ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΑΦΡΙΚΑΝΟΝ

1. Ωριγένης Αφρικανῷ ἀγαπητῷ ἀδελφῷ, ἐν Θεῷ πατρὶ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἁγίου παιδὸς αὐτοῦ, 1) εὖ πράττειν.

Ἡ μὲν σὴ ἐπιστολὴ, δι' ἧς ἐμάνθανον, ἃ ἐνέφῃ νας περὶ τῆς ἐν τῷ Δανιὴλ φερομένης ἐν ταῖς ἐκκλησίαις Σωσάννης, βραχεῖα μέν τις εἶναι δοκεῖ· ἐν ὀλί γοις δὲ πολλὰ προβλήματα ἔχουσα, ὧν ἕκαστον ἐδεῖτο οὐ τῆς τυχούσης εξεργασίας, ἀλλὰ τοσαύτης, ὥστε υπερβαίνειν τὸν ἐπιστολικὸν χαρακτῆρα, καὶ συγγράμματος ἔχειν 3) περιγραφήν. Ἐγὼ δὲ τὸ ἐμαυτοῦ τῆς διανοίας μέτριον, ὅση δύναμις, κατανοῶν, ἵνα μὴ ἀναισθητοίην ἐμαυτοῦ, θεωρῶ,3) ὅτι ἀπολείπομαι τῆς ἀπαιτουμένης ἀκριβείας εἰς τὴν ἀντιγραφὴν τῆς ἐπιστολῆς σου· ὡς καὶ οὐδ ̓ ὀλίγαι τῆς ἐν Νικομηδείᾳ διατριβῆς ἡμέραι μοι διήρκουν πρὸς τὸ κἂν 4) κατὰ τὴν παροῦσαν λέξιν, περὶ ὧν ἐξήτησας, καὶ 5) ἀπῄτησάς με ἐπιστεῖλαί σοι. Διόπερ συγγνώμην ἀπονέμων τῇ τε μετριότητί μου,

1) Deest „,αὐτοῦ apud Hoeschelium.

2) Hoeschelius: ἔχειν, Wetstenius: „ ἔχων.“ in notis:,,Cod. Reg., ut nos, in textu: ἔχειν. 66

3) Hoeschelius: „θεωρῶν, ὅτι ἀπολείπομαι.“
4) Wetst. ad marginem: „forte legendum: πᾶν.
5) Hoeschelius:,,καὶ ἀπῄτησάς με, ἐπιστεῖλαί σοι.

R.

ORIGENIS EPISTOLA AD AFRICANUM.

21

καὶ τῇ ἀπὸ τοῦ καιροῦ στενοχωρία, ἔντυχε ') τῇ ἐπιστολῇ μετὰ πάσης εὐνοίας, συνεισφέρων εἴ τι ὑφ ̓ ἡμῶν παραλέλειπται.

2. Καὶ πρῶτόν γε ἔφασκες, ὅτι ἡνίκα διελεγόμην τῷ 3) ἑταίρῳ ἡμῶν Βάσσῳ, καὶ 3) συνεχρώμην τῇ τοῦ Δανιήλ νεωτέρου προφητεύσαντος περὶ τῶν κατὰ τὴν Σωσάνναν γραφῇ, τοῦτο πεποίηκα, ὡς 4) λανθάνοντός με τοῦ μέρους τοῦ βιβλίου κεκιβδηλευμένου 5) ὄντος. Καὶ ἔλεγες τὴν περικοπὴν ταύτην ἐπαινεῖν μέν πως ὡς 6) τι χαρίεν. Ἔφασκες δὲ ψέγειν ὡς οὖσαν σύγ γραμμα νεωτερικὸν καὶ πεπλασμένον· καὶ ὅτι ὡς οὐδὲ Φιλιστίων ὁ μῖμος ἐχρήσατο ἀναπλάσας τὸ συγγραμμάτιον τῇ τῶν ὀνομάτων γειτνιάσει, πρίνου πρὸς πρί σιν, καὶ σχίνου πρὸς σχίσιν· ἅπερ κατὰ 1) μὲν τὴν Ἑλλήνων φωνὴν τοιαῦτα εἶναι δοκεῖ,) κατὰ δὲ τὴν

1) Hoeschelius:,πρόσεχε τῇ ἐπιστολῇ μετὰ πάσης ἐννοίας.

