Po rozproszeniu korpusu Hussein - Dahima - Baszy, Czarnogórcy mogli byli wnijść do Sutoriny, gdzieby nie napotkali żadnego oporu. Jednakże skutkiem interwencyi konsulów, a szczególniej przez wpływ konsula francuzkiego, książe Daniel wstrzymał zwycięzkie swoje szeregi i czekał cierpliwie na następstwa interwencyi wielkich mocarstw, wywołanéj szlachetną inicyatywą gabinetu paryzkiego.

Jakoż w rzeczy saméj, w pierwszych dniach maja, rząd francuzki zapowiedział zamiary swoje w artykule Monitora, który sprawił niesłychane wrażenie (1).

Często leczą na suchoty wódką i wypoczynkiem. Ta choroba jest bardzo zwyczajna, i pochodzi z zaniedbanego kataru, lub zapalenia piersi. Matrony zajmują się sztuką położniczą; wiele młodych matek umiera przez brak właściwego pielęgnowania, podczas porodu. Puszczanie krwi rzadko się praktykuje; inaczej rzecz się ma z trepanowaniem: empirycy czarnogórscy uciekają się z wielką łatwością, w niektórych cierpieniach mózgowych a nawet w pomięszaniu zmysłów, do téj operacyi, której najbieglejsi chirurgowie europejscy używają tylko w ostateczności. Rzecz dziwna! ta delikatna operacya, odbywa się w Czarnogórze z wielką zręcznością i rzadkiém szczęściem. Rany wszelkiego rodzaju leczone są tu w jeden sposób, kompresami z wina, w którém namoczono kilka roślin: w kontuzyach, stłuczeniu i starciu, kładą na miejsce cierpiące plaster, odpowiadający naszemu dyachilum, z dodaniem kwiatu róży i innych ziół aromatycznych. Domy mają zazwyczaj jeden otwór, na drzwi, okno i komin, powstają ztąd często choroby oczu. Hygiena dla przywrócenia sił, jest tak podniecająca, że sprowadza silne drażnienie, wychodząc téż z jednej choroby, wpada się w inną, częstokroć niebezpieczniejszą. W klassie ubogiej nieporządek sprowadza wiele chorób skórnych, które tu leczą odwarem z popiołu i siarki, co ma związek z naszym siarczanem potażu. Zamożniejsi sprowadzają niekiedy lekarstwa ogłaszane w naszych dziennikach, ale wypadek to nader rzadki. W ogólności lekarze niemieccy, którzy przybyli do Czarnogóry, nie mają powodzenia, zapewne z przyczyny małej sympatyi Słowian, dla charakteru i form niemieckich. Ale, Czarnogórcy okazali wiele zaufania dwom chirurgom francuzkim pp. Tedeschi i Panerazi, którzy zostawali czas długi w tym kraju, i wielką okazywali im wdzięczność za ich starania.

(1) Czytamy w Monitorze z 12 maja 1858 roku.

W chwili kiedy państwa, ożywione wspólném uczuciem ładu i pokoju, zajmują się dopełnieniem i utrwaleniem dzieła, zatwierdzonego traktatem paryzkim, dziwią się i nie bez powodu, widząc jak

Tom II. Czerwiec 1864,

56

Wtymże czasie kontr-admirał Gurien de la Gravière przybył do Raguzy, w dwa okręta z obowiązkiem czuwania, nad następnemi ruchami Turków, i postawą Austryi. Za dywizyą francuzką przybył okręt rossyjski, którego dowódzca polecone miał, zostać pod dyrekcyą admirała francuzkiego.

Turcya przybiera względem Czarnogóry postawę, która może zrodzić nowe zamieszania.

,,Porta Ottomańska nie może powoływać się na prawa niezaprzeczone, ani na pobudki niezbędnej konieczności, wchodząc na taką drogę.

,,I o cóż idzie w rzeczy saméj? Są oto dwie kwestye: jedna aby się przekonać, czy Porta ma prawo zwierzchnictwa nad Czarnogórą; druga, czy niektóre okręgi, zajmowane i rządzone na przemiany przez władzę ottomańską, i władzę księcia czarnogórskiego, mają wchodzić w obręb tego małego kraju, lub też być przyłączone do prowincyj tureckich.

