koją; i przetoż życzyłbym tego, abyście WM. to przedsię wziąć, a sami się tam w jako nawiększej frekwencyi osób swych szlacheckich dla lepszej i gruntowniejszej tego odprawy stawieli, bo nam o wolną elekcyą idzie, do której wszyscy należemy. Więc i ta pewność mieszkania z nami Pana trzeba aby taka była, któraby wszytkim dosyć uczyniła, jaka się nam zdać będzie. A przytym ruszono, by sejm rozerwać: ale nic w tych rzeczach w odmęcie, a nam gruntownie trzeba w tych rzeczach być

asekurowanemi.

Są innych rzeczy wiele, które naprawy potrzebują i ekscesy niemałe wiemy, że sami niektórzy małżeństwo konkludowali, poselstwo wyprawowali i oprawy bez sejmu pozwalali, klejnotów brać bez pozwolenia, kaucyę na miejsce transakcyej brać kazano; urzędy nie mają swej władzej, na nic się nie oglądają ci regimentarze, kwartę brać pozwalają, sklepów gwałtem biorą, etc.; otóż wszytko naprawy potrzebuje.

Strony Biskupstwa Krakowskiego, jam nigdy nie zwykł zacnym ludziom sławy ujmować i JMci ks. Radziwiłowi rad służę, ale też życzę decorum 1) swej ojczyzny, któregom przestrzedz powinien, aby to też lege cautum było, żeby i naszym w Litwie omnes dignitates były dawane.

17.

Jego Mci Księdza Kardynała Batorego karta w Prosowicach

na sejmiku 1592-go 2).

Jaśnie Wielmożni a Miłościwi Panowie i Bracia. Dobrzem to u siebie uważył, jako gwałtowne Rzpltej sprawy WM. wszech pod ten czas naciskają, przetoś nie wiem, nie będęli w tej mierze importunus, że WM., wielkiemi sprawami i poważnemi Rzptej bardzo zatrudnione, tym pisaniem swym, jako nie biegły w sprawach tej tak zacnych Rzpltej, zabawić umyślełem. Jednak gdy to WM. uważyć u siebie będą raczyli, żem prawie między WM. i wychowany i dobrodziejstwy WM. uczczony i z wielką chęcią w pośrodek WM. przyjęty i do piersi tej Rzpltej i matki nam wszem wspólnej przypuszczony jestem, a żem ten, który na wszytkie niebezpieczeństwa dla tej Rzpltej podać się jestem gotów, nic w tym nie wątpię, że i młodości mej i pisaniu temu memu będziecie raczeli z baczenia swego miejsce dać i łaskawemi uszoma sprawy mojej słusznej i sprawiedliwej przesłuchać i chęci zwykłe przeciwko mnie w niej pokazać.

Już ośmnasty rok, jakoście WM. Króla Stephana świętej pamięci i wszelkiego zalecenia godnej, wziąwszy z Księstwa jego sobie za Pana

1) Wyraz nieczytelny, prawdopodobnie »decorum<.

2) Rp. Czartoryskich, 2724, str. 319-20, kopia współczesna; w tymże rękopisie na

str. 323-4, tekst łaciński tej samej karty.

i Króla obrali; jakim się on Wam Królem, jakim żołnierzem, jakim hetmanem, jakim prawodawcą1) i praw Waszych osobliwem stróżem, jakiem zwycięzcą i jakiem ojcem pokazał, mnie tego przypominać nie trzeba. Wiecie WM. sami dobrze, jako on kwitnął z WM., a jakoście też WM. za panowania jego we wszytkim zakwitli beli; bo nie tylko przy wszystkich sprawach, które się za panowania jego działy, WM. byliście, aleście mu też WM. wszytkiego pomagali, wyświadczają to WM. mężne i zacne sprawy, krew Wasza tak wielekroć przelana i jego tak wielkie trudy, ustawiczna pilność i usiłowanie i gorąca do podania sławy Polskiej na wszystkie strony i na czasy potomne chęć i pilne staranie. Stawieł się tu") WM. i rządy Królestwa Polskiego, niebezpieczeństw pełnego ujął), wszytkie niebezpieczeństwa baczeniem swoim uspokoił, rycerskie rzemiosło przywrócił i w klubę swą wprawił, sądy trybunalskie wprowadzieł, z których tak wiele pożytków WM. odnosić raczycie, nieprzyjaciele koronne dzielnością i męstwem swym ukrócił, obywatele Koronne z miłości uprzejmej zawsze promował, między wszystkiemi stany równość zachował, wszystkie skarby Koronne cale zostawieł, onę dawną zacność Koronie przywróciwszy i daleko więtsze i zacniejsze rzeczy dla dobrego wszech WM. przed się biorąc, zapamiętawszy prawie krwie swej i nas synowców swoich, to jest siebie samego dla swej chęci przeciwko WM., nas tu, krew swą zostawiwszy, jako cnót swych dziedzice, tak też i miłości, którą miał przeciwko WM. i wszelakiej chęci do służb WM. i Rzptej wszytkiej, z nadzieją pewną, żeście też WM. o nas, krwi jego, radzić i ozdobach naszych myślić, pilne staranie mieć mieli.