2) Sunt, qui hoc loco legendum putant: τῷ ἑτερογνώμονι Βάσσῳ. Ruaeus.

3) Hoeschelius:,,καὶ συνετυχόμην τῇ τοῦ Δανιήλ, 4) Hoeschelius:,,ὡς λανθάνοντός μου τοῦ μέρους. 5) Ed. R., ut nos, in textu, in notis:,,Cod. Regius: κεκιβδηλευμένου ὄντος. Ab antea editis (v. c. edd. Hoesch. et Wetsten.) abest ὄντος.“

6) Ed. Wetstenii: „,ὡς χαρίεν· ἀλλ' ὡς οὖσαν σύγ γραμμα νεωτερικὸν πεπλασμένον· ἔφασκες δὲ ψέγων, ὅτι ὡς οὐδὲ Φιλιστίων ὁ μῖμος ἐχρήσατο ἀναπλάσασθαι, sicque Hoeschelius, nisi quod pro ψέγων habet λέγων; pro Φιλιστίων ὁ μίμος, legit ὁ Φιλιστίωνος μῖμος, et ἀναπλάσας pro ἀναπλάσασθαι. Sed praestantior est Cod. Reg. lectio, quam sequimur in textu, ubi νεωτερικόν inter et πεπλασμένον addidimus conjunctionem και, quam habet Africanus. Expungatur item post or particula s ut superflua, et perperam ex ep. Africani huc adducta. Ruaeus.

7) Hoeschelius: κατὰ τὴν μέν κιλ.

8) Optime Cod. Reg. restituit vocem: „,δοκεῖ, quae

Ἑβραίων οὐδαμῶς. Ἴσθι τοίνυν πρὸς ταῦτα, τί χρὴ ἡμᾶς πράττειν οὐ περὶ τῶν κατὰ Σωσάνναν μόνον, ἐν μὲν τῷ καθ ̓ Ἕλληνας ἑλληνικῷ φερομένων ἐν πάσῃ ἐκκλησία Χριστοῦ, παρὰ δὲ Ἑβραίοις μὴ κειμένων· οὐδὲ περὶ τῶν, ὡς ἔφασκες, ἄλλων δύο περικοπῶν τῶν ἐπὶ τέλει τοῦ βιβλίου, περί τε τῶν κατὰ τὸν Βήλ, καὶ τὸν δράκοντα ἀναγεγραμμένων, οὐδ ̓ αὐτῶν ἐν τῷ Δανιὴλ τῶν Ἑβραίων γεγραμμένων· ἀλλὰ καὶ περὶ ἄλλων μυρίων, ἃ κατὰ τὴν μετριότητα ἡμῶν τοῖς Ἑβραϊκοῖς συγκρίναντες ἀντιγράφοις τὰ ἡμέτερα, πολλαχοῦ εὕρα μεν. Ἐν μὲν γὰρ αὐτῷ τῷ Δανιὴλ περὶ τῆς καμίνου τῆς καιομένης, τό· „,πεπεδημένοι· “ 1) εὕρομεν· ἐν δὲ τοῖς ἡμετέροις ἀντιγράφοις περισσεύοντα παρὰ τὰ ἐν τοῖς Ἑβραϊκοῖς ἔπη οὐκ ὀλίγα, ὧν ἀρχὴ κατὰ μέν τινα τῶν φερομένων ἐν ταῖς ἐκκλησίαις ἦν οὕτως προσηύ ξαντο ̓Ανανίας, καὶ ̓Αζαρίας, καὶ Μισαήλ, καὶ ὕμνησαν τὸν κύριον ἕως τοῦ· εὐλογεῖτε πάντες οἱ σεβόμενοι κύριον τὸν Θεὸν τῶν Θεῶν. Ὑμνεῖτε καὶ ἐξομολογεῖ σθε, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ, καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τῶν αἰώνων. Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ ἀκοῦσαι τὸν βασιλέα ὑμνούντων αὐτῶν, καὶ ἐθεώρει αὐτοὺς ζῶντας. Κατὰ δὲ ἕτερα· καὶ περιεπάτουν ἐν μέσῳ τῆς φλογὸς, ὑμνοῦντες τὸν Θεὸν, καὶ εὐλογοῦντες τὸν κύριον ἕως τοῦ· εὐλογεῖτε πάντες οἱ σεβόμενοι τὸν κύριον τὸν Θεὸν τῶν θεῶν. Ὑμνεῖτε καὶ ἐξομολογεῖσθε, ὅτι εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας τὸ ἔλεος αὐτοῦ, Συνῆπτο δὲ ἐν τοῖς Ἑβραϊκοῖς τό·,,καὶ 3) οἱ ἄνδρες ἐκεῖνοι οἱ τρεῖς Σεδράχ, Μισάχ, ̓Αβδενεγώ, ἔπεσον εἰς μέσον τοῦ πυρὸς πεπεδημένοι· τό τε·„ὁ 3) βασιλεὺς ὁ Ναβου