,,Co do pierwszego względu, Porta powołuje się na prawa podhoju, i to są rzeczywiście jedyne, jakie może stawić z niejakiém prawdopodobieństwem, gdyż nie istnieje między nią a Czarnogórą żaden układ, któryby uświęcał na jej korzyść prawo jakiegokolwiek zwierzchnictwa. Zostaje więc prawo podboju, ale fakt podboju zamienia się dopiero w rzeczywiste prawo pod pewnemi warunkami, z których najważniejszy jest posiadanie trwałe i bezustanne kraju podbitego, lub przynajmniej jego ujarzmienie, poświadczone aktami najwyższej administracyi, jak naprzykład: opłatą daniny, obecnością załogi i t. p. Otoż historya poświadcza, że jeśli Turcy nickiedy nachodzili z powodzeniem Czarnogórę, za to nigdy nie mogli się utrzymać w tym kraju; a niezaprzeczoną jest rzeczą, iż blizko od wieku, Czarnogóra była dla nich zupełnie zamknięta.

,Widać zatem, że Porta nie może poddać zwierzchności swojej nad Czarnogórą pod wielką zasadę, nienaruszalności państwa ottomańskiego, i pod tym względem żałować wypada głęboko, iż Turcya, po ofiarach jakie niektóre państwa poniosły dla zapewnienia jej nienaruszalności i niepodległości, chciała sama zadać uszczerbek istnieniu narodowemu maleńkiego kraju, który w bezsilności swojej, odwołał się także do różnych państw europejskich.

Pamiętamy wszyscy, że pierwszy pełnomocnik ottomański, na kongresie paryzkim, oświadczając jako porta nie myśli nic zmieniać w statu quo obecném Czarnogóry, wyraził zastrzeżenia, co do zwierzchności sułtana nad tym krajem, i że z tego powodu książe Daniel odwołał się do mocarstw, które podpisały traktat paryzki, domagając się praw swoich do niepodległości. Nieco później, książe przybył do Paryża: rząd cesarski, nie tylko že nie zachęcał go do tego kroku, odradzał mu

Porta zmuszona była przystać na zawieszenie broni i przyjąć zasadę rozgraniczenia; walki téż nie odnawiały się w przeciągu lat następnych. Rozgraniczenie dopełnione zostało przez kommissyę europejską, do której przyłączyli się kommisarze: turecki i czarnogórski. W wykonaniu tegoż rozgraniczenia, wzięto za zasadę stan posiadłości w roku 1856, to jest chwilę, kiedy na kongresie paryzkim, Porta oświadczyła, jako nie chce zmienić nic, w stanie rzeczy podówczas istniejącym. Według téj zasady, sporne okręgi grahowski i Joupa uznane zostały ostatecznie jako czarnogórskie; ale książe Daniel utracił połowę okrę gu Koutchi, który był przypadkowo w stanie chwilowéj

go przeciwnie, chcąc w interesie samego księcia, uniknąć tego wszystkiego, coby mogło obudzić podejrzenie w innych rządach.

,,Książe jednak urzeczywistnił podróż. Cesarz przyjął życzliwie naczelnika małego państwa; który wykazywał prawo swoje, do wezwania opieki wielkich państw. Zapewne, że byt Czarnogóry mało wpływa na równowagę europejską, ale kiedy słabi domagają się prawa, byłoby niegodnie i nie szlachetnie nie wysłuchać ich, a JCesarska Mość, przyjmując z zajęciem wykazanie nędz ludu chrześciańskiego, i cierpień tak długo znoszonych przezeń, aby utrzymać wiarę i narodowość swoję, raczył mu przyrzec wsparcie w sposób odpowiedni wspólnym prawom.

Ambassador JCesarskiej Mości w Konstantynopolu obowiązany został, porozumieć się w tym względzie szczerze z ministrami sułtana i zarazem zwrócić ich uwagę na konieczność rozgraniczenia ziemi pomiędzy Turcyą a Czarnogórą, choćby tytułem tymczasowym, coby położyło koniec krwawym starciom, jakie niepewność granic sprowadza często pomiędzy dwoma ludami, o pastwiska, trzody, i uprawę pól.

,,Ządania Francyi ograniczając się na tém, nie dotykały żadnej kwestyi zasadniczéj; była to tylko w pewnym względzie sprawa tycząca uczucia ludzkości, a rząd cesarski znalazł inne gabinety usposobione do współdziałania z nim w Konstantynopolu.

,,Tymczasem, gdy zaburzenia wybuchły w prowincjach sąsiadujących z Czarnogórą, rząd ottomański postanowił wysłać tam wojska, dla przywrócenia porządku. Oświadczył zresztą stanowczo, že wyprawa tych sił zbrojnych, nie była skierowaną na Czarnogórę, względem której chciał tylko używać dróg negocyacyi. Pomimo tych zapewnień, wojska ottomańskie zebrały się około Czarnogóry, a co ważniejsza, gotują się do wyruszenia na okręg Grahowski, zajęty przez Czarnogórców. Przypuszczając że w zamiarach Porty, opanowanie téj ziemi, nie byłoby zaczepką wymierzoną przeciwko Czarnogórze, rzecz widoczna, iż może doprowadzić do zbrojnego starcia, i że zadaje przynajmniej uszczerbek statu quo, jakie Porta, przez or

nieuległości, w epoce która służyła za zasadę rozgraniczeniu.

