi, donec tandem saec. XVII decretum est, ut ter cantaretur (cf. praesertim p. 201).

At in Russia, ubi dogmata ac ritus aequali in aestimatione erant, per multum temporis spatium dissidia hac de causa excitabantur (praesertim in Pskov), donec a synodo, quae,Stoglav dicitur, ut bis recitaretur, statutum et trina recitatio ut Latina haeresis reiecta est (p. 205 sqq). Quam consuetudinem raskolniki“ etiam hoc tempore retinent. Nicon vero saniore Russorum parte approbante trinam recitationem induxit (p. 218).

Nomen vero lesus apud Russos (de Graecis non potest esse quaestio) antiquitus usque ad saec. XVI.um duplici modo pronuntiabatur et scribebatur: Incусь et Icyсь (lisus et Isus): a saec. XVIO solum una forma, Icycь (Isus) adhibebatur (eamque raskolniki" etiam praesenti tempore servant); a Niconis autem patriarchatu pronuntiatur: Ineyсь

(lisus).

In octavo articulo symboli, iuxta verba,Spiritum S. occurrit in Graeco textu zúgios', quod verbum aliqui ex Russis vertebant: и тинHÚй (ååηðivós cf. „validus“). At a) nullum adest documentum, in quo loco zúgos positum sit aλndiós (истинный); b) quod vero indivós iuxta zúoss ponitur, id solum saec. XV. in Russia locum obtinet (p. 237). Sin loco zúgos in Russia usurpabatur истинный, huius rei ratio habebatur (cf. Filaret, Istorija russkoj cerkvi, period III, § 30). (p. 235 sqq.) Post p. 238am Golubinskij addit decretum imperatoris de die 17 (30) aprilis 1905, quo statuitur, ut huius sectae membra, quae omnia orthodoxae ecclesiae dogmata recipiunt, non „pacко.лники“ (гaskolniki), sed starobrjadeу" (етарообядны) nominentur.

Laudandus est igitur Golubinskij, quod sectae originem eiusque causas, meliore, atque veriore, quam hucusque factum est, modo proposuit. Inde sequitur alium abhinc contra sectam modum polemicum esse usurpandum.

Ut historicus vero optimae notae auctor rem solide multisque documentis innixam egregie tractat. Maior solum nexus inter singulos (saltem in prima parte) articulos desideratur ultimaque manus operi, ceteroquin solido, apponenda est. Nonnullae quoque res obscuriores (cf. v. g. p. 121) clarius evolvendae erunt.

Věra i Razum 1906.

M. Haluščyńskyj.

I. V., Protoierej Th. Th. Sidonskij i ego filosofskie vzgljady (Ipwτotepeùg Th. Th. Sidonskij eiusque opiniones philosophicae), VII., p. 230-256 (sectio II-philosophica). Theodorus Theodorović Sidonskij ortus est anno 1805 in pago Arhangelsk (gub. Tver). Alumnus Academiae Ecclesiasticae Petropolitanae postea ibidem primum docuit idioma Anglicum, deinde philosophiam, atque ut facilius ad eam addiscendam iuvenibus explanaret viam, anno 1833 in lucem edidit Introductionem ad scientiam philosophiae (Vvedenie y nauku filosofii). Propter doctrinas, quas hoc in opere tutatus est, Academiam reliquit ac pastorali ministerio sese addixit; sed anno 1865 ad docendi munus revocatus in Petropolitana universitate philosophiam, deinde theologiam docuit usque ad annum 1873, quo vita. defunctus est. Systema philosophicum Šidonskii hic accurate examinatur. Tria is praecipue in philosophia examini subicienda tenebat: determinationem formae to esse substantiarum mundi realis; explicationem valoris et formationis conceptuum nostrorum; expositionem legum fundamentalium activitatis nostrae: ex his tribus muneribus philosophia distinguitur in logicam, metaphysicam, physicam. Praesertim utilia sunt, quae Sidonskij docet de non repugnantia inter veritates revelationis et rationis et de methodo verae religionis discernendae.

D. Leonardov, Teorija bogovdoḥnovennosti Biblii v aleksandrijskoj škole (Theoria inspirationis biblicae in schola Alexandrina), VIII., p. 375-404. Erudite et copise auctor disserit de modo, mediis, ambitu divinae inspirationis iuxta Clementem Alexandrinum, de eius sententia quoad libros deuterocanonicos et apocryphos, quoad sensum et exegesim Sacrarum Scripturarum. Septemdecim propositionibus totam doctrinam Clementis de divina Inspiratione breviter enucleat. Auctor diligenter evolvit scripta philosophi Alexandrini, et recentiorem litteraturam patristicam plane cognitam habet.

N. Linskij, O vethozavětnom elementě v našem bogosluženii. (De elemento Veteris Testamenti in nostra liturgia),