66

66

in Codd. (nec non edd.) Hoeschelii et Wetstenii omissa est. R. Wetst, ad marginem: forte legendum: τοιαὐτά ἐστιν. 66

') Dan. III, 23,
2) Cfr. Dan. III, 23.

3) Cfr. Dan. III, 24.

χοδονόσορ ἐθαύμασε, καὶ ἀνέστη ἐν σπουδῇ, καὶ ἀπε κρίθη, καὶ εἶπε τοῖς μεγιστᾶσιν αὐτοῦ. Οὕτω γὰρ Ακύλας δουλεύων τῇ ἑβραϊκῇ λέξει ἐκδέδωκεν εἰπών· φιλοτιμότερον πεπιστευμένος παρὰ Ιουδαίοις ') ἡρμη νευκέναι τὴν γραφήν· ᾧ μάλιστα εἰώθασιν οἱ ἀγνοοῦν τες τὴν Ἑβραίων διάλεκτον χρῆσθαι, ὡς πάντων μᾶλλον ἐπιτετευγμένῳ. Τὰ δὲ παρ' ἡμῖν ἀντίγραφα, ὧν καὶ τὰς λέξεις ἐξεθέμην, τὸ μὲν ἦν κατὰ τοὺς ἑβδομήκοντα· τὸ δὲ ἕτερον κατὰ Θεοδοτίωνα· καὶ ὥσπερ παρ' ἀμφο τέροις ἔκειτο τὸ περὶ τὴν Σωσάνναν, ὡς σὺ φῂς, πλά σμα, καὶ αἱ τελευταῖαι ἐν τῷ Δανιὴλ περικοπαί· 2) οὕτω καὶ ταῦτα ἐν ἔπεσιν, ὡς στοχασμῷ εἰπεῖν, τυγχά νοντα διακοσίοις, καὶ πρός.

3. Καὶ ἐν ἄλλοις δὲ πολλοῖς ἁγίοις βιβλίοις εὕρο

μὲν, πὴ μὲν πλείονα παρ' ἡμῖν κείμενα, ἢ παρ' Εβραί οις· πὴ δὲ λείποντα. Παραδείγματος δὲ ἕνεκεν, ἐπεὶ μὴ πάντα οἷόν τέ ἐστι περιλαβεῖν, 3) ὀλίγα ἐχθησόμεθα. Οἷον, ἐκ τῆς Ἐσθὴς οὔτε ἡ τοῦ Μαρδοχαίου εὐχὴ, οὔτε ἡ τῆς Ἐσθήρ, οἰκοδομῆσαι δυνάμεναι 4) τὸν ἐντυγχά νοντα, παρ' Ἑβραίοις φέρονται· ἀλλ ̓ 5) οὐδὲ αἱ ἐπι στολαί· ἀλλ ̓ οὐδὲ ἡ τῷ ̓Αμμὰν ἐπὶ καθαιρέσει τοῦ τῶν Ἰουδαίων ἔθνους γεγραμμένη, οὐδὲ ἡ τοῦ Μαρδοχαίου ἐξ ὀνόματος Αρταξέρξου ἀπολύουσα τοῦ θανάτου τὸ ἔθνος. ̓Αλλὰ καὶ ἀπὸ τοῦ Ἰώβ, τὰ ἀπὸ τοῦ· γέγραπται “) δὲ αὐτὸν πάλιν ἀναστήσεσθαι, μεθ' ὧν ὁ κύ

1) Sic recte Cod. Reg., male autem Wetstenius: παρὰ Ἰουδαίους. R.