Pokój między Czarnogórcami a Turkami, nie był już zamącony, przez ciąg życia księcia Daniela, który umarł zamordowany w Cattaro w miesiącu sierpniu r. 1859. Ten koniec traiczny, przypisują osobistej zemście. Synowiec Daniela naznaczony przez niego na następcę, natychmiast po nim nastąpił.

Kiedy młody książe Mikołaj ogłoszony został w Cetynie, przemówił temi słowy do zgromadzonych Czarnogórców i do wdowy pozostałej po stryju, która stała przy boku jego: „książe Daniel wskazał mnie za następcę, bo wiedział, że nikt nademnie kochać was lepiej nie może. Wiernie iść będę w jego ślady. Co on kochał, ja kocham; czego pragnął, tego i ja pragnę. Urzeczywistnię pełną chwały przyszłość, jaką on dla nas przygotował".

gan swego pierwszego pełnomocnika na kongresie, przyrzekła uszanować.

,,Rząd cesarski nie mógł pozostać obojętnym na ten wypadek, i poleciwszy uczynić w Konstantynopolu stosowne przedstawienia, zawezwał państwa, do porozumienia się, nad przedsięwzięciem środków w celu powstrzymania walki inaczej nieuchronnéj pomiędzy Czarnogórcami a Turkami. Zabiegi jego pomyślnie zostały przyjęte, a Anglia uczyniła propozycyą natychmiast uznaną w Paryżu, według któréj wielkie mocarstwa, wskażą kommissarzy, którzy wspólnie z wysłańcem Porty, przystąpią do urządzenia terrytoryum, na zasadzie statu quo, jakie istniało podczas paryzkiego kongresu.

Należy się spodziewać, że wszystkie rządy przystaną na tak umiarkowane żądania. Rossya po wszystkie czasy okazuje zbyt wiele przyjaźni Czarnogórcom, aby nie miała dać na to przyzwolenia swego, a co się tyczy Austryi, niepodobna wątpić o jej współudziale, kiedy sobie przypomnimy, że w roku 1853, czyniła tak żywo przedsta wienia w Konstantynopolu, przez organ hrabiego Linange, aby dać uszanować statu quo terrytoryalne, zagrożone podówczas, pochodem wojsk pod dowództwem Omera baszy.

Wiadomość

O FUNDUSZACH NA POŻYCZKI DLA BUDUJĄCYCH SIĘ PO MIASTACH
W KRÓLESTWIE POLSKIEM.

PRZEZ

K. Szumlańskiego.

Troskliwość o wzrost miast, potrzeba zapewnienia pomocy, do budowy nowych domów przystępującym, uczyniła konieczném wydzielenie na tego rodzaju zasiłki, pewnych stałych funduszów.

Przedewszystkiém pomyślano o Warszawie. Namiestnik Królestwa, postanowieniem z dnia 26 listopada 1816 r. przeznaczył ze skarbu publicznego rocznie po złp. 300,000 dla udzielania pożyczek na budowę domów murowanych przy ulicach pryncypalnych, w ten sposób, że otrzymujący pożyczkę, przez 3 pierwsze lata nic płacić nie będzie, w następnych zaś 20tu, zostaje w obowiązku płacić po 6% rocznie, to jest: 5% na zwrot pożyczki, a 1% na utworzenie dla miasta Warszawy funduszu żelaznego, stanowić mającego kapitał miejski na pożyczki budowlane.

W latach 1817-1819, skarb przelał do kassy miejskiej złp. 900,000, nic na zwrot tych przelewów nie otrzy mując, bo téż, jak wyżej wyjaśniono, wypożyczone kapitały żadnego jeszcze nie przynosiły dochodu.

W r. 1820, ci, którzy otrzymali pożyczkę zaraz w pierwszym to jest 1817 roku, zapłacili na zwrot kapitału 5%, t. j. złp. 15,000; do téj summy skarb doliczył złp. 285,000, i tym sposobem kassa miejska otrzymała czwartą ratę zasiłku skarbowego.

W r. 1821, z pożyczek w latach 1817 i 1818 udzielonych, tytułem opłaty 5% procentu na zwrot kapitału, po

1