wszem, dobrow dlo swe onej a ich męstwem

ć na mężne ry

my dobrowol

sy nadzieję i c twierdzenie obi la JMci belj Polaków i Panó Świętobliwszego, e Rapltej i wo

I na tym rozumieniu, pewna rzecz, żebyśmy się beli nie omyleli, gdyby się beli ostatnie rzeczy z pierwszymi, a początek z dokonaniem zgodzić i stosować mógł. Bo za spólnym WM. wszech zezwoleniem i zgodnym chęci WM. wszytkich pokazaniem, za syny Koronne i za bracią prawie swą WM. nas przyjąć raczeli; bratu memu JMci Panu Balthazarowi, mając baczenie na zasługi świętej pamięci Króla Stephana, i to u siebie uważając, żeśmy na potrzebie Rzpltej a nawet i Króla JMci samego poczty słuszne żołnierzów naszych stawili, na dzierżawie pewnej Inflanskiej niejaka tylko nadzieja ukazana beła i mnie do wszystkich dostojeństw w duchowieństwie, a mianowicie do Biskupstwa Krakowskiego droga jest otworzona, za czym przyszło do tego, że chęć w nas im więcej, tym bardziej przeciw Koronie i Królowi JMci rosła i pomnażała się. Brat mój zdrowia swego dla Rzpltej nie lutował,

1) W Rp.: »sprawodawcą«.

2) W Rp. przekręcone, bez sensu: »Statwielsze mu«.

3) W Rp. bez sensu: »miast<<.

owszem, dobrowolnie stawiąc się w pośrodek wojsk nieprzyjacielskich gardło swe onej ofiarował; i cośmy jeno mieli od przodków naszych,, za ich męstwem i dzielnością nabytego, nie tylko z chęcią wielką wydać na mężne rycerstwo Wasze pozwoleliśmy, ale i owszem, jeszcze samiśmy dobrowolnie ofiarowali. A o Biskupstwie Krakowskiem takowąśmy nadzieję i od Korony i od Króla JMci uczynioną mieli, że nie tylko potwierdzenie obietnicy było, ale i list do Ojca św. Papieża Syksta 1) od Króla JMci beł posłany. Nad co cóż, proszę, beło u onych dawnych. Polaków i Panów ich a Królów pewniejszego, co warowniejszego, co świętobliwszego, tak, iż się też rzec może, że na tym i wszytko zdrowie Rzpltej i wolności WM. polegają. Już gdy) to sprawy takowe beły, które z prywatnych wyszły, bo po wszytkiem świecie prawie z wielką WM. pochwałą rozniesione beły i to też jedyne prawie wdzięczność waszych przeciwko zasłużonym Królom okazanie dosyć znaczne było i jasny dowód, że WM. przeciw potomkom i miłym synowcom jego ze wszelaką wdzięcznością popisować się raczycie, tego wszytkiego bardzo różny efekt, skutek pokazał się, imo zasługi świętej pamięci Króla JMci Stephana, imo nadzieje nasze, imo chęć i dobroczynność WM. wszytkich przeciwko nam, imo zwyczaj przodków WM. wszech; bo ani JMci Panu Wojewodzie Siedmigrodzkiemu długu powinnego odłożono, ani dzierżawa Inflanska, bratu memu naznaczona, z rąk dzierżawce wyjąć się mogła, ani pieniądze wydane od nas na potrzebę Rzpltej, wielkiem niebezpieczeństwie będącej, nam są zapłacone, a Biskupstwo Krakowskie przeciw prawom, przeciw wolnościom WM., imo obietnice Króla JMci, imo listy, imo podpis, drugiemu dane. Raczcież WM. teraz sobie przeszłe czasy przypomnieć, a Króla JMci Stephana przed oczy sobie przełożyć, jego także trudy i prace, mężne i dzielne sprawy, usilne starania, szczyrość i wiarę przeciwko Rzpltej, a z teraźniejszem stanem Rzpltej znieście i porównajcie, a niech każdy sprawiedliwym sędzią będzie, nawet i ony samy, tak li się z synowcy dobrze zasłużonych Królów obchodzić potrzeba, którzy dziś miasto dobrodziejstwa podanego od Króla JMci ukrzywdzenie, a za dobroczynność swą szkodę, za służbę swę, płonną nadzieję, za niebezpieczeństwa, pośmiech i urąganie odnoszą. Nie przypominam tu chęci do służb WM., nie tylko familiej naszej, ale wszytkiej Siedmigrodzkiej ziemie, barzo gotowej; nie przypominam też i rycerstwa naszego mężnego, które dla zdrowia też Rzpltej i ojczyzny WM. częstokroć się z nieprzyjacielem ścirało: rzec się może,