2) Cod. Wetst. mendose: περικόπομεν. “ R. Recte Wetst, ad marginem: „lege: περικοπαί."

3) Patricius Junius:,,παραλαβεῖν.“

99

4) West. in textu: δυνάμενα,“ ad marg. vero: ,lege: δυνάμεναι.

66

5) Patricius Junius: „,ἀλλ ̓ οὐδὲ αἱ ἐπιστολαί, οὐδὲ ἡ τοῦ Αμμάν.

6) Job. XLII, 17..

ριος ἀνίστησιν· ἄχρι 1) τέλους· οὐ κεῖται παρὰ τοῖς Εβραίοις· διόπερ οὐδὲ παρὰ τῷ ̓Ακύλᾳ· παρὰ δὲ τοῖς ἑβδομήκοντα, καὶ Θεοδοτίωνι τὰ ἰσοδυναμοῦντα ἀλλή λοις. Καὶ ἄλλα δὲ μυρία εὕρομεν ἐν τῷ Ἰώβ, καὶ κατ' ὀλίγον, καὶ ἐπὶ πλέον 3) ἐν τοῖς ἡμετέροις ἀντιγράφοις, ἢ ) ἐν τοῖς παρὰ Ἰουδαίοις· κατ ̓ ὀλίγον μὲν, ὅτε ἀνιστάμενος 4) τὸ πρωΐ προσέφερε περὶ αὐτῶν 5) θυσίας, κατὰ τὸν ἀριθμὸν αὐτῶν, τό·„μόσχον “) ἕνα περὶ ἁμαρτίας περὶ τῶν ψυχῶν αὐτῶν. Καὶ ὅτε ηλθον 7) οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ παραστῆναι ἐνώπιον τοῦ *) Θεοῦ, καὶ ὁ διάβολος ἦλθε μετ ̓ αὐτῶν, τό

σε

περιελθὼν τὴν γῆν καὶ ἐμπεριπατήσας ἐν αὐτῇ. Ἔτι δὲ οὐκ ἦν παρ ̓ Ἑβραίοις μετὰ τό·„,ὁ 10) κύριος ἔδωκεν, ὁ 11) κύριος ἀφείλετο ὡς τῷ κυρίῳ ἔδοξεν, οὕτως καὶ ἐγένετο. Πλείονα δὲ ἐν τοῖς ἡμετέροις παρὰ τὰ ἑβραϊκά, ὅτε εἶπε τῷ Ἰὼβ 12) ἡ γυνὴ αὐτοῦ, ἀπὸ τοῦ· ,,μέχρι 13) τίνος καρτερήσεις; λέγων· ἰδοὺ, ἀναμένω χρόνον ἔτι μικρὸν, προσδεχόμενος τὴν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας μου,“ ἕως τοῦ·„ἵνα 14) ἀναπαύσωμαι τῶν μόσ χθων μου, καὶ τῶν ὀδυνῶν, αἳ με νῦν συνέχουσι. Μόνον γὰρ τὰ ῥητὰ τῆς γυναικὸς ἀναγέγραπται, τό ,,ἀλλ' 15) εἰπόν τι ῥῆμα πρὸς κύριον, καὶ τελεύτα.

1) Patricius Junius: »μέχρι τέλους.

2) Patric. Junius: „πλεῖον."

Wetst.

3) Cod. Regius: „ἢ ἐν τοῖς παρὰ Ἰουδαίοις." Wetstenius (in textu): „παρὰ τὰ Ἰουδαίοις." Ruaeus. recte ad marginem :

4) Cfr. Job. I,

6) Job. I, 5.

lege: ἢ ἐν τοῖς παρὰ Ἰουδαίοις.“ 5. 5) Patricius Junius: „αὐτό." 7) Cfr. Job, I, 6.

12) Wetstenii Cod. (itemq. ed. Wetst. in textu) cor. rupte habet:,,vig.“ R.

Wetst, recte ad marginem:

„lege: Ιώβ."

13) Job. II, 9.

14) Job. II, 9.

15) Cfr. Job. II, 9.