Członek Akademii Ernest Legouvé wydał książkę pod tytułem „La Femme en France au dix-neuviéme siecle." Były inspektor generalny nauk Cournot wydał zajmujący rzut oka na zakłady naukowe francuzkie, pod napisem: „Des institutions d'instruction publique en France."

p.

--- „Wydano dawniejszą pracę teraźniejszego ministra oświecenia pana Duruy, pod tytułem „Petite histoire des temps modernes." Jestto kurs historyi powszechnéj zajmujący trzysta dwadzieścia ośm stronnic. Pan Duruy jest jednym z professorów uniwersytetu, którzy pismami i wykładem najwięcej się przyczynili do uwolnienia uczniów od tak zwanej histoire bataille, czyli historyi bojowniczej, którą wyłącznie zaprzątano głowę młodzieży, ledwie jej napomykając o zdobyczach trwalszych, jakie Francya poczyniła nie na polu chwały wojennej. Minister dokonywa dzieła professora: wykład historyi w szkołach francuzkich za jego rządów, zupełnej uległ przemianie.

Edward Fraissinet były redaktor Monitora Indyj Wschodnich, wydał opis Japonii pod tytułem „le Japon." Dzieło wyszło w dwóch tomach z mappa Malte-Brun'a.

وو

Karol Derosne przetłumaczył z angielskiego na francuzkie powieść sławnej za kanałem autorki panny Braddon, pod napisem Testament John'a Marchmont." Powieść tę zaliczają tu do lepszych płodów panny Braddon. Wielki Słownik Powszechny pana Larousse, rośnie z dniem każdym. Będzie to najobszerniejsza publikacya tego wieku, przypominająca Encyklopedya Diderota i d'Alemberta. Autor wydawcą spędził lat dwadzieścia na gromadzeniu materyałów do tego dzieła, teraz na wydawanie go poświęcił cały majątek, gdyż niewiadomo czy za życia wyłożone kapitały odbierze. Rzecz jest redagowana w duchu zasad 89 roku: dotyka nawet wszystkich drażliwych punktów historyi spółczesnéj.

وو

Dziennik Ekonomistów z miesiąca marca, zawiera ciekawe artykuły, jak n. p. Question des Banques." drugi artykuł pana Wołowskiego. Des meilleurs Moyens de propager l'instruction" przez Fryderyka Passy. Listy o Banku pana Chevalier do pana Wołowskiego." Zgromadzenia prowincyonalne zá Ludwika XVI" przez pana CourcelleSeneuil i. t. d.

Księgarz Hetzel zaczął wydawać pismo peryodyczne dla dzieci, p. t Magasin d'education et de récréation," głównymi redaktorami tego pisma są pp. Stahl, autor wielu ładnych powiastek dziecinnych, i Jan Macé, autor Kesa Chleba." Co miesiąc wychodzić będzie jedna taka książeczka. Pierwsza każe dobrze wróżyć o przyszłości téj publikacyi, jak się zdaje wcale nie tuzinkowéj i starannie illustrowanéj.

- Znany poeta August Barbier wydał nowy tom poezyi pod napisem, Les Silves." Są to wierszyki dość miłe, ale nie znać w nich ani cienia owéj potężnej siły, jaka cechuje pierworodne dziecię tego pisarza, narodzone w gorących dniach lipcowych, a ochrzczone mianem Jambów.

CZARNOGÓRZE.

Przekład dzieła francuzkiego p. n.: Le Monténégro histoire, desoription, moeurs, usages, législation, constitution politique, documents et pièces officielles par Henri Delarue secrétaire du Prince Daniel 1er (de 1856 à 1859). Paris. 1862. (W 8ce. Str. XIV, 182).

( Do kończenie).

IV.

Książę Daniel Iszy.

Kiedy umarł Piotr II, synowiec którego wyznaczył za następcę, młody Daniel wnuk Stiepa, był właśnie w drodze do Rossyi. Powrócił do Cetyny, gdzie brat zmarłego władyki Pero, prezydent senatu, objął bezprawnie władzę najwyższą, i przywrócił odwieczny sposób rządów.

Daniel pomimo lat młodzieńczych okazał niepospolitą energią. Skoro przybył, powłókł przywłaszczyciela na rynek, i przypominając testament władyki, wezwał lud, aby go uznał za prawego wodza. Wszyscy ucałowali go w rękę, a nowy książę przepominając słusznéj urazy do stryja, potwierdził go na dawném urzędowaniu.

Przywróciwszy porządek i spokojność, Daniel chcąc spełnić wolę poprzednika swego, wyjechał do Rossyi z zamiarem, aby się dać poświęcić na biskupa, ale zmienił zdanie podczas podróży.

Przypomniał sobie, jakie współzawodnictwa, jakie niesnaski towarzyszyły zwykle wyborowi nowego władyki, a ponieważ władza była dziedziczną w rodzie Petrowiczów, byłoby właściwiéj, aby naczelnik państwa czarnogórskiego, rezygnował władzę duchowną, a został świeckim księciem: tym sposobem mógł zawrzeć związki mał żeńskie i zostawić Czarnogórę synowi. Cesarz Mikołaj potwierdził tę zmianę, nie przewidując jej następstw,

a Daniel powrócił do ojczyzny, uznany przez Rossyą za księcia czarnogórskiego, w roku 1852.