1) Słów tych niema w Rp., widocznie przepisywacz wypuścił cały wiersz; natomiast w tekście łacińskim ustẹp ten brzmi: »ut non modo firmatae pollicitationes, verum literae subscriptae ac S. DN. Sixto missae a R. Mte sint.

2) W Rp., błędnie: »oczy«.

że prawie kwiat szlachty naszej, która za staraniem naszem służbami nam zabawiona była, utracieliśmy. Ta chęć nasza do służb WM. tak gotowa, nasza krew dla zdrowia WM. i całości Rzpltej waszej wylana, wiedzie do wdzięczności; utraty nasze i zgoła sprzęt i wszystko ochędóstwo Króla JMci Stephana, które nas nie cale doszło, do powinnej nagrody.

Toć jest Miłościwi Panowie i Bracia, com chciał w pośrodek WM. moich Mciwych Panów i Braci przynieść i WM. wszystkich prosić, aby męstwo i dzielność i inne wielkie cnoty świętej pamięci Króla JMci Stephana w sercach WM. jeszcze nie zgasło, przeciwko nam, którzyśmy od niego WM. zostawieni1) i wierze i staraniu WM. wszech powierzeni są, za dobroczynnością i dobrodziejstwem WM. zakwitnąć i zacnie się okazać jeszcze mogli; macie WM. z nas takowe, którzychmy się na to udali, abyśmy się imieniowi i sławie rarodu Polskiego jak najpilniej usługowali, i którzy żadnych prac, żadnych niebezpieczeństw dla zdrowia WM. zbraniać się nigdy nie będą chcieli. Nie znać się do nas już WM. nie możecie, WM. wszech już jesteśmy krew i bracia i tej Rzpltej członki a synowie już Koronni, dobrodziejstwem WM. zalecani i ozdobieni; będziecie tedy WM. rozumieli za rzecz niesłuszną i nieprzystojną tych opuścić, którycheście za bracią sobie przyjęli, tych zaniedbać, których stryj niewyliczone pożytki Wam zostawił, rozszerzywszy daleko granice Korony tej.

Raczcież WM. i okazać i zostawić przykład na nas cnoty Polskiej i sławy narodu swego; a u Króla JMci o to raczcie się WM. starać, aby prośbom WM. słusznym i sprawiedliwym jako naprędzej dosyć uczynić raczył. Za co wszystko to sobie WM. bezpiecznie obiecować o nas możecie, cośmy WM. zawsze ofiarowali: trudy, prace, niebezpieczeństwa, nawet i zdrowia naszego i krwie przelania, zalecając się przytem do łaski WM. moich Miłościwych Panów i braciej.

18.

byli jednak pp. Senato nego panov

tkiem, cokc

Instrukcya na sejm walny Koronny Warszawski, od Województwa Krakowskiego w Proszowicach na sejmiku powiatowem Ich Mciom pp. posłom, to jest: JMci p. Stanisławowi Czykowskiemu, Podkomorzemu ziemie Krakowskiej, p. Spytkowi Jordanowi z Zakliczyna, Stolnikowi ziemie Krakowskiej, p. Mikołajowi Kaźmirskiemu, p. Stanisławowi Morskiemu, p. Chrzistophowi Pawłowskiemu 2), p. Hieronimowi Moskorzowskiemu dana, die 12 Augusti anno Domini 1592 3).

1. Naprzód podziękować JKMci pp. Posłowie mają za Mciwe obmyślawanie potrzeb Rzpltej w złożeniu sejmu przyszłego, którybyśmy

1) W Rp.: »zostawieli«,

2) W Rp. Zam. blędnie: Morskiemu.

będzie nale niebezpie 2. Wi należy, aby ziemskich s drzejowie

3) Rp. Czartor. 2724 str. 143-151; Rp. Czartor. 2723 k. 92-95; Rp. Ord. Za

byli jednak dawniej radzi mieli wedle próśb naszych i wielu IchMci pp. Senatorów, ofiarując, przy winszowaniu dobrego zdrowia a fortunnego panowania JKMci, służby uprzejme nasze i staranie w tym wszytkiem, cokolwiek do dobrego Rzpltej i uspokojenia jej i sławie JKMci będzie należało, pewni tego będąc, że JKMć skutkiem samem Rzpltą w niebezpieczeństwach onę zachodzących uspokoić będzie raczył.

2. Wiedząc, jako wiele całości Rzpltej i wolności naszej na tem należy, aby beła skuteczna inkwizycya uczyniona około praktyk cudzoziemskich strony Korony tej, już po więtszej części przejętych i w Jędrzejowie odkrytych, a niemniej aby była namowa uczyniona około gruntownego ubezpieczenia Rzpltej strony mieszkania JKMci z całością praw i wolności naszych z nami i obwarowania inych rzeczy do tego należących, tedy zlecamy pp. Posłom naszym, aby w tych artykulech, (które zaraz na początku sejmu, w insze rzeczy się nie wdawając, w pierwszych dwu niedzielach odprawić i skończyć mają) nic nie czynili bez rady i pozwolenia nas, braciej Województwa tego, którzyśmy dla ważności tej sprawy stawić się tam, kto jedno będzie mógł, umyśleli i sobie obiecali. A gdzieby się potrzebie Rzpltej w tych dwu artykulech wyżej mianowanych dosyć nie działo, tedy tam zaraz, w dalsze sejmowe sprawy nie wdając się, społu z drugą bracią o sobie i bezpiecznem ojczyznie radzić i tym niebezpiecznościom zabiegać z gruntu będziemy i obowiązujemy się.

3. A przy odprawieniu tych dwu rzeczy naprzedniejszych, przyjąwszy z wdzięcznością i podziękowaniem od IchM. pp. Senatorów i braciej naszej z Rycerstwa wszytkich Województw to staranie, przestrogi i odważenie niebezpieczeństw, które na tych przeszłych zjezdziech czynieli około odkrycia i zabieżenia tym niebezpieczeństwom Rzpltej, warować to gruntownie, aby takowa chęć ku przestrodze Rzptej żadnemu z nich ani otworzyście, ani per indirectum szkodzić nie mogła, gdyż na tem Rzpltej wiele należy, aby każdy bezpiecznie mógł de periculis publicis przestrogę czynić.

4. Mają zatem z pilnością się o to starać pp. Posłowie, aby w tym wszytkim, w czymby się prawu pospolitemu i wolnościom naszym ubliżenie działo, skuteczna naprawa na tem sejmie się stała, nie zaniechewając i tego, czegoby jeszcze w wypełnieniu pacta conventa, na elekcyej JKMci postanowionych, Rzpltej nie dostawało, przychylając się do napomnienia w tym z Jędrzejowa do Króla JMci uczynionego i przy nim

moysk. 1203 k. 92, wszystkie kopie współczesne; najpoprawniejsza z nich pierwsza, i na tej głównie się opieramy, zaznaczając ważniejsze odmiany w innych.