Od trzech wieków i pół, Czarnogórcy żyli pod zwierzchnictwem wodza duchownego. Nowy książę chciał zaprowadzając nowy porządek rzeczy, upamiętnić go świetnym czynem. Twierdza Jabliak, przy ujściu Moraczy do jeziora Skutari, jest nieustanną groźbą dla Czarnogóry. Ta forteca, równie jak warowne miasto Spuga, jak wyspy Wranina i Lessendra, należące również do Turków, stoją jakby strażnice nad Zetą i Czernicą, i służą w potrzebie, za miejsce zebrania dla wojsk tureckich. Daniel uderzył na Jabliak i zdobył go szturmem. Ta okoliczność stała się hasłem wojny.

Wojska, które Omer-Basza prowadził w r. 1850 przeciw Bośnii, stały jeszcze w tej prowincyi. Trzej baszowie, od strony Hercegowiny przez Grahowo i Nikczycz, dwaj inni ze strony Albanii przez Czernicę i dolinę Zeta, wtargnęli do Czarnogóry. Powstanie w Piperi i Bielopawliczu, odcięło wierne prowincye od Kontchi i Moraczy. Turcy którzy wtargnęli przez Czernicę, odparci zostali do jeziora Skutari, ale główny korpus, pomimo wszelkich przeszkód, zwrócił się ku północy, wzdłuż Zety, chcąc się połączyć z wielką armią, która działała od strony Hercegowiny; szczęściem Mirko brat księcia, przez silny opór, nie dopuścił tego połączenia.

Wojna rozpoczęła się w zimie: nastąpiły deszcze i zamieniły w bagnisko dolinę, na której zgromadzone by. ły wojska Omera-Baszy. Okoliczność ta powstrzymała dalsze kroki. Położenie Czarnogórców było jednak nadzwyczaj trudne. Wówczasto Austrya przyszła im w po moc, i przez Kataro dostarczyła prochu, ładunków i broni, podczas kiedy hrabia Linange w Konstantynopolu, domagał się zaprzestania wojny i powrotu do stanu poprzedniego (1). Pokój został przywrócony w pierwszych miesią

(1) Nota złożona przez Portę hrabiemu Linange, dnia 14 lutego 1853 roku.

Wysoka Porta, nie czyniąc w niczem uszczerbku swym prawom zwierzchnim, które zachowuje w całości, oznajmia, że nie ma bynajmniej zamiaru zaprowadzenia zmiany, w stanie jaki istniał przed

cach 1853 roku, a książę udał się do Wiednia i podziękował cesarzowi austryackiemu za jego interwencyą.

Pomijając inne względy, postępowanie Austryi nadzwyczaj było zręczne w tej okoliczności. Ważna usługa, jaką oddała Czarnogórze, powinna była umocnić jej wpływ w tém maleńkiem państwie. Co więcej interes prowincyj dalmackich, zaludnionych Serbami, tegoż samego plemienia co i Czarnogórcy, połączonych z nimi ścisłym węzłem, nakazują Austryi utrzymywać przyjazne stosunki z Czarnogórą. Zobaczymy, jakim sposobem straciła przeważny wpływ w tym kraju.

Zmarły władyka Piotr II, w ciągu licznych podróży, które odbywał w ostatnich latach życia, pozostawił zarząd kraju w ręku brata swego prezydenta senatu. Było to zgromadzenie niedawno utworzone, i aby utrzymać w niém jedność, potrzeba było nieustającej obecności władyki. Utworzyły się więc stronnictwa, a Pero prezydent, dla zachowania niezaprzeczonej władzy w niektórych prowincyach, pozwolił aby senatorowie podzielili się innemi. Tak więc dawni naczelnikowie pokoleń,' podnieśli głowę w se nacie, tém mocniejsi, że przez godność senatorską otoczyli się nowym urokiem. Pod tą rozdzieloną administracyą, dawne nadużycia powróciły, i jak mówiliśmy powyżej, senat ze śmiercią władyki chciał wynieść Pera na najwyższą władzę.

Książę Daniel chciał zatém znieść ten senat, który okazał mu taką nieprzychylność; aby to uczynić bez wywołania oporu, odegrał piękną rolę: stanął w obronie praw ludu, nieuznanych lub pogwałconych: tym sposobem zgromadził wkoło siebie całą ludność. Skandaliczne sprawy dały powód księciu do usunięcia kilku senatorów; sam przytém czuwał pilnie, nad ścisłém dopełnieniem zwyczajów; wzywał lud, aby po każdym sądowym wyroku, apelował do samego księcia, i unieważniał tém samém

ostatniemi poruszeniami w Czarnogórze, czy to w administracyi, czy w granicach, działaniem siły zbrojnéj, która obecnie stoi skoncentrowana na austryackiej granicy.

Skutkiem tego rząd ottomański, w krótkim czasie od dziś dnia wyda wojskom swoim rozkaz opuszczenia okręgów górnych, które teraz zajmują.